زبانهای بومی افغانستان در «معرض خطر» اند

در روز جهانی زبان مادری، وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان از خطر نابودی بعضی زبانهای بومی در این کشور خبر می دهد.

در حال حاضر مردم افغانستان به بیش از ۳۰ زبان بومی سخن می گویند.

نجیب الله منلی، مشاور وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان می گوید زبانهای پامیری در بدخشان، در شمال شرق این کشور و اویغوری در لوگر، در جنوب شرق کابل از شمار زبانهای در معرض خطر است.

قانون اساسی افغانستان زبانهای فارسی دری و پشتو را زبانهای رسمی خوانده و همچنین چند زبان دیگر، از جمله ازبکی، ترکمنی، پشه ای، نورستانی، بلوچی و پامیری را در مناطقی که اکثریت مردم به آنها سخن می گویند به عنوان "زبان سوم رسمی" شناخته است.

این قانون همچنین تاکید کرده است که دولت باید برای رشد و تقویت همه این زبان ها برنامه های موثری را روی دست گیرد.

مقامهای وزارت اطلاعات و فرهنگ می گویند به همین دلیل کتابهایی را به زبان ازبکی منتشر کرده اند و در تلویزیون ملی افغانستان هم برنامه هایی به زبانهای مختلف پخش می شود.

اما شماری از صاحب نظران انتقاد می کنند که این وزارت با همه زبانها به گونه یک سان برخورد نمی کند. آنان به برخورد وزارت فرهنگ با خبرنگاران در شهر مزارشریف، در شمال افغانستان اشاره می کنند که در نتیجه آن، چند روزنامه نگار به دلیل بکارگیری واژه های "دانشجو و دانشگاه" تنبیه شدند.

آقای منلی این ادعا را که وزارت فرهنگ با شماری از زبانها در افغانستان برخورد تبعیض آمیز دارد، رد کرد و گفت: "برخورد با خبرنگاران مزارشریف بر اساس اصولی مربوط به وزارت فرهنگ افغانستان صورت گرفته است. بی بی سی هم در گزارشدهی از اصطلاحات معمول کشور انگستان استفاده می کند و نه از اصطلاحات آمریکایی یا کانادایی."

با این حال زبانهایی بومی که در مناطق دوردست افغانستان کاربرد محدودتری دارند، با وضعیت متفاوت تر از زبانهای پشتو و فارسی مواجه هستند.

بسیاری از این زبانها هنوز الفبا ندارند و گویشوران شماری از این زبانها از حروف زبانهای فارسی و پشتو استفاده می کنند.

اما وزارت معارف (آموزش و پرورش) افغانستان می گوید آموزش به "شش زبان سوم رسمی" این کشور را شامل برنامه درسی مدارس کرده است.

محمد آصف ننگ سخنگوی وزارت معارف افغانستان گفت: "ما در نصاب تعلیمی (برنامه درسی) جدید حدود ۷۲ عنوان کتاب را در بخش آموزشی برای دانش آموزان، شش زبان سوم رسمی - ترکمنی، ازبکی، پشه ای، بلوچی، پامیری و نورستانی- در نظر گرفته ایم."

اما آقای ننگ افزود که وزارت معارف در تهیه این کتابها با کمبود نویسنده مواجه است. او مشخصاً از زبان پامیری یاد کرد و گفت که این وزارت تا حال هیچ نویسنده ای را نیافته است که به این زبان کتاب درسی بنویسد.

اما زبان شناسان افغان می گویند که کتابهایی که دولت برای دانش آموزان مدارس چاپ و منتشر کرده با اشتباه های زیادی همراه است و به همین دلیل ممکن است انتشار این کتاب ها با موفقیت چندانی روبرو نشود.

با این همه، برخی کارشناسان می گویند کارهایی که تا اکنون در مورد بسیاری از زبانهای بومی در افغانستان انجام شده، در حدی نیست که از نابودی تدریجی این زبانها به گونه موثر جلوگیری کند.

به نظر بسیاری از زبانشناسان، اگر برای جلوگیری از نابودی زبانهای بومی که در افغانستان در معرض خطر قرار گرفته اند، برنامه های موثری روی دست گرفته نشود، ممکن است تا چند سال دیگر نابود شوند.

شماری از زبانها، مانند زبانهای مغولی و ترکی که در گذشته در افغانستان مورد استفاده برخی از گویشوران بوده، تقریباً به کلی نابود شده است و گویشوران آنها در حال حاضر به زبانهای دیگر سخن می گویند.