گره اصلی برای حل اختلافات کجاست؟

هنوز از طراحی چارچوب‌های اولیه برای توافق احتمالی خبری نیست. این انتظار وجود دارد که در نخستین قدم جدی، دو طرف بر سر نکاتی اصولی مانند چگونگی پیگیری مذاکرات و محتوای آن، به توافقی اولیه دست پیدا کنند.

در حال حاضر دو موضوع اصلی به عنوان مسایل کلیدی و بنیادین محل اختلاف وجود دارد: نخست مساله غنی‌سازی اورانیوم در ایران و دوم تضمین این‌که آمریکا بار دیگر به شکل یک‌جانبه از توافق خارج نخواهد شد.

در ارتباط با غنی‌سازی، موضع اصولی آمریکا این است که ایران از غنی‌سازی اورانیوم دست بکشد و اورانیوم غنی‌شده‌اش را به کشوری ثالث مانند روسیه منتقل کند. ایران اما می‌گوید که غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور نباید متوقف شود، چرا که بر اساس قوانین بین‌المللی، چنین کاری با نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی غیرقانونی نیست.

موضع ایران همانند دور پیشین مذاکرات این است که غنی‌سازی اورانیوم تحت نظارت آژانس در ایران انجام شود. در عین حال ایران در چارچوب برجام نیز پذیرفت که برنامه هسته‌ای فراتر از پیمان‌ منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و قواعد آژانس محدود شود.

مساله ضمانت آمریکا برای عدم خروج از توافق احتمالی، یکی دیگر از موضوعات بنیادین محل اختلاف است. این خواسته ایران در جریان مذاکرات دولت بایدن نیز مطرح بود و در آن زمان نیز دولت آمریکا نتوانست چنین ضمانتی به ایران بدهد.

دیپلمات‌های آمریکایی می‌گویند که این مشکل در ساختار سیاسی داخلی آمریکا ریشه دارد، چرا که رئیس‌جمهور آمریکا به تنهایی این اختیار را ندارد که روسای جمهوری بعدی کشور را به اجرای توافق‌های بین‌المللی مجبور کند. تنها راه ‌حل قانونی، تصویب چنین توافقی به عنوان یک پیمان بین‌المللی در مجلس سنای آمریکاست که این کار نیز به رای دو سوم نمایندگان سنا نیاز دارد؛ شرطی که تصویب احتمالی چنین توافقی را بسیار دشوار خواهد کرد.

انتظار می‌رود که در نخستین گام‌ها برای حل و فصل این اختلافات، قبل از هر چیز چارچوبی روشن برای چگونگی پیگیری گفت‌وگوها مشخص شود. یکی از موانع بزرگ برای رسیدن به این چارچوب، غیرمستقیم بودن مذاکرات است که سرعت و کارآیی آن را زیر سوال می‌برد. ضمن این‌که این بار نماینده اتحادیه اروپا نیز که بر اساس برجام، نقش مجری توافق هسته‌ای پیشین را در گفت‌وگوها بازی می‌کرد، در مذاکرات حضور ندارد.