حمایت مالی و تسلیحاتی ایران از حماس چقدر است؟

با حمله حماس به اسرائیل، بار دیگر پرسش‌ها درباره منابع مالی حماس، به رسانه‌های جهان راه پیدا کرده است؛ مساله‌ای پرمناقشه که حساسیت‌های بسیاری را بر می‌انگیزد.

علت این حساسیت، بودن حماس در لیست «تروریستی» بسیاری از کشور‌های غربی و حتی عربی است.

تعیین میزان دقیق این کمک آسان نیست. حضور حماس در فهرست‌های «تروریستی» موجب شده تا تمامی مناسبات مالی این سازمان به شکل مخفیانه انجام شود. به همین دلیل نیز، آنچه در ارتباط با میزان این کمک مالی در حال حاضر در رسانه‌ها تکرار می‌شود، متکی به مصاحبه با منابع عموما ناشناخته در سرویس‌های امنیتی غربی و اسرائیلی یا تخمین‌های سازمان‌های امنیتی غربی است.

البته از قطر نیز به عنوان دومین حامی مالی حماس یاد می‌شود، ولی همه توجه‌ها به ایران است چرا که مقامات جمهوری اسلامی و حماس، برخلاف مقامات قطر، از اظهارات علنی در خصوص انتقال پول از ایران به حماس ابائی نداشتند.

در ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ آیت الله خامنه‌ای، در خطبه‌های نماز جمعه تهران، گفت: «ما در قضایای ضدیت با اسرائیل دخالت کردیم؛ نتیجه‌اش هم پیروزى جنگ ۳۳ روزه و پیروزى جنگ ۲۲ روزه بود. بعد از این هم، هر جا هر ملتى، هر گروهى با رژیم صهیونیستى مبارزه کند، مقابله کند، ما پشت سرش هستیم و کمکش می‌کنیم و هیچ ابائى هم از گفتن این حرف نداریم.»

او همچنین در ۲۴ آبان ۱۳۹۸ گفت: «ما از فلسطین حمایت کردیم، به فلسطینی‌ها کمک کردیم، باز هم کمک می‌کنیم، هیچ گونه ملاحظه و رودربایستی هم در این قضیه نداریم. باید همه‌ دنیای اسلام به فلسطین کمک کنند.»

این کمک‌ها از چشم جهان پنهان نمانده است.

رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا اخیراً گفت: «ایران سال‌های طولانی است که از حماس حمایت مالی می‌کند و به آن‌ها آموزش‌های نظامی می‌دهد.»

اما درباره این کمک‌‌ها، اطلاعات بسیار محدودی وجود دارد و بخش مهمی از ارقامی که در رسانه‌ها تکرار می‌شود، متکی به تخمین‌های سازمان‌های اطلاعاتی غربی است.

ضمن این‌که میزان کمک مالی ایران به حماس در دو دهه گذشته همواره ثابت نبوده و گاهی افزایش و گاهی کاهش پیدا کرده است.

رابطه‌ای وابسته به جیب‌ پر پول ایران

 

از زمان تاسیس حماس در دهه ۶۰ خورشیدی تا امروز، روابط و دوستی جمهوری اسلامی با این گروه با فراز و نشیب‌های همراه بود، اما در هیچ مقطعی و حتی با وجود سردی رابطه ایران با حماس، کمک‌های مالی ایران به این گروه قطع نشد.

روابط جمهوری اسلامی و حماس از سال ۱۳۶۷ و بعد از اینکه سازمان آزادیبخش فلسطین، اسرائیل را به رسمیت شناخت گرم شد، ولی به گفته یکی از اعضای ارشد حماس، حمایت مالی ایران از این گروه از سال ۱۳۸۵ آغاز شد.

محمود الزهار، عضو ارشد گروه فلسطینی حماس در مصاحبه با تلویزیون العالم، شبکه عربی تلویزیون ایران در سال ۱۳۹۹ گفت که پس از دیدار اول خود با قاسم سلیمانی در سال ۱۳۸۵ «حدود ۲۲ میلیون دلار» دریافت کرده و به شکلی که در چمدان‌هایشان «یگر جایی نبود».

او گفته بود قرار بود قاسم سلیمانی، مبلغ بیشتری به آن‌ها پول پرداخت کند، اما چون ۹ نفر بودند و هر ساک ۴۰ کیلو گنجایش داشته و نمی‌توانستند بیشتر حمل بکنند فقط ۲۲ میلیون دلار گرفتند.

در سال ۱۳۸۹ که مجموعه‌ای از مکاتبات دیپلماتیک وزارت خارجه آمریکا توسط وب‌سایت «ویکی‌لیکس» منتشر شد، در یکی از نامه‌ها به ادعاهای یک مقام مصری درباره کمک‌های ایران به حماس اشاره شده بود.

در این نامه که تاریخ آن به بهار ۱۳۸۸ مربوط بود، آمده بود که رئیس سازمان اطلاعات مصر به طرف آمریکایی گفته است، ایران «ماهانه ۲۵ میلیون دلار» به حماس کمک می‌کند «اما مصر موفق شده جلو ورود این کمک‌ها از خاک خود به غزه را بگیرد.»

بر اساس ادعای رئیس سازمان اطلاعات مصر، «جمهوری اسلامی بیابان‌نشین‌های مصر را به استخدام خود درآورده بود تا بتواند برای حماس کمک‌های مالی و نظامی ارسال کند».

جزییات این ادعاها هرگز به شکل مستقل تایید نشدند.

روابط حماس و جمهوری اسلامی در اوج درگیری‌ها در سوریه، سرد شد. این سازمان با آغاز اعتراض‌ها علیه بشار اسد، حاضر نشد در حمایت از او وارد عمل شود و عملا از این کشور خارج شد.

حتی برخی رسانه‌های داخلی از جمله تابناک (دی ۱۳۹۲) گزارش دادند که نیروهای حماس در سوریه علیه بشار اسد وارد جنگ شده‌اند.

با این وجود کمک‌های مالی ایران به حماس قطع نشد.

خالد مشعل، رئیس وقت دفتر سیاسی حماس در گفتگوی تفصیلی با روزنامه «الشرق» چاپ قطر در آذر ۱۳۹۳ تأکید کرد که در این سال‌ها حمایت ایران قطع نشده بود ولی تحت تاثیر قرار گرفته بود.

المانیتور در خصوص تأثیر کاهش کمک‌های ایران به حماس نوشت: «کاهش حمایت مالی ایران از حماس در سال‌های اخیر بر این جنبش تأثیر گذاشته و آن را به یک بحران مالی بزرگ سوق داد. حماس مجبور شد چندین مؤسسه رسانه‌ای خود مانند تلویزیون ماهواره‌ای قدس و مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین را ببندد. حماس همچنین شروع به پرداخت نیمی از حقوق یا کمتر به کارمندان خود کرد.»

شروع دوستی محکم و رفاقتی پایدار

بعد از فروکش کردن بحران در سوریه، روابط حماس و جمهوری اسلامی محکم‌تر شد.

اما درباره میزان کمک مالی ایران به حماس، منابع متفاوت، رقم‌های مختلفی را منتشر کردند.

در سال ۲۰۲۰، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که بر اساس برآوردهایش، میزان این کمک سالانه ۱۰۰ میلیون دلار است.

اما رسانه‌های اسرائیلی مدعی هستند که این رقم بیشتر است. در مرداد ۱۳۹۸ کانال ۱۲ تلویزیون اسرائیل گزارش کرد: «طی جلسه‌ای که بین حماس و آیت الله خامنه‌ای برگزار شد، تهران تمایل خود به افزایش حمایت مالی ماهانه به حماس به مبلغ بی‌سابقه ۳۰ میلیون دلار در ماه اظهار کرده‌است.»

البته این کانال در سال ۱۳۹۷ گزارش داده بود که جمهوری اسلامی ماهانه حدود ۶ میلیون دلار یعنی سالانه ۷۲ میلیون دلار به این گروه کمک مالی می‌کند.

در دی ماه ۱۴۰۰ اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، گفت: «جمهوری اسلامی ایران ۷۰ میلیون دلار به این جنبش فلسطینی پول داد تا «قوای بازدارندگی» خود را در برابر اسرائیل بسازد و راکت‌هایی که نیرو‌های حماس در باریکه غزه تولید کردند، بخشی از این «توان راهبردی» است.»

به نوشته خبرگزاری رویترز، این کمک‌های در چند سال اخیر افزایش هم داشته است. این رسانه در گزارشی به نقل از یک منبع امنیتی اسرائیلی نوشت که جمهوری اسلامی سال ۱۴۰۱ کمک‌های مالی به شاخه نظامی حماس را از ۱۰۰ میلیون دلار به حدود ۳۵۰ میلیون دلار در سال افزایش داد. یعنی ماهانه حدود ۲۹ میلیون دلار به این گروه می‌کند. این رقم در سال جاری نیز ادامه دارد.

کمک‌های نظامی جدا از مالی

در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی علاوه بر کمک‌های مالی، کمک تسلیحاتی هم به حماس داشت.

ان بی‌سی نیوز در مهرماه امسال نوشت: «جمهوری اسلامی، در طول سال‌های متمادی با حماس تعامل و تماس داشته‌اند. طبق گزارش وزارت امور خارجه در سال ۱۳۹۹، ایران سالانه ۱۰۰ میلیون دلار به حماس می‌رساند و در کنار آن، فناوری و دانشی را ارائه کرده که حماس را قادر می‌سازد تا زرادخانه موشک‌های خود را در غزه بر اساس طرح‌های ایرانی بسازد.»

روزنامه خراسان در آذر ۱۳۹۱ به نقل از جواد کریمی قدوسی، یکی از اعضای سپاه و نماینده وقت مجلس، نوشت: «۵۰ هزار موشک و هزاران موشک ضد تانک به غزه فرستادیم.»

در همین سال، محمدعلی جعفری فرمانده پیشین کل سپاه پاسداران گفته بود: «ایران فناوری ساخت موشک فجر ۵ را به نوار غزه منتقل کرد.»

این رویه بعد از رفع اختلاف با حماس شدت گرفت.

قاسم سلیمانی، در دی ماه ۱۳۹۶ و بعد از اینکه اسماعیل هنیه رئیس جدید دفتر سیاسی حماس شد، به او گفت: «همه امکانات جمهوری اسلامی در اختیار حماس است.»

در تیرماه ۱۳۹۸ هم علی خامنه‌ای در دیدار با رهبران حماس در تهران گفت: «در سال‌های نه چندان دور، فلسطینی‌ها با سنگ مبارزه می‌کردند، اما امروز به جای سنگ، مجهز به موشک‌های نقطه‌زن هستند و این، یعنی احساس پیشرفت.»