سه سناریوی محتمل برای پایان مناقشه ایران و اسرائیل

شکل تهاجم نظامی اسراییل به ایران در بامداد جمعه، سیزدهم ژوئن، برای کسانی که با تاریخ اسرائیل آشنا هستند، صحنه‌ای آشنا بود؛ تهاجمی غافلگیرکننده، پرشتاب و ویرانگر، که طرف مقابل را در بهتی گیج‌کننده فرو می‌برد.

نمونه‌ای از این الگو را پیش‌تر در جنگ شش روزه میان اسرائیل و کشورهای عربی در سال ۱۹۶۷ نیز دیده بودیم. اما آنچه در این پیشینه شایسته یادآوری است، فقدان چشم‌اندازی روشن از سوی اسرائیل برای دوره پس از پایان جنگ بود: جهان یا منطقه‌ پس از آتش‌بس چه سیمایی خواهد داشت؟

به تقابل رو به گسترش و شتابان ایران و اسرائیل و پیامدهای محتمل آن بازگردیم و این که چه سناریوهایی می توان برای پایان مناقشه ایران و اسرائیل اندیشید. تورج اتابکی پژوهشگر تاریخ و استاد تاریخ اجتماعی خاورمیانه در دانشگاه لیدن هلند در گفتگویی به یورونیوز فارسی از سه سناریوی محتمل می‌گوید.

نخست: ادامه جنگ تا زمانی که یکی از طرف‌ها شرایط پایان آن را بپذیرد. به‌نظر می‌رسد که اسرائیل در موقعیتی برتر قرار دارد و اگر قرار باشد طرفی تسلیم شود، آن طرف ایران خواهد بود. چنین تسلیمی به معنای تضعیف چشمگیر جایگاه ایران در منطقه خواهد بود، موضوعی که طبعاً به سود بسیاری از قدرت‌های کوچک و بزرگ همسایه خواهد بود.

دوم: پایان جنگ با دخالت قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای، کشاندن دو طرف به پای میز مذاکره، برقراری آتش‌بس موقت و اعلام شرایط صلح. این روند می‌تواند به صلحی مسلحانه منجر شود که البته دیرپا نخواهد بود. دشوار بتوان تصور کرد که دولت اسرائیل در شرایطی که صحنه جنگ و توازن قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به سود آن است، به چنین گزینه‌ای تن دهد.

سوم: تضعیف دولت ایران از درون و پذیرش آتش‌بس و حضور داوطلبانه بر سر میز مذاکره با اسرائیل. این سناریو به معنای دگرگونی در آرایش سیاسی درون ایران خواهد بود؛ کنار رفتن آیت‌الله علی خامنه‌ای - نه لزوماً به شکلی خونین - در پی فشار حرکت‌های اعتراضی از پایین برای تغییر و پذیرش آن از سوی بخشی یا بخش‌هایی از حکومت. این روند، آغاز فرایندی نه‌چندان کوتاه برای تغییر نظام سیاسی در ایران خواهد بود. پیامدهای سیاسی این گزینه برای ایرانیان می‌تواند شامل آزادی زندانیان سیاسی، بازگشت تبعیدیان، گشایش فضای سیاسی، و تغییرات چشمگیر در روابط بین‌الملل باشد.

تمامی تجارب تاریخی ما را به سوی یکی از این سه گزینه سوق می‌دهد. اما اگر گزینه چهارمی درمیان باشد، بی‌تردید باید آن را گزینه‌ای غافلگیرکننده دانست.