تابناک:

 عیسی کلانتری دبیر کارگروه احیای دریاچه ارومیه بحران زیست محیطی سد گتوند را یک جنایت در حق سرزمین ایران می داند که مجریان آن باید محاکمه شوند.  اینجا چند سئوال مطرح است. نخست اینکه مقصر و مجریان قابل محاکمه این جنایت زیست محیطی چه کسانی هستند؟ این بحران در چه شرایطی قرار دارد؟ برای خروج از آن چه تلاش هایی در حال انجام است؟ و بالاخره اینکه راهکار خروج از این بحران چیست؟ برای یافتن پاسخ این سئوالات مطالعه متن گفت و گوی زیر توصیه می شود.

به گزارش «تابناک» بازگشت ماجرای سد گتوند و مسائل حاشیه ای آن به صدر توجه رسانه ها و افکار عمومی سبب شد تا برای جست و جوی پشت پرده های این سد «تابناک» به سراغ موسسه آب دانشگاه تهران برود.  موسسه ای که ازدی ماه سال ۹۳ مسئولیت مطالعه بر روی سد گتوند و آسیب شناسی آن را به عهده گرفت. جان کلام گفت و گو با رئیس موسسه آب دانشگاه تهران گویای آن است که بر خلاف انتظار مردم و افکار عمومی از دولت، هنوز هیچ اتفاق مشخص و مبارکی در مورد این بحران زیست محیطی نیفتاده است و حل مشکلات زیست محیطی سد گتوند و حاشیه رود کارون بسیار سنگین تر از آن چیزی است که بتوان فکرش را کرد.

دکتر محمد علی بنی هاشمی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، متخصص مهندسی آب و رئیس موسسه آب دانشگاه تهران که مجری طرح مطالعاتی آسیب شناسی سد گتوند نیز بوده است، در این رابطه به «تابناک» گفت: «سد گتوند آخرین سد بلندی است که قبل از ورود آب به دشت خوزستان  بر روی رود کارون احداث شده است.  اهداف این سد عبارتند از تولید برق، کنترل سیلاب وتنظیم آب کشاورزی. علی رغم اینکه سد  به اهدف اقتصادی خود  دست یافت ولی به دلیل انتخاب نامناسب محور سد و وجود سازند نمکی گچساران در ۵ کیلومتری بالادست محور سد، با پدیده انحلال نمک ها و شور شدن مخزن سد و به تبع آن افزایش شوری آب رها شده به داخل رودخانه کارون در مقطع گتوند روبرو هستیم.»

دلیل ارجاع پروژه به موسسه آب اختلاف میان چهار سازمان دولتی بود

بنی هاشمی در رابطه با چگونگی انتخاب این موسسه برای مطالعه این بحران ادامه داد: « از سال های گذشته تا کنون بین وزارت نیرو، سازمان حفاظت از محیط زیست،  سازمان مدیریت و برنامه ریزی و وزارت جهاد کشاورزی در رابطه با سد گتوند و تبعات زیست محیطی آن اختلاف نظر وجود دارد. این اختلاف نظر دلیلی شد تا هیئت دولت تصمیم بگیرد تا موضوع را به یک نهاد علمی بی طرف برای داوری ارائه کند و نهایتاً موسسه آب دانشگاه تهران انتخاب شد. دولت همچنین تصمیم گرفت تا دانشگاه شهید چمران و برخی نهادهای تخصصی دیگر همکار دانشگاه تهران در انجام مطالعات باشند.»

عضو هیئت علمی دانشکده عمران دانشگاه تهران در رابطه به تخصص هایی که در این پروژه درگیر بودند، گفت: « تخصص هایی نظیر زمین شناسی و معدن، هیدورلوژی، مدلسازی کیفی، ژئوتکنیک، متخصص بتن، کشاورزی،  محیط زیست، اکولوژی،  علوم اجتماعی، اقتصاد، مدیریت و تصمیم گیری های چند معیاره از جمله تخصص هایی بود که در این طرح مطالعاتی مورد استفاده قرار گرفت.»

کارون توسط آلاینده های متعددی در حال آلوده شدن است/ سد گتوند ۲۵ درصد کارون را شورتر کرد

یکی از سئوالاتی که از رئیس موسسه آب دانشگاه تهران و مجری طرح پرسیده شد و انتظار آن بود تا پاسخ عملیاتی تری دریافت شود این بود که در حال حاضر دقیقاً مشکل سد گتوند چیست؟ بنی هاشمی در پاسخ گفت: « مشکل سد گتوند وجود سازند گچساران عنبل در مجاورت مخزن سد، انحلال نمک و ورود آن به مخزن سد می باشد. شورتر شدن مخزن سد اثرات منفی در داخل مخزن و رودخانه پایین دست دارد.

البته در حال حاضر بخشی از افکار عمومی جامعه روی شوری آب کارون ناشی از احداث سد گتوند تمرکز کرده اند ولی واقعیت این است که سایر آلاینده ها نیز در کاهش کیفیت آب کارون موثر است.  ماهیت کاری که مسئولین از ما خواستند تا انجام دهیم این نبود که راهکارهای رفع شوری کل کارون را بررسی کنیم، آنها فقط از ما خواستند راهکارهای رفع شوری آب مخزن سد گتوند را بررسی کنیم. طبیعتا اجرای راهکار برای رفع شوری یکی از منابع آلاینده بدون توجه به اثرات منفی سایر آلاینده های مهم بر کیفیت کارون ،کم اثر است. مشکل الان این است که کارون توسط عوامل مختلف آلوده می شود و همه تقصیر را گردن یک دیگر می اندازند.»

مسئول پروژه مطالعاتی سد گتوند ادامه داد: «در سال ۸۱  که اصلاً سد گتوند وجود خارجی نداشت، سازمان محیط زیست خوزستان یک طرح مطالعاتی انجام داد و  سهم عوامل مختلف در آلودگی کردن رود کارون را به شرح زیر معرفی کرد:۱-کشاورزی و نیشکر(۵۰ درصد) ۲-پسآب های صنعتی(۲۵درصد) ۳-فاضلاب های خانگی شهری و روستایی (۲۵ درصد) .  اگرچه در حال حاضر هیچ نهادی کل رود کارون را مورد مطالعه مجدد قرار نداده است ولی مطالعات ما تنها در مقطع سد گتوند آنجا که آب از سد خارج می شود، نشان از آن دارد که سد گتوند ۲۵درصد آب کارون را شورترکرده است. ما از مقاطع بالاتر و پایین تر اطلاعی نداریم ولی معرفی سد گتوند به عنوان مقصر کل آلودگی کارون بی انصافی است و واقعیت ندارد.»

باز سازی کارون حدود ۲۰هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد

این استاد دانشگاه در پاسخ  به این سئوال که آیا مردم خوزستان می توانند به آینده رود کارون و سد گتوند امیدوار باشند گفت: « اگر مسائل درست مدیریت شود و بودجه و توان اجرایی لازم تخصیص داده شود، حتما مشکل آلودگی کارون قابل حل است و نگرانی مردم در خصوص کارون رفع خواهد شد. تا آنجا که من شنیدم خود دولت پیش بینی کرده است که باز سازی کارون حدود ۲۰هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد. ما در فرجام طرح خود پیشنهاد دادیم که مطالعات جامع کاهش آلودگی کارون در دستور کار دولت قرار بگیرد. شورای عالی آب نیز در جلسه ۲۱ خود در شهریور ۱۳۹۴ این موضوع را تصویب کرد و در حد اطلاع بنده هم در برنامه ششم توسعه و هم در بودجه سال ۱۳۹۵این مطلب گنجانده شده است.»

این استاد دانشگاه اضافه کرد: « نتظارات برخی مردم از ما و وظیفه محول شده به ما با یکدیگر متفاوت هستند. خیلی ها انتظار داشتند که ما برای حل کل مشکل کارون راهکار ارائه کنیم، در حالی که وظیفه ما ارائه راهکار برای رفع شوری ناشی از سد گتوند آن هم در حد مطالعات مرحله شناخت بود و نهایی شدن راهکارها نیازمند مطالعات تکمیلی است. وظیفه ما تعیین مقصر احتمالی هم نیست و آن وظیفه نهادهای قانونی است.»

ما در گزارش خود احداث سد گتوند را  اشتباه بزرگ ملی خواندیم/ مهندس ها در فعالیت های عمرانی مسائل زیست محیطی را رعایت نمی کنند

مدیر پروژه مطالعاتی سد گتوند در رابطه با این سئوال که شما کلیت سد را تأیید می کنید یا خیر؟ گفت: « پاسخ به این سوال نیازمند مقایسه نظام مند نکات مثبت و منفی سد است. چنین مطالعه ای نه توسط ما و نه توسط مشاور سد انجام نشده است. لذا من نمی توانم در مورد موضوعی که مطالعه نداشته ایم نظر بدهم. خوب است عرض کنم که معمولا سد نمیسازند که آب را شور کنند و بعد بیایند مشکلات ناشی از شوری را با مزایای قابل ملاحظه نظیر تولید برق و کنترل سیل و تنظیم آب کشاوری مقایسه کنند. وقوع چنین وضعیتی آن هم در مقیاس رودخانه کارون، خاص سد گتوند و در حد اطلاع ما در دنیا بی نظیر است، لذا ما در گزارش خود وقوع چنین مسئله ای را  اشتباه بزرگ ملی خواندیم.»

رئیس موسسه آب دانشگاه تهران اضافه کرد: «بنده به عنوان یک مهندس عمران باید اعتراف کنم  که غالب ما مهندس ها در فعالیت های مهندسی و عمرانی کشور نظیر اجرای سدها مسائل زیست محیطی را رعایت نمی کنیم. دلیل آن هم این است که در سیستم آموزشی دانشگاهی به این موضوع توجه نشده است.»

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود ادامه داد: « شمسایی مدیرعامل وقت سازمان آب و برق استان خوزستان در سال ۸۳ از جدی ترین مخالفان اجرای این سد بود، ولی دولت که عوض شد او مجری پروژه شد، نظرش تغییر کرد و اجرای سد را در پیش گرفت. به عبارتی همان کسی که هشدار داده بود، سد گتوند در معرض خطر سازند نمکی گچساران و شور شدن است، بعد از اینکه مجری شد پروژه را اجرا کرد.»

پنج دولت در بحران سد گتوند مقصر و سهیم هستند

این کارشناس مسائل آب ضمن تأکید بر این موضوع که ماجرای سد گتوند نباید سیاسی شود، اضافه کرد: « احداث پروژه سد گتوند از فروردین ۷۶ که به دستور « هاشمی رفسنجانی» رئیس جمهو وقت آغاز شد تا سال ۹۰ که این طرح توسط «محمود احمدی نژاد»  افتتاح شد، به عبارتی پنج دولت در اجرای آن سهیم بودند و هر کدام به یک اندازه در این بحران و اشتباه بزرگ ملی سهیم هستند.»

بنی هاشمی با انتقاد از تأخیر در انجام مطالعات زیست محیطی گفت: « مطالعاتی که با هدف آسیب شناسی زیست محیطی در سال ۸۳ آغاز شد و به این نتیجه رسید که این سد در معرض خطر شورشدن است، باید در سال ۷۵ و قبل از اجرای پروژه انجام می شد. به اعتقاد من اگر مطالعات سال ۸۳ در سال ۷۵ انجام می شد چه بسا اجرای این سد تصویب نمی شد.»

گفتنی است: در هنگام آغاز عملیات آبگیری و افتتاح سد علی رغم بسیاری از هشدارهای زیست محیطی که خطر شور شدن آب را اعلام کردند، مسئولین وقت بدون توجه به نگرانی های دوست داران طبیعت با قول صد در صد مبنی بر شور نشدن آب سد عملیات آبگیری را آغاز کردند که در فاصله کمی از زمان آبگیری انحلال سازند نمکی گچساران در سد باعث شوری آب سد شد.