حمید لبخنده؛ از صحنه تئاتر تا کارگردانی سریال 'در پناه تو'

حمید لبخنده که روز شنبه ۱۸ دی بر اثر تبعات یک عمل جراحی درگذشت، شاید برای نسل جدید ایرانی‌ها چهره شناخته شده‌ای نباشد، اما در میانه دهه ۱۳۷۰ با ساخت یک سریال، نقش غیرقابل انکاری در تغییر سرگرمی سازی در تلویزیون دولتی ایران بازی کرد. سریال «در پناه تو» که در نیمه اول این دهه ساخته و در سال ۱۳۷۴ برای اولین بار پخش شد، سال‌ها بعد از مجموعه‌هایی مانند «هزاردستان» و «سلطان و شبان» مردم را پای تلویزیون می‌نشاند و سوژه حرف و بحث خانواده‌ها درباره شخصیت‌ها و روابط‌شان می‌شد.

«در پناه تو» با تغییر رئیس سازمان صداوسیما و ورود علی لاریجانی به جای محمد هاشمی در مدیریت این رسانه امکان ساخت پیدا کرده بود. هرچند که سال‌ها بعد علیرضا طالب‌زاده نویسنده فیلمنامه این سریال فاش کرد از فیلمنامه هزار صفحه‌ای که نوشته بود، ۳۵۰ صفحه حذف شد و هنگام پخش هم حدود ۱۵۰ صفحه «از کار زده شد». اما همان محصولی هم که پخش شد، برای اولین بار چیزی با عنوان «مثلث عشقی» را در تلویزیون بعد از انقلاب مقابل چشم تماشاگران می‌گذاشت. یعنی دو مرد عاشق یک زن بودند و بخش عمده داستان حول همین محور بود. لعیا زنگنه بازیگر نقش اول زن این سریال اخیرا در گفت‌وگو با فریدون جیرانی اعلام کرد شخصیت پارسا (با بازی پارسا پیروزفر) هم در این معادله نقش پررنگی داشت، اما به دستور مدیران شبکه دو تلویزیون «۹۰ درصد» صحنه‌های این بازیگر حذف شد.

نکته دیگر که در سریال حمید لبخنده تازگی داشت، نمایش فضای دانشگاه بود. چند شخصیت اصلی دانشجوی هنر بودند و برای اولین بار مناسبات میان دانشجویان در این فضا به نمایش درمی‌آمد. آن «مثلث عشقی» در همین دانشگاه شکل می‌گرفت و بعد ماجراهای دراماتیک میان سه شخصیت مریم (با بازی لعیا زنگنه)، محمد ( با بازی حسن جوهرچی) و رامین (با بازی رامین پرچمی) شکل می‌گرفت. مریم و محمد به یکدیگر علاقه‌مند بودند اما مریم با دیگر همکلاسی دانشگاهش رامین ازدواج می‌کرد؛ ازدواجی که از ابتدا محکوم به شکست بود و علاقه میان مریم و محمد ادامه داشت. این یکی از جسورانه‌ترین وجوه سریال بود که همین حالا هم به راحتی در تلویزیون امکان نمایش ندارد. اما لبخنده و نویسنده‌اش به شکل ظریفی از این «خط قرمز» عبور کرده بودند.

محبوبیت «در پناه تو» به‌قدری بود که بازیگران کمتر شناخته شده‌اش وارد مسیر شهرت شدند. حسن جوهرچی، رامین پرچمی و پارسا پیروزفر در همان سال پخش این سریال در فیلم «ضیافت» مسعود کیمیایی بازی کردند و سپس به بازیگران تثبیت شده سینما و تلویزیون تبدیل شدند و لعیا زنگنه هم در ده‌ها فیلم و سریال بازی کرد. این سریال همچنین راه را برای تولید مجموعه‌های تلویزیونی دیگر با محوریت جوانان مانند «خط قرمز» (به کارگردانی قاسم جعفری) باز کرد، هرچند که اغلب آنها هم هنگام پخش اسیر بازبینی‌های سختگیرانه و سانسور می‌شدند.

آقای لبخنده قبل از «در پناه تو» شش سریال ساخته بود و دو فیلم سینمایی بازی کرده بود و در تئاتر هم یکی از اعضای گروه نمایشی حمید سمندریان بود. او بعد از موفقیت آن سریال به کارگردانی در تلویزیون ادامه داد و یک فیلم سینمایی با نام «آبی» هم در سال ۱۳۷۹ ساخت. این فیلم با بازی هدیه تهرانی و بهرام رادان هرچند محصولی تجاری و عامه‌پسند بود، اما با بهره‌گیری از فضای فرهنگی بازی که بعد از دوم خرداد ۷۶ ایجاد شده بود، زنی جوان را به نمایش می‌گذاشت که علیه خانواده سنتی و مناسبات عرفی جامعه شورش می‌کرد. به جرات می‌توان گفت ساخت چنین فیلمی با این فضا و شخصیت‌ها در شرایط فعلی سینمای ایران غیرممکن است.

حمید لبخنده در دهه ۱۳۷۰ دو سریال دیگر با نام «در قلب من» و «با من بمان» برای تلویزیون ساخت که هیچ یک موفقیت «در پناه تو» را تکرار نکرد. او به کار کردن با بازیگران با سابقه در کنار چهره‌های جوان علاقه داشت و هنرپیشه‌های با پیشینه سال‌ها فعالیت در تئاتر مانند ثریا قاسمی، سعید پورصمیمی، ایرج راد، هما روستا و جمال اجلالی را در این مجموعه‌های تلویزیونی به کار می‌گرفت. او به ساخت سریال و تله فیلم ادامه داد و آخرین کارش مجموعه تلویزیونی «رازهای یک خانه» بود که در سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار پخش شد. بعد از این سریال بود که به خانه اولیه‌اش تئاتر برگشت.

سابقه آقای لبخنده در نمایش ایران به سال‌های نوجوانی برمی‌گشت. او که متولد اهواز و خواهرزاده احمد محمود نویسنده سرشناس ایرانی بود، در مصاحبه‌ای که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، گفته بود از ۱۵ سالگی در زادگاهش به کلاس‌های تئاتر حسینعلی طباطبایی رفت و همدوره رضا فیاضی، فرید و علی سجادی حسینی و رضا خندان بود. آقای لبخنده در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران تحصیل کرد و در دهه ۱۳۵۰ با هما روستا و بعد حمید سمندریان آشنا شد و در سال ۱۳۵۸ به عنوان بازیگر نمایش «مرده‌های بی‌کفن و دفن» بر اساس نمایشنامه ژان پل سارتر و به کارگردانی حمید سمندریان روی صحنه رفت و در همان سال نمایشنامه «عادل‌ها» نوشته آلبر کامو را هم کارگردانی کرد که در تالار مولوی اجرا شد.

همکاری و دوستی او با زوج هما روستا- حمید سمندریان تا زمان درگذشت این دو چهره مطرح تئاتر ایران ادامه داشت. او که در دهه ۹۰ کار برای تلویزیون و سینما را کنار گذاشته بود، مدیریت آموزشگاه هنری سمندریان را بر عهده گرفت و حتی بعد از درگذشت آنها این مسئولیت را رها نکرد.

حمید لبخنده به گفته پسرش مدتی پیش تحت عمل جراحی قرار گرفت و بعد از انتقال به خانه بر اثر عوارض عمل جراحی روز ۱۸ دی در سن هفتاد سالگی درگذشت.