قصه از به دنیا آمدن فرزند پسر شروع می‌شود و به هزار و یک شب ختم می‌شود. وقتی اسم و رسم نوزاد نوشته می‌شود، دوسال سربازی هم پشت شناسنامه‌اش می‌زنند و گره یا سدی برسر راه بسیاری از کارها و مشاغل دولتی و فعالیت‌های اقتصادی می‌شود.
کمتر کسی با دل خوش و با اشتیاق کلاه سربازی را به سر می‌گذارد و پوتین خدمت را می‌پوشد و راهی پادگان می‌شود. آمار سه میلیون مشمول غایب و کسانی که از خدمت سربازی فراری هستند، نشان می‌دهد که حتی اگر خبری از جنگ نباشد و پادگان یا محل خدمت نیز چسبیده به خانه باشد، باز هم جوانان علاقه‌ای به گذراندن دو سال از عمرشان را در یک چاردیواری به نام پادگان ندارند.
بسیاری از خانواده‌ها و مشمولان تا جایی که می‌توانند رفتن به خدمت را به تاخیر می‌اندازند، زمین و آسمان را به هم می‌دوزند، سند جعل می‌کنند، تمام مواد قانونی برای معافیت را زیر و رو می‌کنند و حتی والدین‌شان دست به طلاق‌های صوری می‌زنند تا راهی برای خلاصی از پوشیدن این لباس پیدا کنند یا چشم انتظارند قانونی یا تبصره‌ای به کمک‌شان بیاید. فعلا طرح‌هایی مانند "سربازی حرفهای" و چند کارزار توقف یا انحلال سربازی راه به جایی نبرده است.
دستخط ناصرالدین شاه در صفحه نخست کتابچه قانون نظامیه
از قانون نظامیه تا مصوبه مجلس شورای ملی
سابقه سربازی و سربازگیری طولانی است. تا جنگ بوده سربازان هم پای اصلی جنگ‌ها بوده‌اند و در ایران نیز سرگذشت‌شان کم و بیش با سایر کشورها نزدیک است و تفاوت‌شان بیشتر در قوانین و ضوابط سربازی است.
در ایران سربازها را با عناوین مختلفی مانند محافظ، قزلباش، قوای‌محلی، تفنگچی‌لر، سپاهیان‌ایلات، قوای ولایتی و گارد جاویدان می‌شناختند و رد و پای نظم و انضباط در ارتش امروز ایران به سال ۱۲۴۴ هجری شمسی برمی‌گردد زمانی که میرزا محمدخان سپهسالار"کتابچهٔ قانون نظامیه" را تنظیم کرد و با دستخط " سلطان صاحبقران" یا "قبله عالم" به طور رسمی در سراسر ایران ابلاغ شد.
ناصرالدین شاه در آغاز این کتابچه نوشته که "بهترین قوانین است برای نظم قشون ایران" و در کل ممالک ایران باید "بعد ازاین تاریخ مبنای عمل قشون از روی قواعد این کتابچه باشد".
کتاب مورد اشاره مفصل نیست و در دو بخش تکالیف "دولت" و "نوکر" نوشته شده است و در بخش نخست درباره مدت خدمت سربازی گفته شده که ۱۰ سال است و سرباز بعد از دو سال خدمت، دو سال به مرخصی می‌رود و در مجموع هر سرباز ۶ سال خدمت می‌کند.
در بندهایی از این قانون درباره فرار از خدمت یا سرپیچی از دستور "تازیانه" و زندان در نظر گرفته شده و در بخش دوم کتاب نیز درباره تشویق و پاداش خدمت به سربازان و کسانی که مجروح یا کشته می‌شوند نکاتی در نظر گرفته شده است.
با آغاز قرن جدید شمسی، رضاخان به عنوان وزیر جنگ، دست به اقداماتی در ارتش زد و شعبه‌ای به نام "سربازگیری" یا "جدیدگیری" تاسیس کرد و مقرراتی برای سربازی وضع کرد و زمانی که در مقام نخست وزیری ایران بود، در ۱۶ خردادماه ۱۳۰۴ مجلس شورای ملی قانون ۳۲ ماده‌ای خدمت اجباری را تصویب کرد. این قانون پایه و اساس سربازی به شکل امروزی شد.
در بهمن‌ماه همان سال بود که شعبه "سربازگیری" به "دایره نـظام اجباری" تبـدیل شد و " اجباری" مترداف با سربازی شد.
به موجب ماده اول قانون خدمت اجباری، همه مردان اعم از شهری و روستایی و ایلات و افراد ساکن خارج از کشور، از سن ۲۱ سالگی موظف به سربازی بودند و مدت خدمت یا به اصطلاح "دوره زیر پرچم" دو سال بود و پس از این دوره، تا سن ۴۶ سالگی هر فردی در دوره‌های احتیاط، ذخیزه اول و ذخیره دوم قرار می‌گرفت تا در صورت نیاز احضار شود.
این قانون علاوه بر اینکه بخش مهمی از ارتش نوین ایران را شکل می‌داد شامل همه اقشار مردم نیز می‌شد و همه مردم تحت یک قانون در می‌آمدند و کدخدا و مقام‌هایی محلی و ولایات موظف می‌شدند بر اساس همین قانون عمل کنند.
در آن سال‌ها یک میلیون نفر مشمول سربازی بودند اما نیاز کشور به ۱۰۰ هزار نفر بود، از این رو هر ساله بین مشمولان قرعه‌کشی می‌شد و ضوابط و شرایط خاصی نیز برای سربازگیری وجود داشت.
قانون خدمت نظام وظیفه در ۲۹ خردادماه ۱۳۱۷ مجددا مورد بازبینی قرار گرفت و در نوزده فصل، شکل و شمایل دقیق‌تری پیدا کرد.
بردگی نظامی یا خدمت ملی
حدود یک قرن از تصویب قانون سربازی در ایران می‌گذرد. در بسیاری از کشورها انتقادها و اعتراض‌هایی به دوران سربازی صورت گرفته و حدود صد سال پیش، نیویورک شاهد شورش‌هایی علیه خدمت سربازی بود. در حال حاضر بیش از ۱۲۰ کشور جهان خدمت سربازی ندارند اما هنوز برای کشورهایی مثل ایران یک سوال بزرگ است.
حکومت‌ها سعی دارند رنگ و لعاب مقدس به سربازی بزنند و عباراتی مانند "دوران مقدس سربازی"، " خدمت ملی" و "وظیفه عمومی" استفاده می‌کنند و در مقابل، مخالفان از واژهایی مانند دوران "بردگی"،" بیگاری" و "اجباری" یاد می‌کنند.
پس از انقلاب ایران با تغییر ساختار حکومت و وقوع جنگ ایران و عراق، قانون خدمت سربازی در ۲۹ مهرماه ۱۳۶۳ دستخوش تغییراتی شد. ۲۷ سال بعد در آبان‌ماه سال ۹۰ ، به بهانه توانمند سازی، ارتقای منزلت اجتماعی و بهبود وضعیت خدمت سربازی، قانون خدمت سربازی بازنگری شد.
براساس آخرین تغییرات قانون سربازی، خدمت وظیفه عمومی در ایران ۳۰ سال است و شامل چهار دوره ضرورت ( دو سال)، احتیاط(۸ سال)، ذخیره اول (۱۰ سال)و ذخیره دوم (۱۰ سال) می‌شود. در دوران صلح اجازه داده شده که این مدت به به ۱۸ ماه کاهش یابد.
بخش‌های نظامی و انتظامی، کتابچه‌هایی به نام "دانستنی‌های سرباز" حاوی شرح وظایف سربازان منتشر کرده‌اند.
در کتابی که سپاه پاسداران منتشر کرده، آمده: "اعضای نیروهای مسلح از هر درجه و رتبه‌ای که باشند مفتخر به عنوان «سرباز ولی‌امر» هستند" و هر سرباز باید اصول "شرافت سربازی" را رعایت کند.
در کتاب سربازی نیروی انتظامی نیز نوشته شده که هر سرباز تحت فرمان رهبر ایران وظیفه "پاسداری از اسلام و دستاوردهای انقلاب اسلامی و حمایت از مظلومان و مستضعفان" را برعهده دارد.
سرنوشت سربازی در دست رهبر
مخالفان سربازی طیف‌های مختلفی هستند. فعالان حقوق بشر دوران سربازی را مخالف اصول آزادی‌های مدنی و مترادف با برده‌داری می‌دانند. گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی هم دلایل مختلفی از نظر سود و زیان اقتصادی و فرهنگی مطرح می‌کنند و براین باورند که به خصوص در دوران صلح و عصر ارتش‌های مدرن، سربازی کاری بی‌فایده است.
در ایران با پایان یافتن جنگ هشت ساله با عراق، صدای مخالفان سربازی، بلند و بلندتر شد. دولت در سال ۱۳۷۷ طرح خرید خدمت را به مدت سه سال اجرا کرد و ۳۵۰ هزار نفر از این فرصت استفاده کردند.
اما از آنجا که این طرح ناعادلانه تشخیص داده شد و به ضرر خانواده‌های فقیر بود، ادامه نیافت. در سال ۹۵ نیز طرح خرید خدمت برای مشمولان غایب به مدت سه سال اجرا شد.
سال گذشته نیز سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه در مجلس اعلام کرد که بر اساس یک مصوبه، مشمولان غایب در ازای ۲۵۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان می‌توانند کارت پایان خدمت دریافت کنند که این مصوبه با مخالفت ستادکل نیروهای مسلح روبرو شد.
مخالفت‌ها در ایران ادامه دارد. در سال گذشته دستکم سه کارزار برای توقف اعزام جوانان به سربازی به راه افتاده و یکی از آنها تا خردادماه و دیگری تا شهریورماه امسال ادامه دارد.
با وجود مخالفت‌های جدی کسانی مانند محسن رضایی فرمانده سابق سپاه پاسداران و بسیاری از مسئولان حکومتی، هنوز اراده‌ای برای کنار گذاشتن طرح خدمت سربازی وجود ندارد و طرح‌های جایگزین مانند "ارتش حرفهای" یا "سرباز حرفهای" در دستور کار قرار نگرفته.
طرفداران کارزارهای حذف سربازی می‌گویند: با جایگزین شدن این طرح‌ها افرادی که علاقمند به سربازی هستند یا افرادی که بیکارند و به دنبال منبع درآمدی هستند، می‌توانند برای چند سال وارد این شغل شوند و زندگی‌شان را تامین کنند. ارتش نیز می‌تواند روی این نیروها سرمایه‌گذاری کند و بقیه جوانان به دنبال حرفه مورد علاقه خودشان بروند.
شماری از نمایندگان مجلس و فرماندهان نظامی ایران در واکنش به این طرح‌ها، حذف سربازی را موضوعی حاکمیتی و امنیتی و از اختیارات آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح می‌دانند، با احتیاط با آن برخورد می‌کنند و چشم انتظار تصمیم رهبر ایران هستند.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید