با دو انفجار ۱۳ دی ۱۴۰۲ در مراسم چهارمین سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی در کرمان، که ۸۴ کشته و ۲۸۴ زخمی داشته و داعش مسئولیتش را برعهده گرفته، فضای واکنشی به دوقطبیها میان کاربران ایرانی دامن زده و موجهایی در شبکههای اجتماعی به راه انداخته است.
گروهی از کاربران مخالف جمهوری اسلامی مرگ را «حق» شرکتکنندگان در مراسم میدانند و به ابراز شادمانی مشغولند، گروهی از حامیان حکومت وعده «واکنش و انتقام سخت» میدهند. بعضی کانالها که به صورت سازمانیافته در حال شناسایی و افشای مشخصات هویتی کاربران مخالف هستند و گروهی دیگر که در میانه این دوقطبی میگویند از کشتهشدن انسانها و هموطنان خود -فارغ از احساس نزدیکی یا فاصله با باورهایشان- غمگینند.
شبکههای اجتماعی فارسیزبان به ویژه ایکس (توییتر سابق) که پس از سرکوب خونین اعتراضات ۱۴۰۱ نشانههای فضایی فوق هیجانی را داشت، پس از جنگ غزه بیش از پیش دوقطبی شده و نظراتی که در منتهیالیه دو سر طیف دستهبندی میشوند، بازتاب بسیار بیشتری مییابند.
به جز افزایش تمایل مردم در سطح جهانی به نظرات افراطی در جامعه و دنیای سیاست، بنا به گفته پژوهشگران شبکههای اجتماعی، یکی از ریشههای آن در الگوریتم و شیوه عملکرد پلتفرمهایی از جمله فیسبوک و ایکس است.
شادی از «باخت نظام»
در چنین فضا و با پیشینهای از این جدلها است که از زاویه ناظر میتوان در یک سر طیف شادمانی گروهی از کاربران از انفجارهای دیروز کرمان را ارزیابی کرد. از چهرههای شناختهشده منتسب به اپوزیسیون در خارج از ایران مانند علی کریمی تا کاربران مخالفی که برای حفظ جان خود با نام کاربری مستعار فعالیت میکنند، این گروه برای اظهارنظر درباره کشتهشدههای کرمان زبان طعنه و کنایه را برگزیدند.
از اشاره به صف نذری در مقابل موکبها و ایستگاههای صلواتی تا ارجاعات فراوان به «کتلت» که نمادی تحقیرآمیز برای توصیف وضعیت کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس است که با حمله هوایی آمریکا در عراق کشته شد.
اما پشت این هورا کشیدنهای مجازی شاید بتوان شادی این بخش از مخالفان جمهوری اسلامی از «شکستی دیگر» برای حکومتی دید که مقامات و طرفدارانش سالها با عبارت «عوضش امنیت داریم» تلاش میکردند صداهای منتقد را خاموش کنند.
با تحلیل محتوای پستهای این گروه در شبکههای اجتماعی مانند ایکس میتوان گفت که برآیند نظرات این گروه، ابراز خوشحالی از «باخت نظام» در عرصه تامین امنیت حتی برای حامیان خودش است؛ نوعی از شادی که میتوان رگههایی از آن را در ابراز مسرت از به تعبیر آنها «شخم زدن غزه» در جریان جنگ اسرائیل با حماس، به عنوان گروه مورد حمایت جمهوری اسلامی هم دید.
این گروه از مخالفان جمهوری اسلامی، قاسم سلیمانی را نماینده آیتالله علی خامنهای و چهره ایدهآل رهبر جمهوری اسلامی در پیادهسازی سیاستهایش در منطقه میدانند که بنابر تحلیلهای بعضی از ناظران با تقویت عمق استراتژیک و پر کردن دست جمهوری اسلامی مقابل غرب، موضوع حقوق بشر در ایران را از اولویت آنها خارج و «راه را برای سرکوب معترضان در داخل ایران هموار کرد.» این کاربران نتیجه میگیرند که شهروندان حامی قاسم سلیمانی که در مراسم حکومتی تشییع جنازه و سالگرد کشتهشدن او جان باختند، «مستحق مرگ» بودهاند. هر چند این دیدگاه مخالفان زیادی دارد.
نمونه این موج را میتوان در پستهای جدید حساب ایکس ۱۵۰۰ تصویر دید؛ رسانهای که اخبار اعتراضات، آسیبدیدگان و دادخواهان در ایران را پوشش میدهد. حساب ۱۵۰۰ تصویر با انتشار تصاویری از اینستاگرام کشتهشدگان مراسم کرمان و منتسب کردن آنها به جریان سرکوب در جمهوری اسلامی نوشته است: «اینا هموطن ما نیستند، دشمن خونی و قاتل عزیزترینهای ما هستند.»
البته همه مخالفان حکومت به این تند و تیزی درباره ماجرا اظهار نظر نکردهاند.
مسیح علینژاد، از مخالفان جمهوری اسلامی پیشتر ضمن محکوم کردن «هر اقدام تروریستی»، با اشاره به سرنگونی هواپیمای اوکراینی، انفجارها را «صحنهسازی حکومت برای مظلومنمایی» توصیف کرده و گفت: «مقصر اصلی کشتار مردم در مراسم قاسم سلیمانی خود خامنهای است و جمهوری اسلامی که فرزندان سلیمانی قاتل را از مراسم خونبار او دور نگه داشت.»
داعش یک روز بعد از انفجارهای کرمان مسئولیت را بر عهده گرفته و در بیانیهاش اعلام کرد که به مراسم قاسم سلیمانی «حمله انتحاری» کرده است. تاخیر در این اعلام مسئولیت و غیبت خانواده قاسم سلیمانی و مقامهای بلندپایه در این مراسم، فضا را برای بعضی گمانهزنیها باز گذاشته بود.
میانه میدان؛ «از کی میخواهید انتقام بگیرید؟»
برخی غذای نذری را مضمون تمسخر کرده اما برخی آن را نشانه فقر دانستهاند
چند ساعت پس از برخاستن این موج و در بعد از ظهر ۱۳ دی گروه دیگری از کاربران غیر حکومتی در تلاش برای شکستن این فضا، ابراز تسلیت و همدردی با کشتهشدگان کرمان را در شبکههای اجتماعی آغاز کردند. پستهای بعضی از چهرههای محبوب که از قضا بسیاری از معترضان با آنها احساس نزدیکی میکنند در پا گرفتن این موج موثر بود.
شروین حاجیپور، خواننده ترانه اعتراضی «برای» یکی از آنهاست. او در حساب ایکسش کلمه تسلیت را در کنار قلبی سیاه پست کرد و در پاسخ به کاربری که انتقاد کرده بود «به حکومتچیها؟» نوشت: «آخه بچه ۱۰ ساله چه میدونه فرق اصولگرا و اصلاحطلب و اپوزیسیون و چپ و راست و غیره رو؟ چهتون شده؟ از کی میخواهید انتقام بگیرید؟»
علیرضا قربانی، خواننده در اینستاگرامش خبر داد که دو اجرای کنسرتش را لغو کرده است.
علی دایی، اسطوره فوتبال ایران و از چهرههای همراه با معترضان ۱۴۰۱ هم در استوری نوشت: «تسلیت به کرمان و هموطنانم».
مهراب قاسمخانی، نویسنده و فیلمنامهنویس در پستی در اینستاگرام ضمن محکوم کردن کشته شدن زنان و کودکان نوشت: «تسلیت میگم به مردم کرمان و به همه کسایی که هنوز انسانیتشون رو بین جناح ها و عقاید و مرز ها گم نکردند.»
ضیا نبوی، زندانی سیاسی پیشین در حساب ایکسش نوشته است: «دردناک و حیرتانگیز است که جان مردم در این جغرافیا اینطور بیارزش شده و چه بیچاره مردمانی هستیم که نه از دست حکومت در امانیم و نه از دست مخالفینش»
شناسایی «ایادی دشمن»
اما در منتهیالیه سوی دیگر طیف، کاربران حامی حکومت، رسانهها و کانالهای وابسته به سپاه پاسداران هستند که دست مخالفان و کاربران معترض را «در خون شهیدان کرمان» میبینند.
آنها با ادبیاتی مرسوم در جمهوری اسلامی معترضان را «ایادی و وابستگان آمریکا و اسرائیل» توصیف میکنند و با تکرار وعده «انتقام و پاسخ سخت» مخالفان را هم تهدید به برخورد میکنند.
در یکی از این تهدیدها که میتواند تبعات جدی برای کاربران مخالف جمهوری اسلامی داشته باشد، کانال «صابریننیوز» وابسته به سپاه پاسداران در مجموعه مطالبی شروع به افشای مشخصات هویت واقعی بعضی از کاربرانی کرده که با کلیدواژه «کتلت» به انفجارهای دیروز طعنه زده بودند.
موضوعی که ممکن است با در نظر گرفتن سابقه نهادهای امنیتی آنها را در خطر بازداشت و مجازات نامتناسب قرار دهد.
جامعه دوقطبی
رضا قاسمی، شاعر و مدیحهسرای مذهبی در واکنش به شادمانی از انفجارهای کرمان نوشته است: «کسی که برای کشته شدن هموطنش خوشحال میشه نشاید که نامش نهند آدمی». آقای قاسمی «آنهایی که باعث این دوقطبی شدن جامعه و دشمنی مردم با هم شدن» را مصداق آیهای از قرآن و «کمتر از چهارپایان» دانسته است.
همگامی، تشکل پنج حزب و سازمان جمهوریخواه اپوزیسیون در بیانیهای ضمن محکومیت «کشتار بزرگ و کمسابقه» شهروندان غیرنظامی در ایران درباره انفجارهای کرمان نوشته است: «بار دیگر پوشالی بودن ادعای اقتدار امنیتی جمهوری اسلامی را آشکار کرد که با گسترش سرکوب در داخل کشور و تشدید تنشها در خارج از مرزها، امنیت ملی را آسیبپذیر کرده است.»
بعضی از کاربران «یک کاسه کردن» همه جمعیت حاضر در مراسم سالگرد قاسم سلیمانی به عنوان حامیان حکومت را اشتباه میدانند و به عواملی مانند فقر، فقدان تفریح و وجود موکبها برای عرضه غذاهای گوناگون نذری در مسیر این مراسم اشاره میکنند.
دوقطبی شدن جامعه ایران در سالهای اخیر و به ویژه پس از اعتراضات ۱۴۰۱، سرکوب خونین آن و موضوع برخورد نهادهای حکومتی و نیروهای منتسب به آنها با زنان بر سر حجاب اجباری، بارها و بارها از سوی جامعهشناسان، حقوقدانان و ناظران مسائل ایران مورد اشاره قرار گرفته است. بسیاری نگران تاثیر این دوقطبی بر آینده جامعه ایران در بحرانهای منطقهای و وانفسای وضعیت معیشتی و اقتصادی در داخل هستند.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمیکند.
توجه داشته باشید کامنتهایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!
افزودن دیدگاه جدید