صبح روز جمعه ۱۳ اکتبر/۲۰ مهر و پیش از سخنرانی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا درباره برجام و استراتژی کلی‌اش در برابر ایران، کاخ سفید بیانیه‌ای را در این مورد منتشر کرد.

در بیانیه کاخ سفید آمده که استراتژی جدید ایالات متحده آمریکا در قبال ایران بر «خنثی‌سازی نفوذ بی‌ثبات‌کننده دولت ایران و محدود کردن رویکرد تهاجمی، به ویژه در حمایت این کشور از تروریسم و ستیزه‌جویان، تمرکز دارد.»

بیانیه می‌گوید:

«زمان آن فرارسیده است که همه جهان به ما ملحق شوند و از دولت ایران بخواهند که سیاست به دنبال مرگ و نابودی بودن را پایان دهد.»

«ما همه راه‌های رژیم ایران را برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای خواهیم بست.»

در انتظار موضع نهایی کاخ سفید

از ابتدا در این باره که نظر نهایی دولت ترامپ در قبال برجام چه خواهد بود گمانه‌زنی می‌شد. از جمله در روزهای اخیر اینکه ترامپ در این هفته چه موضعی را به عنوان اصل سیاست خود در قبال ایران قرار خواهد داد، مدام حدس و گمان زده شد. اکنون تا حد زیادی این موضع روشن شده است، با اینکه هنوز جای پرسش و ابهام باقی است.

آنچه روشن شده، این است که واشنگتن نقطه داغ درگیری را از برجام برنمی‌دارد، و با اینکه صحبتی از اضافه کردن سپاه پاسداران به لیست سازمان‌های تروریستی در بیانیه نیست، سپاه را هم در حیطه فشار قرار می‌دهد.

بیانیه کاخ سفید درگیری را به کشمکش بر سر برجام محدود نمی‌کند و بر آن است که بر سر فعالیت‌های موشکی و تحرکات تهران در خاورمیانه حساسیت بیشتری نشان دهد.

چیز دیگری که طبق بیانیه کاخ سفید روشن شده این است که ترامپ می‌خواهد مسئولیت ارزیابی از میزان تعهد تهران به برجام را به کنگره واگذارد. کنگره است که قرار است تصمیم گیرد آیا قرارداد برجام به همین روال کنونی معتبر است یا باید فسخ شود یا تغییر کند. مسئولیت افزایش فشار تحریمی هم بر دوش کنگره می‌افتد.

در آمریکا اعلام ارزیابی از تعهد ایران به برجام هنوز بر عهده ترامپ است. در بیانیه امروز کاخ سفید آمده است که رئیس‌جمهوری در ۱۵ اکتبر ارزیابی خود را ارائه خواهد کرد. این به این معناست که ۱۵ اکتبر قطعی می‌شود که موضع نهایی ترامپ در برابر برجام چیست.

این موضوع در کنگره مطرح شده که قانون نظارت بر برجام تغییر کند تا دونالد ترامپ ناچار نباشد هر ۹۰ روز یک بار پایبندی ایران را تایید کند.

خطوط کلی سیاست ترامپ

مطابق با بیانیه انتشار یافته دولت ترامپ بر آن است که موضع سخت‌گیرانه‌تری را در قبال جمهوری اسلامی پیش گیرد. سه محور این برنامه از این قرارند:

•             نظارت سخت‌گیرانه‌تر بر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی

•             اعمال فشار بر برنامه موشک‌های بالستیک تهران

•             حساسیت و سخت‌گیری بیشتر در مقابل فعالیت‌های جمهوری اسلامی و به ویژه سپاه پاسداران در منطقه خاورمیانه.

بیانیه به این نکته اشاره نمی‌کند که آیا دولت ترامپ بنا دارد که سپاه را یک سازمان تروریستی اعلام کند، اما بیانیه تمرکز زیادی بر کنترل سپاه دارد:

«ما برای قطع منابع مالی رژیم ایران و به ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و اقدامات بدخواهانه‌اش تلاش خواهیم کرد. و با فعالیت‌های سپاه که ثروت مردم ایران را غصب می‌کنند، مخالفت خواهیم کرد.»

با وجود اینکه در ماه‌های اخیر ایالات متحده آمریکا آزمایش‌های موشکی ایران را خلاف برجام تفسیر کرده بود، بیانیه کاخ سفید برنامه موشک‌های بالستیک سپاه را مخالف برجام معرفی نمی‌کند. اما این بیانیه می‌گوید که آمریکا برای کنترل برنامه موشکی ایران برنامه دارد:

«ما مقابل تهدیدها علیه ایالات متحده آمریکا و متحدانش مانند موشک‌های بالستیک و دیگر سلاح‌های نامتقارن خواهیم ایستاد.»

موضوع شهروندان دو تابعیتی و خارجی و دستگیری‌های آنها توسط اطلاعات سپاه هم در بیانیه جایگاه دارد. در بیانیه آمده که دولت ترامپ جامعه بین‌المللی را علیه سپاه و «نقض گسترده حقوق بشر و بازداشت‌های غیرعادلانه شهروندان آمریکایی و دیگر خارجی‌ها» آن هم با «اتهامات بدنهاد» بسیج خواهد کرد.

تفسیری که تا اکنون از این برنامه شده این است که واشنگتن بر آن است جبهه وسیع‌تری را برای درگیری با جمهوری اسلامی بگشاید و به متحدان اروپایی خود و سازمان‌های نظارتی فشار بیاورد که خوانش سخت‌گیرانه دولت ترامپ از قرارداد برجام را بپذیرند. از جمله اینکه بپذیرند که کنترل تعهد ایران به برجام شامل بازدید از پایگاه‌های نظامی ایران هم می‌شود.

در بیانیه کاخ سفید آمده که ایران به بازرس‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه ورود و بازرسی پایگاه‌های نظامی را نمی‌دهد. به نظر بیانیه این نقض تعهدات بین‌المللی ایران است:

«این رفتار قابل قبول نیست؛ برجام باید به دقت اجرا شود و آژانس باید از قدرت بازرسی خود به طور کامل استفاده کند.»

از عمر قرارداد گروه کشورهای ۵+۱ دو سال پیش با جمهوری اسلامی در مورد فعالیت‌های هسته‌های این دولت بیش از دو سال می‌گذرد. باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، این قرارداد را از افتخارات دیپلماسی خود می‌دانست، اما دونالد ترامپ از زمان مبارزات انتخاباتی آن را بسیار بد و مفتضح توصیف می‌کرد. او بارها از پاره کردن قرارداد صحبت کرد. در مقابل، ۵ کشور دیگری که در انعقاد قرارداد مشارکت داشتند – چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا و آلمان – با این موضع همراهی نکردند. در آمریکا هم سیاست “پاره کردن برجام” حتا در میان جمهوری‌خواهان چندان طرفدار نیافت.