•••

مذاکراتی که میان روسیه و اوکراین با میانجیگری ترکیه جریان دارد، ظاهراً نتیجه عاجلش بیش از آن که نزدیک‌شدن فوری به صلح و آتش‌بس باشد، افزایش دم‌افزون "نقش و اعتبار" رجب طیب اردوغان در گستره بین‌المللی است، فردی که مناسبات خوبش با هر دو طرف جنگ را هوشمندانه به کار گرفته و غربی‌ها هم از نقشی که بازی می‌کند بسیار راضی‌اند، به گونه‌ای که از یادها رفته که تا یک ماه پیش در بروکسل و واشینگتن چه حرف‌ها و نقدها که در باره دولت ترکیه و "نقض حقوق بشر در این کشور" و "خوش خوشان اردوغان در نزدیکی به پوتین" و ... صورت نمی‌گرفت.

البته اردوغان در حال احیا و عادی‌سازی مناسبات با همه طرف‌هایی است که در سال‌های اخیر با آنها مشکل داشته، از اسرائیل گرفته تا امارات و عربستان. امروز هم اعلام شد که دستگاه قضایی ترکیه قصد دارد پرونده جمال خاشقچی را ببندد و آن را برای ادامه بررسی به خود عربستان (قاتل؟) بسپارد!

ولی، محتوا و پیشرفت مذاکراتی که با میانجیگیری اردوغان در جریان است البته به این سادگی‌ها نیست، چرا که برای مثال شرط اول اوکراین شرط سهل ممتنعی است.

هر کشوری که بخواهد به اوکراین در قبال عدم پیوستن به ناتو ضمانت امنیتی بدهد، همچنان با مشکل کنونی روبروست که اگر متجاوز یک کشور اتمی مثل روسیه باشد، این ضمانت چه ارزشی دارد. همین حالا هم در محافل ناتو خوشحالی پنهانی جریان دارد که چه خوب که اوکراین عضو ناتو نبود، وگرنه حمله به آن ما را در مخمصه ورود به جنگ قرار می‌داد و دو قدرت اتمی رو در روی هم قرار می‌‌گرفتند و چه بهتر که به صورت غیرمستقیم و در عین حال انبوه امکان کمک به اوکراین هست، بدون آن که خودمان مستقمیا درگیر شویم ... در همین چارچوب تبلیغات و تقاضاهای مکرر زلنسکی که هواپیما به ما بدهید یا منطقه پرواز ممنوع ایجاد کنید هم به هیچ وجه خوشایند محافل ناتو نیست، و تبعاً هم بی‌پاسخ می‌ماند.

این استدلال هم که اگر اوکراین عضو ناتو می‌بود روسیه جرئت حمله نمی‌‌کرد بیشتر یک فرض است که لزوماً هم در معادلات و عالم واقع شاید درست از کار درنیاید. جنگ‌های ولو محدود همین حالا هم گه گاه میان هند و پاکستان یا میان هند و چین درگیر می‌شود و همه این کشورها هم اتمی هستند.

اوکراین بی‌طرفی خود و عدم پیوستن به ناتو را به مسائلی مانند احیای تمامیت ارضی و تسلط کامل دولت بر مناطق جدایی‌خواه و کریمه هم (ولو که در یک بازه زمانی چند ساله) مشروط کرده است که در این باره هم بعید است که کرملین با این جنگی که به جریان انداخته حاضر باشد عقب بنشیند و در برابر افکار عمومی روسیه در توجیه خود بیش از پیش کم بیاورد که چرا از تلاش و فشار دیپلماتیک برای دور نگهداشتن ناتو از مرزهای خود به سوی جنگ گرم علیه اوکراین گذر کرده است.

•• بر خلاف آنچه که در عرصه عمومی تصور و القا می‌شود، افکار عمومی و رسانه‌های روسیه تمام و کمال هم در خدمت پروپاگاندای حکومت نیستند و اظهارات و مواضع انتقادی هم در آنها کم و بیش شنیده می‌شود.

همین شنبه گذشته در یکی از پربینده‌ترین برنامه‌های تاک‌شاو شبکه اول تلویزیون روسیه، کارن شاخنازاروف، کارگردان نامی روسیه این حرف‌ها را زد:

" این جنگ را چگونه می‌توان به پیروزی رساند؟ ما با اندوه بسیار شاهد فاجعه در اوکراین هستم... چه "سعادتی" نصیب ما شده که اسلاوهای شرقی در حال کشتن اسلاوهای شرقی هستند... قدرت نظامی تنها تضمین کننده پیروزی نیست، ما دوباره باید به اوکراین اطمینان بدهیم که با آن همچون یک کشور رفتار می‌کنیم... من دچار ترس و تردید می‌شوم که این همه در رسانه‌هایمان گفته می‌شود که ما و اوکراینی‌ها از یک خون و ریشه‌ایم. بعید می‌دانم که اوکراینی‌ها حالا دیگر به این حرف‌ها نخندند... و خب اگر اوکراین یک کشور و ملت منسجم هم نبوده با سیاست سی سال گذشته ما خود کمک کرده‌ایم که چنین شود، از همین رو هم بعید است که روسیه حتی اگر در این جنگ پیروز شود بتواند یک رژیم متفاوت حامی خود در اوکراین مستقر کند..."

و لئونید ایواشوف، از سپهبدان معروف ارتش روسیه که قبل از جنگ نامه انتقادی به کرملین نوشت

و نسبت به خطر درگیرشدن در چنین جنگی هشدار داد، در روزهای اول خشم و اعتراض علیه خود برانگیخت، ولی حالا بیش از پیش حرف‌هایش جدی گرفته می‌شود.

و کار به جایی رسیده که خود انستیتوی دولتی مطالعات استراتژیک تحلیل منتشر می‌کند که آخر این چه جنگی است که بدون استراتژی خروج وارد آن شده‌ایم و امان از زمانی که زلنسکی بگذارد و برود و ما طرفی برای مذاکره نداشته باشیم و ...

این بحث‌های انتقادی در روسیه همه برای سینه‌چاکان حمایت از جنگ روسیه شاید قابل تامل باشد که در خود روسیه هم نقد و انتقاد کم نیست و هم نافی تبلیغاتی که انگار روسیه مثل کره شمالی است. درست است که بخش عمده جامعه همچنان از سیاست کرملین حمایت می‌کند و رسانه‌ها هم بیشتر روی خط دولت هستند، ولی این همه واقعیت نیست. کما این که در صربستان و یونان (عضو اتحادیه اروپا) هم که گرایش‌های متمایل به روسیه و عدم انتقاد از آن قوی است همه ماجرا به این جا ختم نمی‌شود و مباحث انتقادی هم سخت در جریان است.

••• در نروژ جنگ اوکراین از جهتی دیگر "مشکل‌ساز" شده است. بالارفتن شدید قیمت نفت و گاز در بازار جهانی حسابی به سود نروژ تمام شده. مالیاتی که این کشور از صدور و نفت و گاز (۷۸ درصد) امسال به ۱۴۸ میلیارد یورو می‌رسد که ۶ برابر رقمی است که در بودجه پیش‌بینی شده. و محافلی حالا در نروژ عذاب وجدان گرفته‌اند که این درآمد بادآورده ناشی از جنگ را چه کنند.

عده‌ای پیشنهاد کرده‌اند که بخش عمده درآمد بادآورده به کمک به اوکراین اختصاص داده شود. این پیشنهاد هم مطرح است که نروژ راساً قیمت نفت و گاز را برای کشورهای اروپایی پایین بیاورد تا مردم این کشورها از بابت هزینه بالای انرژی که جنگ برای آنها رقم زده کمتر در عذاب باشند. خود دولت هم می‌گوید که مردم نروژ هم به سهم خود زیر فشار بالارفتن قیمت انرژی و سایر کالاها هستند و باید برای آنها هم گشایش و تسهیلاتی در نظر گرفته شود.

القصه هر کشوری به نحوی با جنگ اوکراین درگیر است. در آفریقا و بخشی از آسیا کاهش عرضه غلات روسیه و اوکراین در بازار جهانی خطر گرسنگی را در چشم‌انداز گذاشته و در نروژ به این فکر می‌کنند که پول بادآورده را چه کنند و ...