درباره اجرای طرح گشت ارشاد در مقطع زمان فعلی دو فرضیه قابل طرح است:

بر اساس فرضیه اول، دولت رئیسی، اجرای طرح گشت ارشاد را از قبل در برنامه های خود داشت که طبق برنامه در زمان مقرر خود در حال اجرا است.

اما فرضیه رقیب عنوان می‌کند که اصولا" بر مبنای ایده های اولیه طرح شده توسط رئیسی، او ورود به این حوزه را اولویت خود نمی دانست و اجرای این طرح در این مقطع زمانی به ضرورت صورت گرفته و اهدافی به غیر از کنترل اجتماعی در اجرای آن دنبال می‌شود.

بر اساس این فرضیه، این طرح محصول اتاق فکر نظریه‌پردازانی است که از آن در جهت هدایت افکار عمومی به مسیری مشخص به ویژه فرافکنی ناکارآمدی های اقتصادی دولت بهره می گیرند.

آنها با اجرای این سناریو، موجی از واکنش‌های خودخواسته رسانه ای به راه انداخته‌اند که مرکز ثقل مباحث و تحلیل‌های روز را از «مسایل اقتصادی و معیشتی» و حتی «مسایل مهم سیاسی کشور»، به «مسایل کنترل اجتماعی» تغییر داده است. نگاهی به تیتر و یادداشت‌های روزنامه‌ها و کانا‌ل های فضای مجازی نشان می‌دهد که آنها در این هدف موفق عمل کرده‌اند.

آنها از اینکه دامنه این مباحث هر روز گسترش پیدا کند دچار نگرانی نیستند چرا که طبق سناریوی آنها، این مباحث می‌تواند مطالبات معیشتی و اقتصادی مردم را به حاشیه براند و دولت با «خرید زمان»، مسایل اقتصادی خود را بهتر مدیریت کند.

حسن دیگر اجرای این سناریو در این مقطع زمانی برای دولت این است که به جای آنکه پاسخگوی مطالبات معیشتی و رفاهی مردم باشد می‌تواند با تغییر مرکز ثقل توجهات عمومی، خود در مواجهه با بخشی از اقشار جامعه، مطالبه‌گر باشد!؟

این تغییر از «موقعیت پاسخگویی به مطالبه‌گری»، دولت را در موقعیت قدرت قرار می‌دهد که همزمان می‌تواند از زیر بار مطالبات معیشتی و اقتصادی مردم شانه خالی کند.

متاسفانه بسیاری از تحلیل گران و فعالان سیاسی نیز ناخواسته در تله زیرکانه این سناریو، مطالبات اقتصادی و سیاسی را موقتا" در گیومه قرار داده‌اند و درست کاری را می‌کنند که در این سناریو طراحی شده است.

به یقیین نظریه پردازان اجتماعی و مشاوران رسانه‌ای دولت رئیسی به خوبی می‌دانند که تحقق اهداف فرهنگی- اجتماعی بسیار زمان بر است و هرگز با حرکت‌های موقت و مقطعی چون گشت ارشاد نمی‌توان به این اهداف دست یافت. حتی تعجیل در این حرکت‌ها ممکن است نتایج عکسی به همراه داشته باشد.

بر این اساس اجرای طرح گشت ارشاد در این مقطع زمانی به احتمال نمی‌تواند به جهت تحقق این اهداف فرهنگی- اجتماعی باشد.

این نتیجه گیری از آن جهت تقویت می‌شود که عده قابل توجهی از فعالان اصول گرا نیز نسبت به نحوه اجرای طرح گشت ارشاد نقدهای دلسوزانه‌ای داشته‌اند.

اگر این فرضیه دوم درست باشد در نقد این استراتژی یعنی بهره گیری از کنترل اجتماعی در جهت کم کردن بار روانی مطالبات اقتصادی و معیشتی مردم بر دولت باید چند نکته را متذکر شد:

نخست آنکه بهره گیری از مسایل کنترل اجتماعی در راستای کنترل بحران های اقتصادی ایده بسیار خطرناکی است؛ چراکه اشتباهات این حوزه و زمان نامناسب اجرای آنها نه تنها کمکی به کنترل بحران های اقتصادی نمی کند بلکه حتی می تواند با تشدید دو قطبی های اجتماعی، خالق بحران های جدید اجتماعی نیز باشد.

نکته دوم آنکه، لازمه عبور از بحران های اقتصادی و اجتماعی، بهره گیری از سرمایه و اعتماد اجتماعی است. هرچند استراتژی بهره گیری از کنترل اجتماعی شاید بتواند در کوتاه مدت با خرید زمان، بار روانی مطالبات اقتصادی و معیشتی مردم بر دولت را اندکی کاهش دهد، اما این مساله دوام چندانی نخواهد داشت و دولت مجبور است پاسخگوی مطالبات معیشتی و اقتصادی مردم باشد.

این پاسخگویی زمانی قابل تحقق است که دولت برنامه مشخصی برای حل بحران‌های اقتصادی به ویژه تورم و رکود اقتصادی در نظر داشته باشد و از همراهی مردم در این راستا بهره بگیرد.

اجرای طرح های کنترل اجتماعی در زمانی نامناسب با دامن زدن به دو قطبی های اجتماعی، نه تنها کمکی به دولت نخواهد کرد بلکه به اعتماد اجتماعی نیز صدمه خواهد زد که نتیجه آن تنهایی و ناکارآمدی دولت در کنترل بحران های اقتصادی خواهد بود.

*جامعه شناس