چندی پیش انجمن قلم (پن) آمریکا طی انتشار گزارش سالیانه خود از ایران، به عنوان بزرگترین زندان نویسندگان زن با ۱۶ زندانی نام برد. در این گزارش آمده است ایران دومین زندان بزرگ برای نویسندگان است و با زندانی کردن ۵۷ نویسنده در سالی که گذشت، رتبه دوم فهرست بزرگترین زندان برای نویسندگان جهان را به خود اختصاص داده است.

به گزارش انجمن قلم آمریکا تعداد زندانیان نویسنده در چین حدود ۹۰ نفر است. این درحالی است که جمعیت چین بیش از ۱۵ برابر ایران است.

بر اساس این گزارش ۴۲ نویسنده زن در جهان پشت میله‌های زندان هستند که از این تعداد، ۱۶ نفرشان نویسندگان زن ایرانی در زندان‌های ایران هستند. این تعداد در چین ۱۱ نفر است. رتبه سوم با ۲۰ نویسنده زندانی متعلق به عربستان سعودی است و رتبه‌های بعدی به کشورهای بلاروس، میانمار و ویتنام هر کدام با ۱۶ نویسنده زندانی، تعلق دارد.

اما در زندان‌های ایران، نه تنها نویسندگان و شاعران محبوس نیستند، بلکه هنرمندان دیگری از رشته‌های عکاسی، موسیقی، نقاشی و سینما و تئاتر نیز زندانی هستند.

با پیوستن هنرمندان بسیاری به جمع معترضین در جریان اعتراض‌های اخیر، روند بازداشت و صدور احکام سنگین زندان به برخی از آنان شدت گرفته است. از چهره‌های معروف و مطرح تا هنرمندان کمتر شناخته شده در این لیست قرار دارند.

برخی از آنان به فاصله کوتاهی از زندان آزاد شدند، همانند مانند ترانه علیدوستی، بازیگر مطرح سینمای ایران و شروین حاجی‌پور، خالق ترانه جهانی شده «برای» و برنده جایزه گرمی. برخی از آنان نیز بعد از سپری کردن دوران طولانی‌تر، سرانجام آزاد شدند، مانند آتفه چهارمحالیان و آیدا عمیدی دو شاعر مطرح زن.

اما برخی از هنرمندان بعد از گذشت ماه‌ها نه تنها در زندان به سر می‌برند بلکه خطر اعدام برخی از آنها را تهدید می‌کند، مانند توماج صالحی و سامان یاسین دو رپری که در اعتراضات اخیر، ترانه‌هایی علیه نظام جمهوری اسلامی خواندند.

اگرچه گفته می‌شود ده‌ها هنرمند زندانی هستند، اما آمار دقیقی از تعداد و نام آنها در دسترس نیست. بررسی‌های بی‌بی‌سی فارسی نشان می‌دهد که تا زمان نگارش این مطلب، دستکم ۱۴ تن از هنرمندانی که گزارش دستگیری‌شان منتشر شده، هنوز در زندان هستند.

• حسین محمدی، بازیگر و کارگردان تئاتر

حسین محمدی که تنها ۲۶ سال سن دارد، در مراسم چهلم حدیث نجفی از جانباختگان اعتراضات اخیر، در آبان ۱۴۰۱، بازداشت شده و در پرونده مرگ یک بسیجی و در دادگاه اولیه به اعدام محکوم شد. اما حکم او نقض شده و به ده سال زندان محکوم شد.

او که در حال حاضر دوران محکومیت خود را می‌گذارند، جوایزی را به عنوان بازیگر تئاتر نصیب خود کرده است. از جمله جایزه‌ی بهترین بازیگر مرد را به‌خاطر بازی در نمایش «چهل لُم» در جشنواره دانشگاهی خلاق در سال ۹۸ و جایزه‌ی رتبه‌ی برتر بخش دگرگونه‌های اجرایی در همین جشنواره برای بازی در نمایش «هفت تا نه و نیم».

• سامان یاسین ترانه سرا و خواننده سبک رپ

سامان صیدی با نام هنری سامان یاسین، اهل کرمانشاه و ساکن تهران، به دلیل خوانندن ترانه‌های رپ اعتراضی‌اش به شرایط نامطلوب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران معروف شد. او به اتهام حضور، همراهی و حمایت از اعتراضات چند ماهه اخیر در مهرماه ۱۴۰۱ در منزلش بازداشت و به زندان اوین منتقل شد.

از اتهامات او شرکت در تجمعات اعتراضی، خواندن ترانه‌هایی در حمایت از این اعتراضات، اقدام علیه امنیت ملی و محاربه اعلام و به اعدام محکوم شده است.

خانواده آقای یاسین می‌گویند که او در زندان تحت فشار و شکنجه است، در زندان اقدام به خودکشی کرده و حق ملاقات با خانواده خود را ندارد.

سامان یاسین که تنها ۲۴ سال سن دارد، یارسان و پیرو دین یاری است. از ترانه‌های مشهور او می‌توان به ترانه «حاجی» اشاره کرد.

• مهوش ثابت، شاعر، آموزگار و از رهبران جامعه بهاییان

خانم ثابت متولد سال ۱۳۳۲ در اصفهان، تا قبل از انقلاب به شغل آموزگاری مشغول بود اما بعد از انقلاب از شغل خود اخراج و تا کنون بارها بازداشت شده و با احکام سنگین زندان روبرو بوده است.

او که از رهبران جامعه بهاییان ایران است، با اتهام‌هایی نظیر تبلیغ علیه جمهوری اسلامی و جاسوسی برای اسرائیل از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۶، به مدت ده سال در زندان بود.

او مجددا در مرداد ۱۴۰۱ بازداشت و به ده سال دیگر زندان محکوم شد. در حالیکه ۵ ماه در انفرادی و تحت شکنجه روحی و جسمی قرار داشت.

به گفته فایزه هاشمی که او هم مدتی در زندان بوده است، خانم ثابت در زمان بازجویی دچار شکستی زانو شده است.

مهوش ثابت مجموعه شعری با عنوان «مرا تو در نظر آور» منتشر کرده است که برنده جایزه نویسنده شجاع انجمن بین‌المللی قلم شده است.

• مهدی بهمن، نگارگر، داستان نویس و پژوهشگر در حوزه همزیستی ادیان

مهدی بهمن که تا کنون کتاب‌های تورات و انجیل را تذهیب‌گری کرده، سالها در حیطه گفتگوی ادیان، به پژوهش و تحقیق پرداخته است.

آقای بهمن همچنین نسخه‌ای از کتاب مقدس یهودیان «صحیفه عزرا» را با تذهیب‌گری خودش به دفتر راو اعظم اسرائیل اهدا کرده و از داخل ایران به صورت علنی با شبکه سیزده تلویزیون اسرائیل مصاحبه کرده است؛ دو اتفاقی که باعث شد در مهر ۱۴۰۱ در تهران بازداشت و به زندان اوین منتقل شود.

او در دادگاه انقلاب به اتهام جاسوسی برای اسرائیل به اعدام محکوم شده است؛ حکمی که با اعتراض جمعی از نویسندگان و فعالان مدنی روبرو شد و گروهی از آنان با نوشتن نامه‌ای به پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان از او خواستند که با این حکم اعتراض کند.

مهدی بهمن همچنین مجموعه داستان کوتاهی دارد به نام «سرمای استخوان سوز» که بعد از غیرقابل چاپ اعلام شدن توسط وزارت ارشاد جمهوری اسلامی، توسط نشر روناک در آمستردام هلند منتشر شده است؛ کتابی که در حال حاضر به صورت رایگان در اختیار مخاطبین قرار دارد.

• توماج صالحی، ترانه‌سرا، خواننده رپ و موزیسین

توماج صالحی که در حال حاضر از مطرح‌ترین چهره‌های موسیقی رپ فارسی در ایران است، به علت خواندن ترانه‌های صریح و بی‌پروای اعتراضی‌اش نسبت به شرایط اجتماعی و اقتصادی، فساد سیاستمداران در ایران و نبود آزادی و عدالت، ابتدا در شهریور ۱۴۰۰ بازداشت و بعد از مدتی آزاد شد.

بعد از آغاز جنبش اعتراضی اخیر در شهریور ۱۴۰۱، او را به علت خواندن ترانه‌هایی در حمایت از این اعتراضات و ضبط ویدئوهایی که مردم را به حضور در اعتراضات خیابانی تشویق می‌کرد، در مخفیگاه خود در استان چهارمحال بختیاری بازداشت کردند.

از آن زمان یعنی آبان ۱۴۰۱، تا کنون، توماج در زندان اوین زندانی است.

آقای صالحی که زاده گردبیشه در استان چهارمحال و بختیاری است، ۳۲ سال سن دارد و موسیقی را با آموختن تنبک در ۷ سالگی آغاز کرده است.

او در رشته مهندسی مکانیک تحصیل کرده و خواندن ترانه‌های سبک رپ را از سال ۱۳۹۵ به صورت جدی آغاز کرده است. از آثار مشهور توماج می‌توان به ترانه‌های «ندیدی»، «سوراخ موش»، «فال»، «ترکمانچای»، «سیرتا پیاز» و «طناب دار» اشاره کرد.

او در دادگاه انقلاب با اتهام‌هایی چون تشکیل گروه غیرقانونی، فعالیت تبلیغی برعلیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی و همچنین محاربه روبرو شده است؛ اتهاماتی که نگرانی‌ها را نسبت به اجرای حکم اعدام را افزایش داده است.

خانواده توماج می‌گویند او در این ۸ ماه تحت فشار و شکنجه است و بر اثر ضربات باتوم به سرش، احتمال نابینایی او وجود دارد.

تا کنون ده‌ها هنرمند، فعال مدنی نویسنده و فعال رسانه‌ای و همچنین چهره‌های شاخص داخلی و خارجی بسیاری از توماج صالحی حمایت کرده و خواستار آزادی او شده‌اند.

• بهراد علی کناری، خواننده رپ

این خواننده رپ اهوازی، در مراسم چهلم حدیث نجفی در کرج دستگیر شده و در پرونده مرگ روح‌الله عجمیان، بسیجی کشته شده در درگیری‌های آن زمانِ به فساد فی‌الارض محکوم شده ودر دادگاه اولیه به ۲۵ سال زندان در تبعید محکوم شده است.

این خواننده ۲۹ ساله، برای خواندن ترانه «آقای رئیس جمهور» شناخته شده است.

• مهدی آذین، کاریکاتوریست

مهدی آذین کاریکاتوریست اهل کرمانشاه اما ساکن تهران، در دی ماه ۱۴۰۱، در تجمع اعتراضی مقابل زندان رجایی شهر کرج برای جلوگیری از اعدام محمد بروغنی و محمد قبادلو، بازداشت و در کرج زندانی است.

• عیسی چولاندیم، نقاش، مجسمه ساز و گرافیست

این هنرمند اهل رشت در دی ماه ۱۴۰۱ توسط نیروهای امنیتی سپاه رشت به دلیل حمایت از اعتراضات اخیر بازداشت شده و تا کنون در زندان به سر می‌برد. او تالیف و ترجمه چند کتاب در زمینه‌های هنری را در کارنامه خود دارد و در دانشگاه نیز تدریس می‌کرده است.

آقای چولاندیم همچنین با طراحی چهره کشته شدگان اعتراضات اخیر با استفاده از تکنیک گلدوزی و دوخت روی پارچه، همراه معترضین جنبش زن، زندگی، آزادی بوده است.

• مسیح کمالی، بازیگر تئاتر

آقای کمالی در آبان ماه ۱۴۰۱ بازداشت شده و تا کنون در زندان تهران بزرگ نگهداری می‌شود. او در اجرای پرفورمنس «جابجایی تئاتر شهر» به اجرای نقش پرداخته است.

• سارا متقی، شاعر و کتابفروش

خانم متقی در اسفند ماه ۱۴۰۱ توسط بازپرسی دادسرای رشت بازداشت و به زندان لاکان رشت منتقل شده است.

این شاعر ۲۶ ساله اهل رشت با اتهام‌هایی چون توهین به مقدسات، انتشار فراخوان جهت تجمع غیرقانونی و تجمع برای مزار هوشنگ ابتهاج روبروست.

• فاطمه قریب، نقاش

این هنرمند نقاش جوان اهل نوشهر است و به علت فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و حمایت از اعتراضات اخیر توسط اطلاعات سپاه نوشهر بازداشت شده و تا کنون در زندان به سرمی‌برد.

• علی جهانیان، شاعر و فعال سیاسی

آقای جهانیان که اهل نهاوند است، در اردیبشهت ۱۴۰۲، توسط نیروهای امنیتی در همدان بازداشت شده است. علت بازداشت او، انتشار ویدئوهایی در انتقاد از علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی و سیاست‌های نظام در صفحات مجازی بوده است.

• سجاد شهرابی، گوینده رادیو

آقای سجادی گوینده رادیو و مجری برنامه «توپ» در رادیو جوان در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲، توسط مامورین امنیتی بازداشت شده و به زندان اوین منتقل شده است. از دلیل بازداشت او اتهامات احتمالی گزارشی منتشر نشده است.

• یاسر اسکندری، خواننده و مدرس آواز ایرانی

این هنرمند اهل بابل در فروردین ۱۴۰۱ برای دومین بار با ضرب و شتم بازداشت شده و به زندانی در این شهر منتقل شده است. دلیل بازداشت او اجرای آواز در مراسم بزرگداشت جانباختگان اعتراضات اخیر و حمایت از خانواده آنان عنوان شده است.

هنرمندان گمنام، قربانی بی‌خبری و بی‌نامی

حضور نام این هنرمندان که همچنان زندانی هستند، در فهرست سازمان‌های معتبر حقوق بشری در حالی است که نام‌های دیگری در لیست این گروه‌های فعال حقوق بشری دیده می‌شوند که به نام هنرمند در فهرست حضور دارند اما منبعی در مورد نوع فعالیت هنری آنها و همینطور چگونگی بازداشت و یا اتهامات آنها وجود ندارد.

برخی از آنها جزو هنرمندان گمنامی هستند که خبری از چرایی بازداشت‌شان و اینکه هنوز در بازداشت هستند و یا آزاد شده‌اند، در جایی منتشر نشده است.

همچنین نام ۱۶ زن نویسنده‌ای که انجمن قلم آمریکا از زندانی بودن آنها خبر داده است، معلوم نیست.

به نظر می‌رسد کسانی چون نرگس محمدی فعال مدنی و سیاسی و سپیده قلیان فعال کارگری و سیاسی، به دلیل نوشتن کتاب‌هایی در مورد زندان و زندانیان، در این لیست قرار گرفته‌اند.

نگرانی از امنیت جان زندانیان سیاسی، مخصوصا هنرمندان از جایی شدت گرفت که بکتاش آبتین، شاعر، مستند ساز و عضو کانون نویسندگان ایران، در طول مدتی که دوران حبس خود را در زندان می‌گذراند مبتلا به بیماری کرونا شد و به علت عدم رسیدگی پزشکی به موقع، جان خود را از دست داد؛ جان باختن که خیلی‌ها آن را قتل عمدی اقای بکتاش توصیف کردند و موج بزرگی از اعتراض و ابراز انزجار را در میان دوستان، هواداران و کاربران شبکه‌های اجتماعی برانگیخت.

منابع: سایت‌های آیواک، کمیته پیگیری ایران، هرانا، سازمان عفو بین‌الملل، بی‌بی‌سی فارسی و مرکز اسناد حقوق بشر ایران