وقتی از جنگ می‌گوییم، شاید تصویرهایی از کشتار و آوارگی و اسارت و خون جلوی چشم‌مان ظاهر شود و شاید کمتر به تاثیر جنگ بر محیط زیست، فکر کنیم.

چند روز مانده به نشست تغییرات‌آب‌و هوایی در پاریس، رهبر جمهوری اسلامی ایران سیاست‌های کلی محیط زیست را به سران سه قوه کشور ابلاغ کرد.

این دو موضوع برنامه یک خانه، یک زمین این هفته در رادیو فرداست که می‌توانید به صورت کامل آن را بشنوید:

محیط زیست در پایان جنگ، به ادامه‌دهنده جنگ تبدیل می‌شود

 نابودی جنگل‌ها، گیاهان، جانوران، آلودگی آب و خاک و هوا و تخریب زیست‌بوم منطقه و از بین رفتن منابع طبیعی در جنگ‌ها چنان آسیب‌رسان است که ده‌ها سال تلاش برای بازگرداندن منطقه به شرایط پیشین هم جوابگو نیست. برای همین است که می‌گویند محیط زیست یکی از قربانیان خاموش و بی‌صدای جنگ است. صدایش امروز در بخش‌هایی از عراق و سوریه شنیده نمی‌شود که سال‌هاست با جنگ دست‌وپنجه نرم می‌کند. مجمع عمومی سازمان ملل ۱۴ سال پیش، در سال ۲۰۰۱ میلادی، روز ۱۵ آبان‌ماه را به عنوان روز جهانی پیشگیری از تخریب محیط زیست در جنگ‌ها و مناقشه‌های مسلحانه، نام‌گذاری کرد. اما مگر جنگ دقیقا با محیط زیست و طبیعت چه می‌کند که تا این حد جدی گرفته می‌شود؟

حمید پوران، پژوهشگر ارشد محیط‌ زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن که در این زمینه پژوهش کرده، از این آثار طولانی‌مدت می‌گوید: «محیط زیست در پایان جنگ به یک ابزار و ادامه‌دهنده جنگ تبدیل خواهد شد. با این تفاوت که دیگر اثر محیط زیست آلوده و اثر لحظه‌ای نیست بلکه به صورت تدریجی سلامت مردم تا هزاران کیلومتر فراتر از منطقه درگیر جنگ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تجمع زیستی باقی‌مانده‌های مواد شیمیایی حاصل از مهمات جنگی و راه پیداکردن آنها به سفره‌های آب زیرزمینی و رودخانه‌ها و در نهایت ورود به چرخه مواد غذایی با تجمع در محصولات کشاورزی می‌تواند سلامت مردم را تحت تاثیر قرار دهد.»

ایران هشت سال درگیری جنگ با عراق بود؛ جنگی که لقب طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم را به خود گرفت. با وجود منابع نفتی در جنوب و غرب کشور، استفاده از گازهای خطرناک شیمیایی از سوی عراق و باقیمانده‌های مهمات جنگی می‌توانند سال‌های سال جان مردم را به خطر بیاندازند و مشکلات زیست‌محیطی فراوانی را به وجود آوردند. حمید پوران، پژوهشگر در زمینه اندازه‌گیری آلاینده‌های خاک از این شرایط خطرناک زیست‌محیطی می‌گوید: «از بین رفتن و سوختن چاه‌های نفت و آلودگی‌های شیمیایی به خصوص در حلبچه تا سال‌های سالاثرش در محیط زیست باقی می‌ماند. به ظاهر آثار از بین رفته‌اند اما هنوز محیط زیست منطقه آلوده است.»

در زمان جنگ اول و دوم خلیج فارس، در منطقه مقدار زیادی از انواع مهمات جنگی مثل اورانیوم ضعیف‌شده باقی ماند که سرطان‌زایی‌بودن‌شان ثابت شده و سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کنند. مواردی که به راحتی سوار بر ریزگردها مرزها را طی می‌کنند و به بقیه کشورهای منطقه سرازیر می‌شوند. 

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران هفته گذشته در همایش آثار مخرب جنگ بر محیط زیست به همین موضوع اشاره کرد. او گفت: نمی‌توان محیط زیست را به قیمت از دست رفتن محیط زیست دیگران حفظ کرد. آن وقت می‌توانیم بپذیریم به قیمت ناامن کردن دیگران نمی‌توانیم برای خود امنیت ایجاد کنیم.

کارشناسان محیط زیست روی مقررات ابلاغ شده از سوی دفتر رهبری کار کرده بودند

کمتر از دو هفته مانده به نشست تغییرات‌آب‌و هوایی در پاریس، رهبر جمهوری اسلامی ایران سیاست‌های کلی محیط زیست را به سران سه قوه کشور ابلاغ کرد.

در سیاست‌های ابلاغ شده از سوی رهبر ایران بر تقویت دیپلماسی محیط زیست و موضوعی مثل تلاش برای ایجاد و تقویت نهادهای منطقه‌ای برای مقابله با گرد و غبار و آلودگی‌های آبی تاکید شده است. گسترش اقتصاد سبز و نهادینه‌سازی فرهنگ و اخلاق زیست‌محیطی هم از جمله محورهای ابلاغیه آیت‌الله خامنه‌ای است.

روندی که گفته شده از طریق کاهش آلاینده‌های کربنی در صنعت و استفاده بیشتر از انرژی پاک و توسعه حمل و نقل با اتکا بر انرژی غیر فسیلی انجام شود؛ مواردی که قرار است در سران بسیاری از کشورها در نشست آینده تغییرات‌ آب و هوایی پاریس درباره آن بحث کنند. این نخستین بار نیست که رهبر ایران مشخص و شفاف از لزوم مدیریت هماهنگ منابع حیاتی و طبیعی کشور می‌گوید. او سال گذشته در یک نشست با برخی از مسئولان کشور از وضعیت نابسامان محیط زیست و نابودی جنگل‌ها و کوه‌ها در اثر کوه‌خواری و جنگل‌خواری گله کرد.

اسماعیل کهرم، پژوهشگر و کارشناس محیط زیست در تهران از راهی که این دستورالعمل‌ها برای ابلاغ طی کرده‌اند، می‌گوید: «معاونت سازمان حفاظت محیط زیست و تعداد زیادی از کارشناسان محیط زیست ایران این مقررات را بررسی و تصویب کرده و به دفتر رهبری ارسال کردند و به صورت دستورالعمل ابلاغ شد.»

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران هم بارها با اشاره به عملکرد محیط زیستی دولتش دفاع کرده است. شاید در ادامه همین عملکردی که آقای روحانی مدام بر آن تاکید دارد، دولت جمهوری اسلامی ایران هفته گذشته، «برنامه مشارکت ملی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» را تصویب کرد. موضوعی که یکی از محورهای اساسی و مهم نشست تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در پاریس است. ایران اما هنوز تا رسیدن به این محور حتی روی نخستین پله‌ برای شروع نایستاده است. 

در بقیه بخش‌های ابلاغیه رهبر جمهوری اسلامی ایران، از جرم‌انگاری تخریب محیط زیست و تهیه اطلس زیست‌بوم کشور سخن گفته شده است.درسیاست‌های ابلاغ شده همچنین بر حفظ کیفیت و کمیت آب‌های زیرزمینی و مقابله با گرد و غبار و آلودگی‌های آبی و تقویت دیپلماسی محیط زیست تاکید شده است.