آمار رسمی جمعیت زیر خط فقر در ایران: ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر

تقی رستم‌وندی رئیس سازمان امور اجتماعی ایران عصر چهارشنبه ۸ آذر بدون اعلام میزان درآمد معیار تعیین خط فقر، گفت که ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
نهادهای دولتی ایران نزدیک به یک دهه است که از اعلام خط فقر خودداری می‌کنند. آخرین آمار رسمی خط فقر سال ۱۳۸۶ به صورت عمومی منتشر شد. احمد میدری معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی چندی پیش گفت که دولت هنوز نتوانسته به شاخصی برای تعیین خط فقر برسد.
در سکوت ده ساله دولت در باره این شاخص، کارشناسان و برخی از نهادها آمارهای متفاوتی از جمعیت زیر خط فقر ارائه کرده‌اند.
حسین راغفر اقتصاددان نهادگرا در ایران دو سال پیش جمعیت زیر خط فقر نسبی را ۳۰ میلیون نفر و جمعیت زیر خط فقر مطلق را ۱۲ میلیون نفر برآورد کرده است.
پرویز فتاح رئیس کمیته امداد به عنوان یکی از نهادهای متولی در این حوزه، اسفند سال گذشته جمعیت زیر خط فقر بر مبنای خط فقر ۸۲۰ هزار تومان را ۱۱ میلیون نفر اعلام کرد. او گفته بود که اگر مبنای خط فقر درآمد یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان باشد، شمار افراد زیر خط فقر بیشتر خواهد بود. این در حالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی زمستان سال گذشته میزان درآمد خط فقر برای یک خانوار را یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان در ماه برآورد کرد.
رقم اعلام شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان از میانگین هزینه خانوارها در سال ۱۳۹۵ کمتر است. برپایه گزارش بانک مرکزی میانگین هزینه خانوارها در سال گذشته ۳ میلیون و ۲۷۵ هزار تومان بوده است.
تشکل‌های کارگری نیز زمستان سال گذشته حداقل هزینه سبد معیشت خانوار را بر مبنای گزارش وزارت بهداشت و درمان و بانک مرکزی ۲ میلیون و ۴۸۹ هزار تومان اعلام کرد و خواستار تعیین حداقل دستمزد بر مبنای سبد معیشت شد. شورای عالی کار اما در نهایت حداقل دستمزد را ۹۲۹ هزار تومان تعیین کرد.
در حالیکه هنوز میزان درآمد خط فقر به صورت رسمی مشخص نشده، وزارت راه و شهرسازی تیر امسال جمعیت زیر خط فقر را ۳۳ میلیون نفر اعلام کرد که سه برابر بیشتر از رقم اعلام شده از سوی رئیس سازمان امور اجتماعی است.
حامد مظاهریان معاون وزیر راه و شهرسازی ۱۹ مهر امسال گفت که سه دهک نخست درآمدی در ایران زیر خط فقر مسکن قرار دارند. برپایه گزارش مرکز آمار، بیش از ۳۵ درصد درآمد خانوارها برای مسکن و ۲۲.۹ درصد هم برای مواد غذایی و آشامیدنی هزینه می‌شود. این دو گروه کالایی در مجموع بیش از ۵۸ درصد از هزینه خانوارها را تشکیل می‌دهد.
افزایش شش برابری فقرا
افزایش هزینه‌ها همزمان با سرکوب دستمزد شکاف درآمد و هزینه خانوارها را عمیق‌تر کرده است. به‌گونه‌ای که خانوارها برای کاهش کسری درآمد، هزینه آموزش، تفریح و مسافرت را کاهش داده‌اند. بر مبنای آخرین گزارش هزینه و درآمد خانوارها در سال ۹۵، کمتر از ۲ درصد از درآمد سالانه خانوارها برای آموزش و امور فرهنگی و تفریحی هزینه می‌شود.
یکی دیگر از راهکارهای خانوارها برای جبران کسری بودجه، کاهش مصرف مواد غذایی و یا استفاده از مواد غذایی با ارزش غذایی پائین و کم‌کیفیت است. گزارش بانک مرکزی از هزینه و درآمد خانوارها نشان می‌دهد که به رغم افزایش ۹۰۰ هزار تومانی هزینه مواد غذایی و آشامیدنی در بودجه خانوارها، سرانه مصرف کاهش یافته است.
نتایج گزارش «بررسی اقلام مصرفی خانوارها» طی یک دوره ۱۰ ساله هم بیانگر کاهش ۲۸ درصدی مصرف مواد غذایی و آشامیدنی خانوارها است. میزان مصرف مواد غذایی و آشامیدنی هز عضو خانوار از ۳۱۹ کیلوگرم در سال ۱۳۸۵ در سال ۱۳۹۴ به ۲۷۲ کیلوگرم کاهش یافته که به معنای کاهش ۱۴ درصدی سرانه مصرف هر یک از اعضای خانوار است.

خلیل حیدری که مجری طرح مطالعاتی بررسی خط فقر در مرکز آمار معرفی شده است، اسفند ۱۳۹۴ کاهش سرانه مصرف مواد غذایی و آشامیدنی و افزایش جمعیت زیر خط فقر را تائید کرده است.

به گفته او خط فقر در ایران طی یک دوره ۱۰ ساله ۲۴ درصد افزایش داشته و خط فقر غذایی و غیرغذایی سرانه در یک دوره ۱۰ ساله ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۲ بیش از ۵.۶ برابر شده است. در این دوره خط فقر غیر‌غذایی شش برابر و خط فقر غذایی ۵.۶ برابر بیشتر شده است.

فقر و حاشیه‌نشینی

همزمان با افزایش خط فقر و جمعیت زیر خط فقر، حاشیه‌نشینی نیز در ایران چند برابر شده است. مقام‌های دولتی جمعیت حاشیه‌نشین را ۱۲ تا ۲۲ میلیون نفر اعلام کرده‌اند.

رئیس سازمان امور اجتماعی هم بدون اینکه واژه حاشیه‌نشین را به کار ببرد، گفت که ۱۹ میلیون نفر بد مسکن در ایران زندگی می‌کنند.

رستم‌وندی رشد حاشیه‌نشینی طی سال‌های گذشته را ناشی از «مشکلات زیرساختی و خشکسالی در مناطق مرزی» دانست. به گفته او این دو مسئله  ۸.۵ میلیون نفر در مناطق مرزی ایران را با مهاجرت مواجهه و «در چرخه‌ای از آسیب‌های اجتماعی و شهرنشینی آشفته درگیر کرده است».

محمد‌علی طالبی مدیر طرح بازآفرینی پهنه شمال شرق ایران چندی پیش و از شناسایی ۲۷۰۰ سکونتگاه غیررسمی، حاشیه‌نشین و بافت فرسوده خبر داد. به گفته او ۲۲ میلیون نفر از جمعیت ایران در سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشین و یا بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند.