آخرین جلسه وزیران نفت و انرژی عضو کشورهای عمده تولید کننده نفت، اوپک در جالی برگزارشد که عدم رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف کننده، باعث بروز نگرانی در بین کشورهای تولید کننده نفت شده است.

در هفته‌های گذشته نشانه‌های بروز رکود اقتصادی در آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا مشاهده شد و اگر دامنه رکود اقتصادی به چین و آمریکا و سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا سرایت کند، بازار نفت با کاهش قیمت در ماههای پیش‌رو مواجه خواهد شد.

کاهش رشد اقتصادی چین نیر باعث شد تا اهمیت اجلاس اخیر اوپک افزایش یابد.

نگرانی اوپک از کاهش تقاضا

در سی‌وپنجمین نشست، وزیران نفت و انرژی اعضای اوپک در دبیرخانه اوپک در وین، پس از مذاکراتی طولانی (حدود هفت ساعت)، تصمیم گرفتند که کاهش عرضه فعلی نفت یعنی روزانه دو میلیون بشکه‌ و کاهش عرضه داوطلبانه روزانه یک میلیون و ۶۶۰ هزار بشکه‌ای که توسط برخی از اعضای اوپک از روز اول ماه مه شروع شده بود، ادامه یابد.

علاوه بر این، اعضای اوپک‌پلاس تصمیم گرفتند که تا پایان سال ۲۰۲۴ کل ظرفیت تولید نفت اعضا به ۴۰ میلیون و ۴۶۳ هزار بشکه در روز افزایش دهند.

این بدان معناست که علاوه بر کاهش عرضه روزانه ۳ میلیون و ۶۶۰ هزار بشکه کنونی، اعضای اوپک‌پلاس تا پایان سال ۲۰۲۴ روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه دیگر هم از ظرفیت تولید خود را نیز کاهش خواهند داد.

به گزارش خبرگزاری رسمی عربستان سعودی، وزیر انرژی این کشور اعلام کرد که تولید نفت داوطلبانه روزانه ۵۰۰ هزار بشکه‌ای که در آوریل امسال به همراه برخی از اعضای اوپک‌پلاس اعلام شده بود، تا پایان سال ۲۰۲۴ ادامه خواهد یافت.

تعهد عربستان سعودی به کاهش تولید نفت و تلاش اوپک برای مدیریت قیمت نفت، منجر به افزایش قیمت‌ها و نوسان در بازار نفت شد.

انتظار می رفت تصمیم اخیر اوپک تأثیرات قابل توجهی بر صنعت نفت و بازار جهانی نفت داشته باشد و حتی ممکن است باعث تسریع روند سرمایه گذاری در بخش انرژی‌های تجدید پذیر نیز شود.

تحولات اخیر در بازار نفت و افزایش مقطعی قیمت‌ نفت به واسطه این تعهدات، نشان از تلاش‌های اوپک برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا و کنترل قیمت نفت دارد. در کل، تعهد عربستان سعودی به کاهش تولید نفت تاثیرات قابل توجهی در بازار نفت و صنعت مرتبط خواهد داشت.

در همین حال، روسیه نیز تعهد کرده است که به تولید داوطلبانه روزانه ۵۰۰ هزار بشکه‌ای خود ادامه دهد.

غیبت ایران در تصمیم گیری اوپک

مولفه اصلی برای تاثیرگذاری بر تصمیمات اوپک میزان ظرفیت تولید و صادرات نفت است. با توجه به اینکه ایران در چهار دهه اخیر با تحریم روبه‌رو بوده و مشکلات متعدد داخلی هم باعث شده که همواره ظرفیت تولید نفت ایران در قیاس با سایر کشورها کاهش داشته باشد، نفوذش بر تصمیم‌گیری‌های اوپک نیز به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است.

آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش جدید خود در ماه مه اعلام کرد که تولید روزانه نفت توسط اعضای اوپک در مارس ۲۰۲۳ به میزان ۱۴۰ هزار بشکه کاهش یافته است و تولید نفت ایران نیز در این ماه با حفظ سطح ۲ میلیون و ۶۵۰ هزار بشکه بدون تغییر نسبت به ماه قبل باقی مانده است.

با توجه به گزارش ماهانه آژانس بین‌المللی انرژی در مورد بازار نفت جهان، کل تولید روزانه اعضای اوپک در ماه جاری به میزان ۲۹ میلیون و ۹۰ هزار بشکه اعلام شده است. در ماه مارس ۲۰۲۳، مجموع تولید نفت ۱۳ عضو اوپک نسبت به ماه قبل، یعنی ۱۴۰ هزار بشکه در روز، کاهش یافته است.

مشکلات متعدد ایران به شکلی است که در نهایت اعضای اوپک تصمیم گرفتند که ایران را در کنار ونزوئلا از اجرای توافق اخیر معاف کنند.

ایران در دوران تحریم‌ها، نفت خود را با تخفیف بالا به چین فروخته است. هر چند پس از حمله روسیه به اوکراین و تحریم روسیه از سوی غرب، این کشور هم مجبور شد برای حفظ سهمش در بازار انرژی به تخفیف‌های گسترده روی بیاورد.

تا وقتی تحریم‌ها برطرف نشده است، ایران بدون توجه به توافقات اوپک به فروش نفت خویش در بازار خاکستری ادامه خواهد داد. هر چند هیچ وقت آمار رسمی در مورد میزان فروش نفت ایران و قیمت فروش آن از سوی دولتمردان جمهوری اسلامی منتشر نشده است. و نحوه دریافت پول نفت فروخته شده نیز مثل همیشه بی جواب مانده است.

آینده نقش ایران در بازار نفت

تلاش تدریجی کشورها برای افزایش نقش انرژی‌های تجدید پذیر در سبد انرژی خویش و تسریع روند پروسه گذار انرژی، خبر خوبی برای کشورهای تولید کننده نفت نیست. به همین دلیل هم برخی کشورهای عمده تولید کننده نفت مثل عربستان سعودی برنامه بلند مدت خود را برای کاهش وابستگی اقتصاد خویش به نفت اعلام کرده‌اند و در سال‌های اخیر نیز روند اجرای این برنامه ها سرعت گرفته است.

اما برای اجرای برنامه‌های بلند مدت توسعه و کاهش نقش نفت در اقتصاد کشورهای منطقه، افزایش مقطعی نفت ضروری است. یعنی بدون درآمد نفتی اجرای برخی برنامه‌های توسعه‌ای با چالش جدید روبرو خواهد بود.

برنامه هفتم توسعه ایران که بدون توجه به مسائل زیست محیطی تهیه شده است نیز خواه ناخواه به تحولات بازار نفت وابسته است.

ایران با تداوم سیاست فعلی باید شاهد کاهش نقش خویش در بازار جهانی نفت باشد.

در زمان احمدی نژاد دولتمردان ادعا داشتند که با تحریم نفت ایران، قیمت نفت به ۲۰۰ دلار خواهد رسید. یا در دوران ابراهیم رئیسی هم عنوان شد که منابع انرژی ایران می تواند به حل بحران انرژی یاری رساند.

هر دو دیدگاه نشان می‌دهد که درک درستی از مناسبات بازار جهانی انرژی در نزد دولتمردان ایران در سال‌های اخیر وجود نداشته یا اینکه چنین اظهارنظرهایی صرفا با هدف تبلیغات سیاسی بیان شده‌اند.

اما باور عمومی در بین بسیاری از کارشناسان انرژی این است که تا تغییر جامعی در سیاست خارجی و انرژی ایران صورت نگیرد، تهران نمی‌تواند به جایگاه مهمی در اوپک و بازار نفت دست پیدا کند.

در دوران کرونا جین با توجه به قیمت پایین نفت اقدام به خرید نفت و ذخیره آن در ذخایر استراتژیک نفت کرده است. استفاده احتمالی چین از ذخایر استراتژیک نفت و تلاش پکن برای فروش بخشی از این ذخایر، به نگرانی عمده اوپک تبدیل شده است.

چین می تواند با فروش نفت ذخیره شده باعث ایجاد بروز بی ثباتی در بازار شود و به این ترتیب اقتصاد کشورهای عضو اوپک را با چالش جدی روبرو کند.

اوپک برای ایجاد توازن در بازار و تداوم ثبات از همه ابزار موجود بهره می‌گیرد و حداقل برای دو دهه آینده نقش اوپک در بازار انرژی بارز خواهد بود. اما اوپک هم باید به این موضوع واقف می باشد که نقش سوخت‌های فسیلی در امنیت جهانی انرژی به تدریج کاهش می‌یابد و این سازمان باید خود را با مناسبات جدید بازار جهانی انرژی وقف دهد.