سلاح نفت ، سلاح برای نفت .

ژئوپولتیک و ژئواستراتژی قدرت های جهانی و منطقه ای ، در رابطه با منابع نفت و گاز دریای خزر و آسیای مرکزی .ماخذ : (1).

رقابت قدرت های بزرگ :آمریکا ، روسیه ، چین در آسیای مرکزی .

آسیای مرکزی سابق، که بخشی از آن ، متشکل از پنج کشور :ازبکستان ،ترکمنستان ، قزاقستان ، قرقیزیستان ، تاجیکستان  ،که بعد از فروپاشی اجماهیر شوروی سابق در سال 1991 ، عضو سازمان همکاری شا نگهای (ماخذ 1) زیر نظرو پشتیبانی  دو قدرت بزرگ منطقه آسیای مرکزی ، یعنی روسیه و چین شدند. چهار کشور آسیای مرکزی از منظر منابع    زیرزمینی چون : نفت و گاز و فلزات باارزش ،و همچنین  از منظر ژئوپولیتیک و ژئواستراتژی ، بخشی از مناطق حساس د نیا امروز محسوب می شوند . بخاطر رقابت های علنی کشورهای چون :چین ، روسیه ، وآمریکا ، در راستای پیشبرد اهداف سیاسی شان ، این کشور ها هنوز از ثبات سیاسی و اجتماعی کامل برخوردار نیستند.

برای کشور چین و همچنین روسیه ، آسیای مرکزی نه تنها از منظر منابع طبیعی از اهمیت مهم اقتصادی برخور داراست ، بلکه از منظر استحفاظی و سوق الجیشی ، در راستای دفاع از حمله نظامی قدرت های رقیب ، این منطقه اهمیت استثنائی دارد . 

آسیای مرکزی  برای چین و همچنین برای روسیه نه تنها  بخاطر داشتن ذخائر معدنی ، چون نفت و گاز و فلزات استراتژیک از اهمیت مخصوص برخوردار است، در عین حال از منظر استحفاظی و سوق الجیشی ، در راستای دفاع از حمله و نفوذ قدرت های رقیب، برای این دوکشور (چین و روسیه ) اهمیت بسزائی دارد ، این منطقه  تبدیل به عامل  اتحاد  مسکو و پکن ،در راستای جلوگیری از نفوذ قدرت های خارجی چون آمریکا شده است .در این راستا کشورهای چین و روسیه بعد از فروپاشی دیوار برلین ، سخت مراقب نفوذ آمریکا و اتحادیه نظامی ناتو در این منطقه هستند.امٌا وقایع قیرقیزیستان دید تازه ای را بر پیچیدگی و موقعیت منطقه  افزوده است .تا این اواخر قدرت های رقیب از پیچیده گی سیاسی منطقه چندان آگاهی روشن نداشتند. در حالیکه بخاطر دلایل مختلف ، بعضاً حتی در تضاد با منافع مسکو ، پکن ، واشنگتن ، که هرسه حتی در راستای منافع خود ، با حاکمیت نظام دیکتاتوری ، در جهت تامین ثبات سیاسی موافق بودند ، ولی ظهور حرکت های خشمانه سیاسی ، همراه با خواسته های سیاسی توده مردم، نشان دادند  که سرمایه گذاری کشور های چون :آمریکا ، چین ، روسیه ، در این منطقه برای دست یابی به منافع زیر زمینی این کشور ها چندان خالی از خطر هم نیست .

گروه شانگهای

گروه شانگهای   The Shanghai Cooperation Organisation or SCO  متشکل از کشورهای :چین - قرقیزیستان - قزاقستان – ترکمنستان – تاجکستان ) که درسال 1996تشکیل شده بوددر سال 2001 زیر نفوذ چین و روسیه تبدیل به :سازمان همکاری شانگهای شد.این سازمان کم کم اهداف وسیع را دنبال میکند که برنامه های اقتصادی و استراتژیک ، بخشی ازاین فعالیت ها هستند.امروز 6 کشور عضو سازمان همکاری شانگهای ، همچنین کشورهای :پاکستان –هندوستان- ایران – مغولستان  با عنوان :اعضای ناظر در این سازمان پذیرفته شده اند و مانورهای نظامی مشترک برای مبارزه علیه سه آفت : تروریسم ، افراط گرائی ،و تجزیه طلبی مبارزه بکنند. 

درسال 2005 سازمان همکاری شانگهای ، از مشاهده «اپیدمی تغیر رژیم »در جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی ، نگران بود. لذا این سازمان (سازمان همکاری شانگهای ) در رابطه با استقرار پایگاه های نظامی آمریکا  در این کشور ها ، یک موضع مشترک اتخاذ کردند و با تنظیم زمان بندی مشخص ، از دولت آمریکا  برچیدن این پایگاه ها را خواستند . بخشی از از این سیاست در عمل موفقیت آمیز بود برای اینکه درسال 2005 مسکو و پکن ،از رئیس جمهور ازبکستان خواستند که این کشور تقاضای تخلیه پایگاه نظامی آمریکا در اندیجان را بخواهد .

 در حقیقت ورای رسمی رقابت های سیاسی و اقتصادی بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به سردی گرائید . علاوه بر رقابت های بین چین و روسیه ، شورش در منطقه از ترکمنستان که حاضر نشد به سازمان همکاری شانگهای بپیوند نیز باید اشاره کرد .

به همین خاطر نیز دولت ترکمنستان بیش از پیش خود را به دولت چین و شرکت های نفتی این کشور نزدیک تر کرده بود .در عین حال تغیر ناگهانی سیاست  قرقیزیستان و نزدیکی این کشور به آمریکا ، گشایش پایگاه نظامی آمریکا در : Manas در قرقیزیستان ،در 2001 ، با فاصله 90 دقیقه پرواز هواپیماهای جنگی و پشتبانی  امریکا با افغانستان   در مسکو به یک خیانت تعبیرشد ه بود ودر عمل اختلاف بین اعضای سازمان همکاری شانگهای را نشان میداد .

چین با تعقیب استراتژی معمولی خود در آسیای مرکزی ،که بر اصل ارائه وام بانکی با بهره پائین جهت بازی سازی زیربنای اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی (تاسیس خطوط راه آهن ، جاده ، سد سازی – مرکز تولید برق ) در مقابل از این کشورهای آسیای مرکزی امتیاز استخراج معادن و فلزات مهم ضنعتی و نفت و گاز را تقاضا میکند. چین از این طریق توانسته است جایگاه و نقش مهم خود را در اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی عملاٌ به اثبات برساند . چین با این سیاست توانسته است با تامین انرژی مصرفی خود از طریق ایجاد شبکه  لوله های انتقال مستقیم گاز و نفت از آسیای مرکزی به چین را عملی بسازد .

ژئو پولیتیک چین در آسیای مرکزی از طریق لوله های فولادی انتقال نفت و گاز  در آسیای مرکزی .

چین این سیاست را ابتدا از قرقیزیستان شروع کرد .چین از سال 2006  تا دسامبر 2009  لوله های انتقال نفت و گاز را که اولین فاز آن 7 هزار کیلومتر بود ، واین لوله ها نفت و گاز ازبکستان و قزاقستان را به چین منتقل میکنند.فراموش نباید کرد که آسیای مرکزی در گذشته در انحصار  اتحاد جماهیر شوروی سابق بود .امروز کشور چین از منظر مقدار سرمایه گذاری در صنایع کشورهای آسیای مرکزی ، اولین کشور محسوب می شود . با این برنامه کشور چین از سال 2010 سالانه 30 ملیارد متر مکعب  گاز را از کشورهای آسیای مرکزی به چین منتقل میکند . یک پروژه دیگری نیز با ظرفیت انتقال 12 ملیارد متر مکعب  گاز از قزاقستان به چین در دست اجرا است . عمل جستجو و کشف انرژی ، سرمایه گذاری مستقیم احتیاج دارد . درسال 2009 دولت چین یک ملیارد دولار در عملیات کشف معادن گاز در قزاقستان سرمایه گذاری کرده است .  با کشف گاز در قزاقستان توسط کشور چین ، این کشور صاحب 14 درصد سهم در تولید گاز قزاقستان را صاحب شده ست . در ترکمنستان ، کمپانی نفت چین قراردادی بسته است  که متخصصین ظرفیت آنرا 1700 ملیارد متر مکعب تخمین میزنند . محل و میدان استخراج بنام میدان :باقی یارلیک :Bagyyarlik –معروف است . این قرارداد را کمپانی نفت چین بنام : Pétrochina –CNPC بسته است .

 مهمترین شرکت کشف و تولید چین ، در راُس یک کنسرسیوم بین المللی است ،که مرکب از دو کمپانی کشور کره جنوبی :LG .International  و Hyundai و دوشرکت نفتی امارات عربی هستند و هچنین امتیاز استخراج گاز :Iolathan – یول آتان را دارند ، که هزینه کشف واستخراج آن توسط بانک چینی به مبلغ 9 ملیارد و هفت ملیون دولار در این پروژه سرمایه گذاری کرده است . دولت چین این موفقیت اقتصادی و استراتژیک را ، بعد از آنکه ترکمنستان قرار داد نفتی و گازی خود را با روسیه فسخ کرد ،و این کشور مجبور به پرداخت 3 ملیارد دولار جبران خسارت به روسیه شد و کشور چین در راستای نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در ترکمنستان این مبلغ را با بهره پائین تر از نرخ بین المللی به ترکمنستان وام داد ، توانست انحصار کشف و استخراج نفت و گاز ترکمنستان را انحصاراً در اختیار خود بگیرد. . در سال 2010 دولت چین در رابطه بال استخراج گاز در افغانستان ، در منطقه مرزی این کشور با ترکمنستان وارد مذاکره شد .

شرکت های چینی : National Nuclear Corporation   - و Guangdong Nuclear Corporation – همراه با شرکت استرالیائی :Monaro Mining-  در کشف و خرید معادن اورانیوم در قزاقستان ، ازبکستان و قرقیزیستان ، تاجیکستان فعالیت دارند .در بخشی از منطقه سلسله کوههای پامیر شرکت های چینی در کشف و استخراج فلزات استراتژیک چون مس ، طلا ، تنگستن ، میکا ، و الماس فعالیت دارند .

در کنار این فعالیت های استخراج معادن آسیای مرکزی و انتقال این مواد استخراج شده به چین ، دولت این کشور ، در ساختن سد و تولید برق در تاجیکستان و نوسازی خطوط انتقالی برق با فشار قوی در قرقیزیستان ، تاجیکستان و ازبکستان فعالیت دارد . در مبادله با امتیاز کشف و استخراج معادن نفت و گاز  کشورهای آسیای مرکزی به چین ، در عوض شرکت های چینی نیز ساختن جاده ها  در قرقیزیستان ، تاجیکستان ، همچنین  کشیدن 20 خطوط راه آهن را در این کشورها را   تقبل کرده است . که از این 20 خطوط راه آهن ، 8 خطوط آن انحصاراً برای انتقال نفت و گاز مایع  این کشورها  به چین را شامل می شوند .

قدرت روسیه در منطقه آسیای مرکزی .

در زمینه سیاسی ، چین به راحتی نمیتواند با روسیه  رقابت بکند ، خصوصاً اینکه روسیه از امتازات  نفوذ زبان و فرهنگ روسی زمان  اتحاد جماهیر شوروی سابق در این منطقه بره برداری می کند .

 (ادامه دارد )

به قلم : کاظم رنجبر .

اقتباس  بطور کامل و یا به اختصار با ذکر نام نویسنده و نام سایت بلامانع است .

تاریخ :21 اوت 2012

ماخذ :

1- http://mecanoblog.wordpress.com/2010/06/22/ou-en-est-le-nouveau-%C2%AB-grand-jeu-%C2%BB-en-asie-centrale/

2- http://www.questionchine.net/IMG/article_PDF/QuestionChine.net_article_2615.pdf