سناريوهاي واكنشي نسبت به كاربرد سلاح شيميايي در سوريه

 اوباما نخستين واكنش مناسب را نسبت به كاربرد سلاح شيميايي توسط رژيم اسد اتخاذ كرد (براي ممانعت از شكستن تابوي كاربرد سلاح هاي شيميايي، آن ضروري و اجتناب ناپذير بود) و در اولين گام، استفاده آن را تأييد نمود و حالا بايد با تحليل سناريوهاي احتمالي به پيشواز كنش ها و واكنش هاي بعدي برويم.

نخستين سناريو، ورود ناتو به ميدان سوريه است. اين سناريو علاوه بر آن كه نياز به تأييد اعضاي آن خواهد داشت و از اين مزيت نيز برخوردار است كه برآيند نيروهايي را كه در منطقه هستند، به هم نمي زند و بقيه نيروها مي توانند براي سناريوهاي احتمالي ديگر آماده باشند، از اين نقص رنج مي برد كه قابليت هاي ناتو به اندازه ارتش آمريكا نيست. ما سطح تفاوت آنان را در جنگ ليبي تا حد زيادي متوجه شديم. ناتو اگر مي خواهد در سوريه وارد شود، نمي تواند با همان قابليت هاي جنگ ليبي شركت كند، چون پس از ورود به جنگ، آن ميزان زمان نداريم كه امكان كاربرد ساير سلاح هاي كشتار جمعي را به نيروهاي اسد بدهيم و ناتو بايد زماني وارد جنگ شود، كه قابليت هايش توسط آمريكا چنان افزايش يافته باشد كه بتواند حمله اي "رعد آسا" و گسترده را با حداقل زمان به اتمام رساند. در اين سناريو بايد احتمال ورود كامل ايران و حزب الله لبنان را به جنگ سوريه در نظر گرفت.

سناريوي ديگر، ورود ارتش هاي آمريكا و فرانسه و انگليس به پهنه رزم است. مدتي است كه نيروهاي اطلاعاتي اين كشورها در سوريه حضور دارند و از شرايط ميداني آنجا به حد كافي آگاه هستند. از قابليت هايي وراي تصور در استفاده موثر از سلاح ها و تكنولوژي برخوردارند و ارتش ايالات متحده از توانايي انعطاف پذيري بالايي در تغيير برنامه هاي جنگي و تطبيق با وقايع غيرقابل پيش بيني بهره مي برد. در اين سناريو نيز زمان بسيار مهم است و از كار انداختن و مهمتر از آن، به كنترل در آوردن مراكز فرماندهي نظامي، امنيتي و سياسي به همان اندازه به كنترل درآوردن مراكز انبار سلاح هاي شيميايي اهميت دارد و بايد آن ها همزمان انجام شوند. در اين سناريو مي توان بسياري از مراكز نظامي و فرماندهي رژيم اسد را از طريق موشك هاي بالستيك و از مسافت هاي بسيار دور (از دريا يا خشكي) و با هدايت ماهواره اي دقيق منهدم كرد، بدون اين كه رژيم اسد در موج هاي اوليه حمله حتي متوجه شده باشد كه حمله توسط نيروهاي چه كشوري صورت گرفته است.

از آنجايي كه نيروهاي القاعده در سوريه حضور دارند، در هر دو سناريوي فوق، اگر واحدهاي كشورهاي غربي پس از ساقط كردن رژِم اسد، كنترل را در دست گيرند و حضور داشته باشند، چيزي نمي گذرد كه جنگ كنوني القاعده با رژيم اسد به جنگ القاعده با ارتش هاي غربي در منطقه و حتي ارتش آزاد سوريه كشيده مي شود و نيروهاي بعثي سوريه و نيروهاي حامي رژيم اسد (پاسداران ايران و حزب الله لبنان و تروريست هاي عراقي) بدان ها بپيوندند. براي آن كه اين وضعيت پيش نيايد، بايد نيروهاي ناتو يا كشورهاي غربي مدت كوتاهي پس از ساقط كردن رژيم اسد، كنترل مناطق را به ارتش آزاد سوريه و نيروهاي ائتلاف سوريه بدهند و تنها چند واحد ويژه از آمريكا يا ناتو براي عمليات هاي حساس، ضربه به نيروهاي القاعده و مانع شدن از كودتايي احتمالي توسط عوامل رژيم بعث كه هنوز در ارتش حضور دارند، بايد در سوريه بمانند.

بايد توجه كنيم كه هر دو اين سناريوها، مخاطرات يك جنگ منطقه اي را به همراه دارند، اما اين مخاطرات اينك آغاز نشده اند، بلكه از قبل وجود داشته اند و با استفاده رژيم اسد از سلاح هاي شيميايي تنها وارد فاز جديدي شده اند و كشورهاي غربي و كشورهاي منطقه بايد خود را براي همه حالات احتمالي آماده كنند و همه سناريوها را با دقيق ترين جزييات از قبل آماده كرده باشند تا غافلگير نشوند.

سناريوي بعدي، حملات موشكي و هوايي گسترده و كوبنده آمريكا به تمامي مراكز فرماندهي، نظامي، امنيتي و سياسي رژيم سوريه است، اما نيرو در سوريه پياده نشود و ارتش آزاد سوريه بتواند در سايه آن به حملات زميني و تصرف مناطق مختلف سوريه بپردازد. اين سناريو با آن كه از نظر حساسيت هاي منطقه اي و كنترل جنگ، بهترين سناريوست، اما نيروهاي اسد و رژيم هاي حامي اسد منكوب نمي شوند و مقاومت هايي در برخي از مناطق تداوم خواهد داشت. براي عملي شدن اين سناريو بايد موثرين سلاح ها را در كمترين زمان ممكن به كار گرفت و عمليات با سقوط رژيم اسد به معني پايان درگيري ها نيست و بايد جستجوهاي خانه به خانه و تعقيب جانيان اسد و شبه نظاميان حامي شان بدون وقفه دنبال شود و گرنه آنان در بمب گذاري ها و عمليات تروريستي سازماندهي و برنامه ريزي خواهند كرد.

سناريوي ديگر، ورود تنها واحدهاي زبده آمريكا و انگليس و فرانسه به ميدان سوريه و تصرف مناطق حساس و فرماندهي اسد و ورود ارتش يكي از كشورهاي منطقه در ساير مناطق سوريه و تصرف تمامي پايگاه هاي باقيمانده رژيم اسد در خاك سوريه است. ارتش تركيه بهترين گزينه براي آن است و ارتش آن آماده ترين ارتش منطقه اي براي هر نوع واكنش مناسب. اين گزينه جداي از آن كه نياز به تأييد مقامات تركيه دارد، از اين مزيت برخوردار است كه مانع از ريختن القاعده اي و تروريست هاي جهادي به سوريه به بهانه جهاد با كفار و كشورهاي غربي مي شود و باز ساير نيروهاي فرامنطقه اي امكان واكنش مناسب نسبت به هر واقعه غيرقابل پيش بيني را خواهند داشت؛ گرچه احتمال يك جنگ منطقه اي را نيز افزايش مي دهد.

سناريوي ديگر، عدم ورود كامل ارتش هاي كشورهاي غربي به جنگ با اسد و تأثيرگذاري محدود مثل كنترل مراكز شيميايي و ايجاد منطقه پرواز ممنوع و غيره است. اين سناريو داراي اين مزيت هست كه در صفحه شطرنج بزرگتري كه در منطقه در جريان دارد، رژيم هاي حامي اسد (دولت مالكي و رژيم ايران) كه گذشت زمان موجب صرف هزينه هاي بيشتر برايشان مي شود، بيشتر در گرداب سوريه فرو رفته و چه بسا غرق شوند و همين حالا در عراق يك بحران مهلك به وجود آمده ( و چه بسا جنگجويان النصرة كه عمدتاً از عراق به سوريه آمده اند، با درگيري هاي اخير در عراق به آنجا برگردند و با كمك سلاح هايي كه از سوريه به غنيمت گرفته اند به همراه سني هاي عراقي با رژيم مالكي بجنگند) و حكومت ايران نيز گام به گام با هر كمكي كه به رژيم سوخته اسد مي كند، بيشتر در گرداب تحريم هاي اقتصادي فرو مي رود. مزيت ديگر، تداوم درگيري چند جانبه القاعده اي ها، تكفيري ها، رژيم اسد و پاسداران ايران و حزب الله لبنان با يكديگر است و ضربات مهلك و زوال تدريجي شان را تداوم مي بخشد. با اين همه، تداوم اين ضربات و زوال نيروهاي باطل از آستانه اي برخوردار است و تا قبل از آن بايد تكليف سوريه مشخص شده باشد و گرنه بنا به دلايلي كه اينك نمي توانم ذكر كنم، مضر خواهد بود.

بدترين سناريو نيز صرف محكوميت لفظي اين جنايت عليه بشريت و بي عملي آمريكا و متحدان اش است كه اگر ورود غيررسمي شان تا اين لحظه را مي شد به نوعي و با كمي چشم پوشي به پاي اجتناب از جنگ گذاشت، بي عملي از اين پس شان را تنها تاريخ به حساب بي مسئوليتي شان خواهد گذاشت و ادعاهاي سابق شان تحت اين عنوان كه ورود آمريكا به جنگ را بررسي مي كنند، تنها براي فريب افكار عمومي بوده، چون با كاربرد سلاح شيميايي توسط اسد هيچ خط قرمزي براي ورود به جنگ باقي نمانده و هيچ واقعه اي بدتر از آن نمي توانست اتفاق افتد تا اوباما به اين نتيجه رسد كه بايد دخالت كند.

براي شروع تمامي اين سناريوها بايد از قبل سيستم هاي دفاع موشكي در منطقه كامل شده باشند، به گونه اي كه بتوانند حجم بالاي حملات موشكي را خنثي كنند (حتي اگر لازم شده كشورهاي عربي بايد سيستم هاي دفاع موشكي ليبي را منتقل كرده و به سيستم هاي دفاع موشك غربي در كشورشان بيافزايند) و پيش از آغاز هر يك از سناريوهاي جنگي نيز بهتر است تا موشك هاي پيشرفته چامپ (CHAMP) بر فراز مناطق نظامي و فرماندهي رژيم اسد به پرواز درآمده باشند تا با شروع حملات، فرصت هر گونه واكنش انتحاري از رژيم اسد گرفته شده و تلفات نيز حداقل شود (استفاده از اين سلاح برتر از هر محاسبه ديگر نظامي مهم تر و موثرتر است). بايد خطرناكترين احتمالات در قالب سناريوهايي نيز برآورد شده و نيروها از هر جهت كاملاً آماده باشند؛ حتي وقوع جنگي منطقه اي و گسترش آن به فراسوي منطقه و ورود روسيه به معركه؛ البته روسيه مايل به جنگ نيست، اما رژيم ايران كه در يارگيري هاي منطقه اي به شدت كم آورده مايل است تا پاي روسيه را به سوي آن بكشد. اين را هم بايد در نظر گرفت كه رژيم اسد و پاسداران و روضه خوان هاي ايران چون استراتژيست نيستند (و برخي شان چنان غرق توهمات حاصل از تزريق مورفين يا مصرف موادمخدر هستند كه تو گويي در دنيايي ديگر سير مي كنند)، چه بسا به خيال بالا بردن هزينه جنگ براي طرف مقابل، دست به حملات به مناطقي بزنند كه پايان ناگهاني تاريخ مصرف شان را رقم زنند و اين نيز از شانس هاي نبردي است كه در پيش رو داريم. تمام اين ها حاصل بي توجهي اسد و حاميان اش نسبت به تمامي هشدارهايي بود كه بدان ها داده شد و آنان به جاي رفتارهاي مسئولانه، شيطنت هاي غيراخلاقي و ضد انساني (و البته كودكانه) خود را در پيش گرفتند (هر دو رژيم بعث عراق و سوريه، پرونده كثيف استفاده از سلاح هاي شيميايي عليه مردم خود را در كنارنامه شان به جاي گذاشتند؛ كاري كه حتي هيتلر با دشمنان اش نكرد) و مدت هاست كه حجت بر آنان تمام شده است.

دکتر کاوه احمدی علی آبادی

عضو هئيت علمي دانشگاه آبردين با رتبه پروفسوري

عضو جامعه شناسان بدون مرز(ssf)