رفتن به محتوای اصلی

کافکاها وهیولا Kafkalar və Həyula
21.09.2015 - 06:41

 

برای F.Kərimli
که کافکا را دوست دارد.

مثل حالا ، در حکومت شاه نیز در «فرهنگ مسلط جامعه» دید منفی به آثار هدایت و حتی کافکا رایج بود.
این هم موجب کنجکاوی من نوجوان شد ، رفتم آثار موجود هر دو نویسنده را خواندم. و با دوستانم مورد بحث و بررسی قرار دادیم.
کوشیدیم علل نگرش منفی فرهنگ حکومتی را پیدا کنیم. و موفق هم شدیم. برخلاف نظر رایج از هدایت و کافکا ما «امید واقعی» را آموختیم. و «امید کاذب» را دور انداختیم. بعد ها بهرنگی هم این نتیجه را در نوشته هایش تأیید کرد که:« امید کاذب را باید دور انداخت» . اشاره است به نوشته ی او در مورد ادبیات کودکان.
 هدایت در حاجی آقا از قول شاعر به حاجی آقا گفت و نوشت : « برو هنبونه ی کثافت!» و هنگامیکه در 57 حاجی آقا ها حاکم شدند منهم همین حرف را به آنها گفتم.

وقتی آدمک ها مسخ شده و تبدیل به ساواکی و حزب الله شدند و یا مانند اینها . و یا به قول بهرنگی چوخ بختیار شدند، من «پیام کافکا و هدایت» را به عینه دیدم. 
 وقتی «سیستم» حکومت شاه و بعد حاجی آقا ها انسانها را به «پیچ و مهره» و «حشرات» تبدیل نمودند دیدم حق با هدایت و کافکا بود. 
این دو نویسنده ی خلاق و اندیشمند «سیستم حاکم برجامعه » را که انسانها را به تمامی فاسد میکرد و از آنها «بیگانه، برده، و شئ و موجودات بی هویت میساخت» برملا میکردند. 
به قول هدایت در پیام کافکا، که پیام خود او نیز بود « کافکا «معتقد بود که این دنیای دروغ و تزویر و مسخره را باید خراب کرد و روی ویرانه اش دنیای بهتری ساخت. »
هدایت میگوید پیام کافکا ناقص است. من میگویم پیام هدایت هم ناقص است. و اضافه میکنم همه پیامها ناقص اند. چون کار تکمیل کردن آنها به عهده ی «همه ی مردم» است که با شرکت آزاد و برابر همه آنها بتوان برای «پیشرفت و بهزیستی و راحتی و

 

Missing media item.

 

آزادی انسان» و سعادتش راهها و سیستم نسبی انسانی یافت. بدون شرکت آزاد و برابر انسانها در سرنوشت شان همه ی پیامها ناقص اند.
 از هدایت و کافکا آموختم مشکل آدمها نیستند، بل سیستمها هستند. گرچه ساخته ی آدمهایند. اما فنومن هایی غیر از آدمها هستند. وارد موضوع تقصیر نمی شوم. که مسئله ی حقوقی ست.
روشن است که هرکس به اندازه ی شرکت اش در سیستم مسئولیت دارد.
در سیستم به اصطلاح «سوسیالیسم موجود» در سیستم شاه و شیخ، با بالا تر از همه ی اینها در « سیستم برده داری جهانی» نیز همین مشکل هست و خواهد بود.
 «پیچ و مهره شدن انسان» ، خالی شدن او از «انسانیت خود»، در پروسه ی « سیستم طاعونی حاکم برجوامع : شئ شدگی و بیگانگی و ایزوله و تنهایی اش » پدید آمده است. که کوچکترین دمل چرکینش همین پدیده ی «تبعیض» است که چون خوره و طاعون دمار از روزگار تبعیض دیدگان درمیاورد. تازه این هنوز یکی از دملهاست . 

برخلاف نظر رایج من از هدایت خیلی چیزهای مثبت آموختم. گرچه او در دوره ای دچار ناسیونالیسم بود ولی این دوره گذشت و او توانست چون کافکا انسانی بیاندیسد و انسان را در سیستمها ببیند. 
وقتی سگ ولگرد را خواندم با اینکه خودم در کودکی چندین سگ داشتم و لذت دوستی های زیادی به خاطرم بود توانستم آگاهانه به حیوانات بیاندیسم و آنها را دوست بدارم. گیاهخواریش را خواندم سالها گیاهخوار بودم و هنوز هم وقتی گوشت میخورم عذاب میکشم. داستانهای کوتاه «لاله،آینه ی شکسته ، داش آکل...» را خواندم نگاهم به دوست داشتن شکل گرفت. 
Missing media item.

                                                     Paris: S.Hedayət:Özünü öldürəndən sonra            

کوتاه کنم : من با هدایت و از راه هدایت با کافکا « غذاب انسان»، در سیستمها را درک کردم؛ و تهی شدنشان را دیدم. و بعدها در جامعه شاهد این فنومنها شدم. که هنوز هم این روند ادامه دارد...

این است راز دگرباره مطرح شدن آنها. و تنفر حکومتها و عواملشان از آنها.
درک هدایت و کافکا هم آسان است و هم بسیار مشکل. داستان و رمان را میتوان راحت خواند و احساس کرد، اما درک اینکه همه چیز در یک سیستم مخوف ضد انسانی میگذرد، و این دو فنومن «انسان مسخ شده» و «سیستم درنده » دو پدیده ی جداگانه هستند و «هردو منفی» و «آدمها در جستجوی رهایی از "خود مسخ شدگی" و سیستم مسخگر» اند، و نظام «امید بخشی» هم در پیش رو ندارند، و تلاش شان « در خلاء» صورت میگیرد، بسیار سخت است...

وقتی سخن از کافکا و هدایت به میان میاید ، و جامعه و آدمهایی که در آثار آنها جلوه گر میشوند ، توجه مان را جلب میکنند، ما را به یاد یک سری آثار میاندازند که در عرصه ادبیات جهانی همردیف اند. به یاد «طاعون» و «بیگانه» ی کامو میافتیم. به اندیشه ی 
« از خود بیگانگی» انسان میافتم که پیش از کامو و سارتر توسط اندیشمندان اروپایی طرح شده بود. این موضوع را در روند پدیده ی «سیستم های توتالیتر» در آثار نویسندگانی چون «جورج اورل» دنبال میکنیم. در صحنه ی تاریخ جهانی ، سیستم های توتالیتر 
استالین و پول پوت و هیتلر و بعد ها «اسلامی» را تجربه میکنیم. از خود می پرسیم چیست این «هیولا» که انسان را از خود انسانیش«خالی» میکند وچون طاعون بر جامعه مسلط میشود و همه را «بیگانه» و «ایزوله» کرده و چون جادوگران به چهره های گوناگون درمیاید؟Missing media item.

                                                                                                      Paris

 

و در بعد بزرگ این هیولا را نه منطقه ای، نه وطنی، بل می توانیم حتی جهانی مشاهده کنیم. 
دست و پا ، و بال و پر، و سر وکله ی این «هیولا» در همه جا هست. و با چهره های گوناگون. در آفریقا با بوکوحرام در خاورمیانه با داعش و داعش ایرانی و در اروپا و آمریکا در پدیده ی « تراستها و کارتلها و میلیونها انسان آواره» که فاقد حد اقل امکانات زندگی اند و «سرگردان». 

انسان کنونی نه تنها آواره است بل به تمام معنی «زنده به گور» است. تنها در گوراست که دست و پا میزند. بین «مرگ و زندگی». 
و گرفتار هیولایی ست «هزار دست و پا» ، با هزار سر و تن.
هیولا را نباید در «کاپیتالیسم» خلاصه کرد. همانطور که بخشی از دیدگاه «چپ» میکند. نه این ساده کردن و مسخ پدیده و مسئله است. گرچه مغز آن «کاپیتالیسم» است. 
با توجه به ادبیات آنرا میتوان هیولا نامید. همانطور که نویسنده ی آلمانی خانم Terézia Mora  در رمان خود به نام «Das Ungeheuer= هیولا»
در یک زندگی معمولی و روزمره به « انگشت» آن اشاره میکند.
با توجه به فلسفه و سیاست و جامعه شناسی و اخبار می توان آنرا « برده داری نوین جهانی» نامید. 
برای خلاصی از دست هیولا راهی نیست به جز اینکه آنرا «گام به گام» به عقب راند تا زمانی و روزگاری برسد که از «پرتگاه» سقوط کند. از دید سیاست «سوسیال دموکراتیسم» به معنی «یک گام به پس» بردن این هیولاست. و مثبت. و نه بیشتر.
میاندیسم ، بله ، جهانی بدون هیولا ممکن است، اگر با دست خود هیولا تولید نکنیم. و بشریت بتواند گام به گام آنرا عقب راند. بتواند گام به گام انسانیت خود را بهتر کند. در غیر این صورت «زنده بگوری» ادامه خواهد داشت و چه بسا بشر در روندی منفی به نقطه «حذف خود» برسد.
بشریت در یک «کولونی» زنده به گور است. کولونی یی که گوشه ای از آنرا کافکا در «گروه محکومین» نشان میدهد. و قصاب خانه اش را در ایران می بینیم، و مثله گاهش را در «سوریه و عراق». 
اگر به دنبال آرایشگاهش میگردید «اروپا و آمریکا» و مانتد هایش را ببینید.

خاتمه و آغاز:
دو جهان داریم: دنیای سیستم و دنیای حیات . که درتضاد قرار دارند. دنیای سیستم  دنیای زندگی را مورد حمله قرار داده است. هدایت و کافکا نیز در این میان آثار خود را نوشته اند.
و درد بشریت را فریاد زده اند. اگر گوش شنوایی باشد.
به این دو جهان دنیای «سیستم برده داری نوین جهانی» را اضافه میکنم و نامش را «هیولا» مینویسم.
اگر سئوالی باشد از یورگن هابرماس بپرسید.*
-----
* اشاره ام به تز دو جهانی بودن جامعه است که هابرماس توضیح داده و اینجا یاد شد.
قلمزن نیز "برده داری نوین جهانی" را به آن افزوده است.

Missing media item.

 
F.Kərimliy`ə
ki Kafkanı sevir.
 
 
 A.Elyar
Kafkalar və Həyula
 
 

Şah zamanı "topluma müsəllət kültür də", Kafka və S.Hedayət-in əsərlərinə mənfi baxış var idi.

Necə ki indi var.

Bu da səbəb oldu mən, taza bir gənc, onların kitabların arayıb tapıb oxuyam. Oxudum və yoldaşlarımla onları gücümüz çatana qədər analiz etdik.

Çalışdıq bu mənfi baxışın illətin tapaq və tapdıq. Rəsmi baxışın tərsinə, mən Hedayət və Kafanın əsərlərində " umudsuzluq" yox ancaq "doğru umdu" tapdım. "Yalan umud"-ləridə buraxdım. Səməd Behrəngi diyən kimi "kazıb umudları" kanara qoydum. İşarəm onun uşaq ədəbiyyatı uğrunda olan məqaləyədi.

S.Hedayət "Hacı Ağa" roman-inda bir şairin dinlindən Hacı-ya deyir: «Get pox tuluğu! », bu sözü mən İran inqılabında yeni işbaşına gələn Hacı Ağa-lara dedim.

Ondakı adamlar Savakı-ya( Şah dövlətində, əmniyyət məmurina) , və "Hezb`ollah-ha" (yeni hökumətin xiyavanlarda gəzən faşist qurup-larına) "çevrildilər" , yada habelə adamlara, və ya S. Behrəngi diyən kimi "çox bəxtiyar-ra" döndülər, mən Kafka-Hedayt-in peyğamın hiss edib gözümlə gördüm.

Elə ki Şah və yeni hökumətə gələn "hacı ağalar" insanları "peş-möhrəyə(bolt-ta)",həşərata çevirdilər düşündüm ki Kafka ilə Hedayətin haqqı var.

Bu iki görkəmli yazar öz əsərlərində "topluma hakim sistemi", o sistemi ki insanları qoxudub özündən-özgə edir, qula və varlıqsız canavarlara çevirir açıqcasına göstərirlər.

Nəcəki Hedayəy deyir: Kafka bunu düşünürdü ki "gərək bu yalan və hoqqabaz, riyakar və oyuncaq, və məsqərə dünyanı xarab edib üstündə yeni bir yaşamalı dünya yaradasan". 

 

Missing media item.
 

 

Hedayət deyir Kafkanın peyğamı yarımçılıqdı. Mən deyirəm Hedayətın də peyğamı naqısdı. Çünki bu peyğamları təkmil etmək "hammının" işi dir. Ondakı  hamı azda və bərabər hüquqdur. Hammı eliyə bilir öz səadətin yaratmağa , həyatda irəli gedib rahat yaşamağa, bir nisbi insani sistemə yetişməyə, demokratik çalışsın.

İnsanlar öz taleyin yaratmaq üçün toplumun işlərində azad və bərabər iştirak edə bilməsələr bütün peyğamlar naqisdir. Kafka və Hedayət-dən öyrəndim problem insanlar deyil, ancaq sistemdi. Düzdü ki onları da insanlar yaradıb, amma insanlardan başqa bir "fenomen"-dilər. Təqsir məsələsin geçək, hüquqi bir problemdi . Amma bu aydındı ki hərkəs sistemdə iştirak etdiyi qədər məsuldur.

Geçmiş" totalitar sosializm "-də, Nazism və Faşizmdə , Şah və İranın "Faşizm- e-islamı" sistemlərində, və bunlardan daha üstün indiki "yeni quldarlıq sistem"-də, bu problemlər yerindədi. Və yerinədə də qalacaqlar.

İnsanın "peş-möhrə(bolt)" -olması və öz insaniyyətindən boşalması , yalqızlığı və özündən- özgə olması, topluma hakim bir taunlu sistemdə yaranıbdı . Bu arada toplumda cürə-bə-cürə ayrı-seçkilliklər də,  sistemin ən küçük qoxumuş çibanıdır ki , insanları taun və xora kimi yeyib tökür.

Rəsmi fikirlərə baxmayaraq, mən S.Hedayət-dən çox müsbət şeylər öyrəndim. Düzdü ki o bir dövrə Nasyonalizmə üz gətirmişdi, amma bu mərhələdən geçdi və eliyə bildi Kafka kimi, insani, sistemdə görsün.

Ondakı "Sülək İt"hekayəsin oxudum heyvanları sevməki düşündüm. Elə ki "Ot Yemək" kitabın oxudum bir neçə il otcul oldum, və ondakı "Lalə, Sınıq Gözgü, Akol Dadaş" hekayələrin oxudum sevməki hiss etdim.

 Missing media item.

 

Mən Hedayətin yol ilə Kafkanı tapıb insanın sistemdə əzab çəkməsin, içi boşalmasın görüb düşündüm. Və sonra toplumda bu fenomenlərin şahadı oldum; ki hələdə gedişinin dalısı var .

Bu dur onların toplumda yeni dən ad gəlməsi sirri.

Hökumətlərin və habelə onlara qolçomaq olanların nifrəti də elə burdandı.

Kafka və Hidayəti oxumaq rahatdı , amma onları düşünmək qat-qar çətindir.

Hər şey, qorxunc , qeyri’ insani bir sistemdə axıb geçir. Və iki fenomen - çevrilmiş insan , yırtıcı sistem, biri- birindən fərqlidi ; və hər ikisi də mənfi . Adamlar sistemdə çevrilmədən bir qaçaq yolu axtarırlar ; amma heç bir umdu yolu yoxdur. Bütün təlaşlar bir boşluqda geçir. Bunu anlamaq çox çətindir.

Albert camus Taun və Özgə-ni yazdı. Ondan qabaq Avropa filosofları insanın sistemdə "şey" olması və özgə-ləşməsin analiz etmişdilər. Ggeorge Orwell totalitarizmi əsərlərində tənqid etmişdi .Bəşər Stalin, Pol Pot, Hitler və İslam` Faşizmin təcrübə elədi.

Soruşmalıdı ki: Axı bu HƏYULA, bu HEYVƏRƏ nədir ki insani insanlıqdan çıxarıb həşərata çevirir? Və bir ölkədə bir məntəqədə yox, ancaq bütün dünyada işlir.

Bu HƏYULA-nin minbir əl-ayağı, minbir baş-gözü, minbir qanadı ,minbir bədəni, bütün hər yerdə görsənir. Cürə-bə-cürə cilid də.

Buku Həram, İŞİD, İran hökuməti, və Avropa , Amerika-da Kartel-lər ..., və milyun-milyun avara , ac insanlar bu Həyulanın görüntülərindən nümunədir. Bu gün insan yalnız avara yox, ancaq "diri-diri quylanmış"-di. Yalnız gorda əl-ayaq çalır. Ölüm-dirim arasında. Və bu minbir baş-gözlü Həyulanın çəngində çabalır.

Həyulanı Kapitalizm də kiçiltmək olmaz, necəki bəzi solçu quruplar eliyirlər. Tutaq ki kapitalizm onun beynidir. Amma bu iş, problemi və fenomeni hasadlaşdirib çevirməkdi.

Missing media item.
Paris: Terez(Hedayətin dostu)-Terezin anası-S.Hedayət (O heç vaxt evlənmədi)
 

 

Paris: Terez(Hedayətin dostu)-Terezin anası-S.Hedayət (O heç vaxt evlənmədi)

Ədəbiyyat ona həyula deyir. Necə ki Terézia Mora almanlı yazar öz romanında onu- "Das Ungeheuer(Həyula)" -adlandırır. Və bir gündəlik yaşamda sadəcə onun bir barmağın göstərir. Amma ictimai elmlər baxımından ona "yeni quldarlıq" demək olar.

Onun əlindən xilas olmaq üçün gərək "addım-addım" onu geriyə qaytarasan. Oracan ki qayadan düşə. Başqa bir yolu yoxdur.

Siyasət baxımından sosyal-demokratizm həyulanı bir addım geriyə qaytarmaqdı. Və bundan artıqda başqa bir şey deyil.

Düşünürəm, həyulasız bir dünya ola bilər, əgər öz əlimizlə həyula yaratmasaq. Və bəşəriyyət addım-ba-addım onu geriyə qaytara, addim-ba-addim öz insaniyyətin artıra. Yoxsa ola bilər ki bəşər bir gün özünü də yox edə.

İnsan Koloni-yda diri-diri qoylanıbdı. Bunun bir bucağın Kafka Məhkəmə-də göstərir. Onun sallax`xana-sıda İrandı, və ona bənzər bir ölkələr. Əgər bəzək’ xana-sın axtarsaz Avropa və Amerika ‘ya baxın.

Sonsöz önsöz: İki dünya var: Sistem dünyası və həyat dünyası. Bu iki dünya biri-birinə qarşıdı. Sistem dünyası həyat dünyasında basqıdadır. Bu iki yazar da bu arada öz əsərlərin yazıblar. Və bəşəriyyətin dərd-bağırsın qışqırıblar. Əyə eşidən ola.

İki dünyaya "yeni quldarlıq dünya"-sın da əlavə edirəm. Və adını Həyulaya yazıram.

Sual olsa Jürgen Habermas -dan soruşun:

Jürgen Habermas : Almanlı filosof: Yuxarıda gələn iki dünya tezin sahabı.

İki dünya tezin üç edən: A.Elyar(Yer üzündə yeni quldarıq dünyası).

--------

Açıqlama:

-Sadiq Hedayət: Böyük Roman, və hekayə yazarı, Kafkanın əsərlərinin mütərcimi: İranın Kafka-sı.

Paris də həyatinin sonqydu.Təq.49 yaşında.

-Səməd Behrəngi : Uşaqlar ədəbiyyatında bir böyük yazar: Təbrizli.

- Koloni: Burda: Məhkumların yeri, bütün dünya.

-Sistem: Dövlət+idarələr+qudrət+sosial siniflər+fonksiyonlar

+İqtisad+kütür +medya+qoşun+və...

-Kartel: Dünya üzündə işliyən fermaların bir cürə bırlığı.

-Savak: S.A.V.A.K

 
 
                                                                                             S.Hedayət: Rəsmlər
                                                                                                                
                              

 

 Missing media item.

Qadın və Yemiş

                           

Missing media item.
 Yalqız Ahu

 

 Missing media item.

Qadın (kubizm)

Missing media item.
                                                                                            
    

                                                                 Tolstoi                                                                    
                                                                                                                         

 Missing media item.

Kənd Gızı

Missing media item.

Ahu və Çöl

Missing media item.

Çay Gırağı (Parisdə özün atdı çaya,nəcat verdilər)

Missing media item.

Evlər

Missing media item.

Yar üzü Piyalada

Missing media item.

S.Hedayət

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

آ. ائلیار

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد! 

افزودن دیدگاه جدید

لطفا در صورتیکه درباره مقاله‌ای نظر می‌دهید، عنوان مقاله را در اینجا تایپ کنید

متن ساده

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.

لطفا نظر خودتان را فقط یک بار بفرستید. کامنتهای تکراری بطور اتوماتیک حذف می شوند و امکان انتشار آنها وجود ندارد.

CAPTCHA
لطفا حروف را با خط فارسی و بدون فاصله وارد کنید CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.