سئوال اول: با توجه به اینکه اردیبهشت ماه امسال (آوریل 2016) خبر تولید 95 درصد انرژی مورد نیاز آلمان از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر اعلام شد، لطفا خلاصه‌ای از سیاست‌گذاری‌های این کشور در تولید و مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر را بفرمایید.

پاسخ سئوال اوّل :  رویکردِ کشور پیشرفتهءِ صنعتیِ آلمان به تولید و تأمین انرژی مورد نیاز خود از طریق انرژیهای تجدید پذیر( Erneuerbare Energie-regenerativen Energie)، یک برنامه و نگاهِ آینده نگری برای برون رفت از انرژی هسته ای و چشم اندازی برای تآمین انرژی مورد نیاز خود پس از اتمام منابع انرژیهایِ فسیلی مانند : زغال سنگِ بیتومینه، زغال سنگِ قهوه ای، منابع نفت، گاز، تروب، و تمام شدنِ منابع اورانیوم و مقدار ذخیرهء آن در جهان، همچنین برای بهداشت محیط زیست و جلوگیری از افزایش بیشتر دمای کرهء زمین است.

صنعتی شدن و افزایش نیاز به نفت

از آغاز عصر صنعتی در قرن هیجده، نیاز به تولیدِ نیرویِ کارِ فراوان، در نتیجه به "انرژی" که مولّد کار هست پروسه و نموداری بالا رونده  داشته است. از سال ( ۱۸۵۹ میلادی) تکنولوژیِ وابسته به موادِ نفتی و گازی رونق و شتاب روزافزونی بخود گرفت. اگر کشورهای صنعتی در اوایلِ قرن نوزده به 20 میلیون تُن مواد نقتی احتیاج داشتند، 1960 م. به یک هزار و پنجاه و یک میلیون تُن، 1980 م. به بیش از چهار هزار میلیون تُن افزایش یافت. امروز هم تداومِ رشدِ فراگیر، توسعهءِ صنعتی، نوآوری در تکنولوژیِ مدرن، افزایشِ تولیدی در عرصه هایِ مختلف و بالا بردنِ استانداردِ زندگی در عصر فراصنعتی، بدونِ دسترسی به انرژیِ کافی و بدونِ وجودِ منابع انرژیِ ذخیره شده، امکان پذیر نبوده و نیست.

کشور آلمان مانند سایر کشورهایِ اروپایِ غربی از جمله: فرانسه، انگلستان و سایر کشورهای صنعتی از جمله ژاپن و دیگر کشورهایِ در حالِ رشد و توسعه مانند: هند، چین، و برزیل، خود دارایِ منابع فسیلی کافی نیستند که بتوانند نیازمندهای روزافزونِ انرژی موردِ نیاز خود را تأمین کنند در نتیجه برایِ آنها یک نوع وابستگی به منابعِ انرژیِ دیگر کشورها را در پی داشته است.

کشورهایِ صنعتی اروپایِ غربی ۷۵ % و ایالات متحدهء آمریکا ۶۵% و کشوری مانند ژاپن حتّی ۱۰۰% به آن حجم از انرژیِ فسیلی که تنها از تنگهء هرمز ایران میگذشت، وابسته بوده است. بنابر این روی آوریِ این کشورها به صنعت و تکنولوژیِ انرژیِ شکافتِ هسته ای(Kernenergie, Fusionsenergie) امری شاید گفت اجباری و اجتناب ناپذیر بوده و هست.

انرژی هسته ای و تسلیحات اتمی

از آنجا که کشفِ دانش شکافتِ هسته ای همزمان و موازی با جنگِ دوّمِ جهانی صورت گرفت و موضوع دفاعی و امنیّتِ ملّی در خطِ مقدّم ِ کشورهایِ پیشرفته و در حالِ جنگ قرار داشت، متأسفانه نزدیک به یک دهه تحقیقات در موردِ چگونگیِ استفاده از شکافتِ هسته ای فقط در امر ساختن سلاح های اتُمی صورت گرفت. ایالات متحدهء آمریکا در ساختن بُمهای اتُمی پیشقدم بود. پس از آن اتحّادِ جماهیر شوروی و کشورهای فرانسه و بریتانیا و به همین ترتیب چند کشور دیگر پروسهءِ پیوستن به سلاح اتُمی را پیشهء خود کردند. مسابقاتِ تسلیحاتِ اتُمی به سیاست ورزی و استراتژی روز قدرتهای جهانی، اروپایی و بعضی از دیگر کشورها تبدیل گردید. پس از سپری شدنِ جنگِ سرد در جهان دو قطبی، امروز هم رقابتِ تسلیحاتِ نظامی در بخش اتُمی برای توازنِ قدرت در عرصهءِ بین المللی ادامه دارد.

به عبارتی دیگر در اوایل، رویکردِ بنیادیِ کشور هایِ اروپایِ غربی، ایالاتِ متحّدهءِ آمریکا و کشورهایِ صنعتیِ دیگر به انرژی برآمده از شکافتِ هسته ای، تنها موضوع تآمین و یا خودکفایی در امر انرژی برایِ گردشِ چرخهءِ اقتصاد رو به رشدِ خود نبوده و نیست، بلکه استراتژیهایِ فراگیر سیاسی، برتریِ نظامی، امنیّتِ ملّی، استراتژی دفاعیِ منطقه ای، قاره ای، و  در دایرهء امنیّتیِ گلوبال، از فاکتورهایِ زیربناییِ آن محسوب میشد.

رویکردِ آلمان به انرژی هسته‌ای

گرچه یک شیمیدان و دانشمند آلمانی بنام "اُتو هان"(Otto Hahn) با دو پژوهشگر دیگر آلمانی تبار شکافتِ هسته ای را در سال ۱۹۳۸ میلادی کشف کرذند، ولی کشور آلمان و حکومتهایِ آن به این اتهام که عامل و آغاز کنندهءِ جنگِ دوّم جهانی هستند، اجازهءِ استفاده از این تکنولوژی در عرصه های دفاعی و نظامی را نداشتند و به این بهانه که استفادهءِ مسالمت آمیز از تکنولوژیِ انرژی هسته ای، کشور آلمان را در یک قدمیِ ساختِ بُمب های اتُمی قرار میدهد و هر زمان که اراده کند به ساختِ آن اقدام خواهد کرد، قدرتهایِ جهانی و حکومتها با افکارِ عمومیِ بسیاری از کشورها، بهره وریِ مسالمت آمیز کشور آلمان از انرژیِ هسته ای را تحتِ هیچ شرایطی صلاح نمیدانستد.

علیرغم بدبینی متفقین و بعضی از کشورهایِ دیگر به آلمان و ممنوعیتِ استفاده از شکافتِ هسته ای برایِ این کشور، بویژه در امر نظامی از طریق ساختن بُمب اتُم، صدر اعظم وقتِ آلمان" کُنراد آدِناؤر" Konrad Adenauer)) به این محدودیّتِ استفاده از شکافتِ هسته ای برای کشور آلمان از سوی کشورهای برنده در جنگ دوّم جهانی چندان اهمیّتی نداد و در امر پژوهشیِ تکنولوژیِ شکافتِ هسته ای سرمایه گذاریهایِ کلان صورت گرفت. با تلاش این صدر اعظم و با سیاستِ اعتمادسازی و با قبولِ تعهّد به امر استفادهءِ مسالمت آمیز به این تکنولوژی،۱۹۵۲م. محدویّت آلمان برای استفاده از انرژیِ هسته ای برداشته شد. در سال ۱۹۵۵م. که کشور آلمان استقلال خود را بعد از جنگ دوّم جهانی دوباره باز یافت، استفاده مسالمت آمیز از انرژی هسته ای این کشور بطور رسمی و قانونی در سطح جهانی اعلام گردید و در ساختار حکومتیِ آلمان وزارتخانه ای برایِ پژوهش و بکارگیریِ استفاده از انرژی هسته ای تآسیس شد و وزیر آن هم "فرانس- جُسف اشترُوس"(Franz-Josef Strauß) منصوب گردید.

۱۹۵۶م. بدستور وزیر انرژی اتُمیِ وقتِ آلمان، مرکز تحقیقاتیِ اتُمی در شهر کالسروهه(Karlsruhe) در ایالت "بادن ورتمبرگ" تآسیس شد، ۱۹۵۷م. ساخت اوّلین رآکتور برای پژوهش و آزمایشاتِ شکافت هسته ای در منطقهء Garching در حومهءِ شهر مونیخ جشن گرفته شد. اوّلین بهره برداریِ برق از تکنولوژیِ شکافت هسته ای در آلمان ۱۹۶۱م. از تأسیساتِ اتُمی واقع در منطقهء Kahl در "ایالت بایرن" میباشد. بقیّه نیروگاههایِ اتُمی آلمان در سالهایِ هفتاد و هشتاد میلادی یکی پس از دیگری ساخته شدند.

در نیمهء دوّم قرن بیستم، پژوهش و استفاده از انرژیِ شکافتِ هسته ای در بین کشورها، نشانهءِ رشد و ترقی در دانش و تکنولوژی، نوآوری، پیشرفت در صنعت و اقتصاد تولیدی با ایجاد بازار کار و اشتغال، اقتدارگرایی و برتری نظامی درحوزهء دفاعی، نمادِ در تکامل نوسازی، و بازسازی، بهبود استانداردِ زندگی، و باعث شکو.فایی در مواردِ مختلف دیگر محسوب میشد و در این راستا تلاش بر آن داشتند که یکی از دیگری پیشی بگیرند.

مرحلهء برون رفت آلمان از انرژی هسته ای

امّا مدّتِ زمانی نگذشت که دورانِ طلاییِ شکافتِ هسته ای برای قدرتهایِ جهانی و کشورهایِ صنعتی به یأس و نا امیدی مبدّل گشت و فاز گسلِ خود را در پیش گرفت و بیست دلایل خوش بینی که به رویکردِ این کشورها به شکافتِ هسته ای دامن زده بود، دیگر آن مسرت و افتخار و آن اقتدارگرایی و پشتوانهءِ پایدار و دانش محورِ آینده نگریِ و نمادِ رشد و توسعهءِ خود را مانند زمانِ بکارگیری آن در سالهای ۱۹۵۰م. از دست داد.

با وجودِ بحران نفتی و انرژیِ ۱۹۷۳م. که بر عدمِ وابستگی به انرژیِ فسیلی و بر نیاز به انرژیِ هسته ای انگشتِ صحت میگذاشت، برعکس در همین سالهاست که گفتمانِ سود و زیان و آینده نگریِ تکنولوژیِ انرژیِ شکافتِ هسته ای برجسته میشود، از سویی طبقاتِ مختلفِ جامعهءِ آلمانی کم و بیش از زیانهایِ وجودِ نیروگاههایِ اتُمی آگاه میشدند و اعتراضات و مقاومتِ آنها یک جنبشِ ضدِ انرژیِ هسته ای را کانالیزه کرد. درنتیجه حکومتهایِ آلمان موضوعِ امکانِ استفاده از منابعِ انرژیِ آلترناتیو دیگر، از جمله منابعِ انرژیِ تجدید پذیر را در برنامهءِ پژوهشیِ تأمینِ انرژیِ موردِ نیاز آیندهء خود قرار داد و آنرا در کنار انرژی فسیلی و انرژی هسته ای جایگزین کرد.

حوادثِ اتُمی ۱۹۷۹م. در تأسیسات هسته ای هریسبورگ، پنسیلوانیا در ایالات متحدهءِ آمریکا که تا آنزمان بزرگترین حادثه در بخش رادیو آکتیو در تاریخ راکتورهای اتُمی بود، فاجعه بارتر از آن حادثهء تأسیسات اتُمی "چرنوبیل" در سال ۱۹۸۶م. همچنین با پیش بینی یک سری مشکلاتِ زنجیر وار بهم پیوستهءِ دیگر در نتیجهءِ کسب انرژی از شکافتِ هسته ای، باعث شد که جهانیان از تأمین انرژی از طریقِ تکنولوژی و صنعتِ انرژیِ هسته ای سلب اعتماد و از آن فاصله بگیرند. تنها دفن کردنِ با ایمنیِ زباله ها و تفاله های آغشته به رادیوآکتیو باقی مانده از سوخت شکافت هسته ای آنهم برای مدّت یک میلیون سال تا به امروز یکی از مهّمترین مشکلاتی است که تا کنون بر طرف نشده است.

موضوعِ برون رفت کشور آلمان از انرژی هسته ای با جایگزینی انرژی تجدید پذیر 1998م. از سوی حکومتِ وقتِ این کشور مورد بحث قرار گرفت در سال 2000م. که کابینهء حکومت را حزب سوسیال دمکرات و سبزها در اختیار داشتند، بازنگری و خروج از انرژی هسته ای را محورِ اصلیِ استراتژیِ تولید انرژی خود قرار دادند، این قرارداد 2001 م. از سوی حکومت و چهار مؤسسه و شرکت بزرگ تأمین کنندهء انرژی در آلمان امضاء شد و در 2002 برای محدود کردن و برون رفتِ گام به گام از انرژی هسته ای به مرحلهءِ قانونی و اجرایی درآمد. یکی از قوانین مندرج در این پروتکل، مدّت زمانِ بهره برداری از تأسیساتِ اتُمی از تاریخ ساخت تا از کار انداختنِ آنرا به 32 سال محدود گشت، که طبقِ این قانون بزودی چند نیروگاهِ اتُمی میبایستی تعطیل و از دور خارج میگشتند.

در سال 2010م. حکومتِ ائتلافیِ وقت به رهبریِ حزب دمکرات مسیحی و حزب لیبرال دمکراسی بخشی از مصوبه های قراردادِ 2002 را لغو و مدّت زمانِ بهره برداری از تأسیساتِ اتُمی را به میانگین ۱۲سال دیگر طولانی تر کردند. در پی این تصمیم میبایستی آخرین نیروگاه اتُمی در آلمان در ۲۰۳۶م. از کار باز ایستند. امّا موازی با طولانی کردنِ زمانِ بهره برداری از نیروگاههایِ اتُمی، سرمایه گذاری و پشتیبانی از جایگزینیِ انرژی تجدیدپذیر که در سال ۲۰۱۰م. به تصویب رسیده بود موردِ هدفِ جدیِ حکومتِ وقت هم قرار گرفت، تا آنجا که تا سال 2050م. باید 80% از انرژیِ موردِ نیاز از طریقِ انرژیِ تجدید پذیر عملی شود.

حوادث اتُمی فوکو شیما و پیامدِ آن در گردش انرژی آلمان

امّا حوادثِ اتُمی سال 2011م. در فوکوشیما ژاپن، که بر اثر زلزلهء 9 ریشتری و پس از آن عواقب سونامی در توهوکو به وقوع پیوست، حکومت و پارلمانِ وقتِ آلمان را بر آن داشت که بیدرنگ در تصمیم گیریهایِ خود در موردِ تاریخِ برون رفت از انرژیِ هسته ای تا سال ۲۰۳۶ م تجدید نظر کنند. در همین رابطه کابینهءِ حکومت و اپوزیسیون نشستهایِ اضطراری را ترتیب دادند که طبق آن باید وضعیّتِ فنّی و استحکامِ امنیّتی تمام رآکتورها و تاسیساتِ اتُمیِ موجودِ در آلمان مورد بررسیِ جدیِ کارشناسان قرار گیرند.

در نهایت حکومت و پارلمان آلمان در تاریخ یازدهم ماه مه ۲۰۱۱م. تاریخ برون رفت گام به گام از انرژی هسته ای را تا سال ۲۰۲۲م. بطور قطعی معیّن کردند که این تصمیم مهّم و تاریخی در قشرهایِ مختلف جامعهءِ آلمان "چرخش در انرژی"(Energiewende) شناخته شده است. طبق این رویکرد تعدادِ هفت نیروگاهِ اتُمی که از قدیمی ترین تأسیساتِ اتُمی آلمان بشمار می آمدند و آنها را از کار انداخته بودند، دیگر اجازه دوباره راه اندازی را نداشتند. یکی از نیروگاهها باید در حالت سرد و رزرو نگهداشته میشد تا در شرایط لازم از کمبود و قطع ناگهانی برق جلوگیری کند، سه نیروگاه اتُمی که با مدرنترین تکنیکِ امنیّتی امروز ساخته شده اند باید حداکثر تا پایان سال ۲۰۲۲م. از کار انداخته شوند، بقیّه تأسیساتِ اتُمی آلمان باید تا سال ۲۰۲۱ م. از کار افتاده و بسته شده باشند.

بستن تأسیسات هسته ای آلمان تا سال 2022 میلادی

بطور کلی از تعداد ۳۷ تآسیساتِ اتُمیِ آلمان در حال حاضر ۲۹ تای آنها یا از کار انداخته شده اند و یا در حالت از کار انداختن شدن و خراب کردن هستند، فقط تعدادِ ۸ نیروگاه در حالِ بهره برداری است که باید تا سال ۲۰۲۲ م. هم از کار بیفتند . تلاش حکومت آلمان بر این است که انرژیِ موردِ نیاز این کشور را با استفاده از انرژی فسیلی (بویژه گاز) + انرژی تجدید پذیر+انرژی هسته ای تآمین کند، بدونِ شک استفاده از انرژیِ هسته ای فقط موقتی برایِ دورانِ گذار به انرژی تجدیدپذیر (انرژی سبز) در نظر گرفته شده است، از سویی دیگر هم هر اندازه که میزان بهره برداری از انرژی تجدید پذیر بیشتر شود به همان اندازه از استفاده از انرژی فسیلی کاسته خواهد شد. این معادله و توازن (Checks and Balances) تا دسترسی به اهداف سال ۲۰۵۰م. یعنی گذار به انرژی تجدید پذیر (انرژی سبز) همچنان ادامه خواهد داشت.

همسان با برون رفتِ نردبانی از انرژی هسته ای و فاصله گرفتن از انرژی فسیلی در مقابل با بهره وری بیشتر از انرژی تجدیدپذیر، برنامه ریزی شده است که در آلمان تولید "کربن دی اکسید" (CO2) را تا سال ۲۰۳۰م. ۵۵٪ و تا سال ۲۰۵۰م. از ۸۰ تا ۹۵٪ کاهش یابد.

|ناصر کرمی| آلمان|20.01.2017|

توضیح: این مصاحبه از سوی خبرنگار بخش انرژیهای نو "پایگاه خبر رسانی تازه های انرژی ایران" صورت گرفته است که لینک بخش اوّل این مصاحبه در این پایگاه در زیر گذاشته شده است.

http://www.iranenergy.news/%D8%AE%D8%A8%D8%B1/%D8…