کرامت و حقوق انسان، همگام با ارتقاء شناخت بشر تکامل و ژرفش یافته است. جان بشریت از قشریت و تنگ نظری زخم های عمیق و جانفرسا برداشته است. از اینرو بسیاری از اندیشمندان، سیاستمداران و رهبران مذهبی از دیرباز به همزیستی مسالمت آمیز اندیشه ها، مذاهب، فرهنگ ها و سیاست ها نظر داشته اند و تلاش نظری و عملی پیگیری در این راستا کرده اند.

ایران همواره تازشگاه بی آرام شاهان، خلفا، روحانیون، امیران، خانها، اقوام و قبایل مهاجم و میدان کارزار تعصب و خشونت عریان حامیان دین و سیاست بوده است. تاریخ ایران تقریبا در تمامی طول خود شاهد حکومت تعصب، تنگ نظری و سختگیری نسبت به اقلیت های سیاسی، مذهبی، فرهنگی و قومی بوده است. اندیشمندان، نواندیشان، دگراندیشان و عادت شکنان هم از سوی حاکمان و هم از سوی توده های ناآگاه به شدت مورد آزار، شکنجه و پیگرد قرار گرفته ومی گیرند. در سیاست دگرگونی خواهی و در علم تجربه گرائی و نوآوری با چماق تکفیر سرکوب می شد و می شود. یک مبارزه دائمی و غم انگیز بین تعقل و آزادی از یک سو و تعبد واستبداد از سوی دیگر در سراسر تاریخ ایران پیوسته در جریان است.

یک جریان سمجع، پیگیر، عبوس و جزمیگرا می کوشد هر چه در زندگی رنگ شادی و نشاط و شادمانی دارد را به نسیه واهی از مردم دریغ کند؛ درون و برون انسان خلاق و تنوع طلب را یکسان کند و هرچند این جریان نمایندگی خدا در زمین را بدون هیچ مدرک و استدلالی از آن خود می داند و با چماق "امر به معروف و نهی از منکر" خود را متحقق و موجه دانسته، و خصوصی ترین حریم شخصی را نشانه گرفته، اندیشمندان آزاده ما، با بهائی گزاف، آنها را با نام های "محتسب"، "فقیه"، "شیخ" و... به انتقاد گرفته اند.

هرچند حکومت ها و ومذاهب رسمی، شدیدترین سیاست های تنگ نظرانه و قشری را اعمال می کردند، اندیشمندان و آزادگانی قد علم کرده و در مقابل آنها مستقیم و غیر مستقیم ایستادگی کرده و نظرات روامدارانه و انسانگرایانه را ترویج کردند. این اندیشه های روادار، هرچند در یک جامعه بسته شکل گرفت، با ژرفش کرامت و حقوق انسان در دوران ما هنوز صادق و معتبر است.

پاسداری از کرامت انسان همواره با مقاومت قشریون و تنگ نظران مواجه شده است. واکنش به اندیشه های انسانی که پیش رو شماست قتل ها، اعدام ها، تکفیرها، تعزیرها، تبعید هاست. این جنبه پاسداری از کرامت انسان در نوشته دیگری آمده است. (نگاه کنید به کتاب « تاریخ فشرده مردم ایران با تکیه بر قربانیان قشریت و تنگ نظری» از همین قلم). در این نوشته تاکید بر اندیشه های روامدار است.

رواداری،سکولاریسم، حقوق بشر، فردگرائی، برابری حقوق زن و مرد، حقوق کودک، حق شهروندی و... مقولاتی نوین است و از درس گیری از فجایعی کلان چون دادگاه های تفتیش عقاید کلیسا (انگیزاسیون)، جنگ جهانگیر اول و دوم از یک سو و تلاش پیگیر فلاسفه، اندیشمندان، سیاستمدران انسانگرا برای ترسیم حدود حقوق و حرمت انسان از سوی دیگر، شکل گرفته است. ( نگاه کنید به کتاب «روند شکل گیری و ژرفش رواداری در غرب» از همین قلم).

گفتار روادارانه و اندیشه های تساهل و آزادی عرفا و اندیشمندان گذشته ما، با آزادی و روادری نظام-مند اجتماعی مدرن همسنگ نیست. اولی تک جرقه های جدا جداست که تلقی اخلاقی و انفرادی دارد با تاثیر اجتماعی ناچیز دارد دومی مفهوم نظام مند اجتماعی و سیاسی است در پی نهادینه کردن رواداری در اجتماع و روابط انسانی.

مدارای سنتی یک ارزش، روش و منش فردی است. بر کیفیت رفتار و برخورد انسان در برابر انسان های دیگر دلالت و اشارت دارد.

رواداری مدرن یک روش و باور سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است که تحقق آن در یک نظام سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مبتنی بر ساخت های لازم رواداری، حقوق عمومی، جامعه مدنی دست یافتنی است.

من ضمن تاکید بر این ناهمانی، که هرگونه چشم پوشی از آن مردم فریبئی دغلکارانه است، اعتقاد راسخ دارم که این اندیشه ها ما را در روند دشوار و توانفرسای تلاش در راه نهادینه کردن رواداری در جامعه ما کمک خواهد کرد.

توده های مردم ایران از آزادی و حقوق دمکراتیک فردی و اجتماعی، نهاد های دموکراتیک، حق فرد در تعیین سرنوشت خویش، آزادی احزاب سیاسی، تفکر انتقادی و روادری تجربه و درک تاریخی ندارد. پی آمد این عدم درک تاریخی را عدم وجود زبانی مشترک در این زمینه و زبانی موثرو گویا بین توده ها و اندیشمندان است.

پیش از طرح اندیشه های روادارانۀ بزرگان ما، بجاست که نگاهی بیندازیم به تعریف رواداری.

تعریف رواداری

رواداری ( عربی تساهل یا تسامح، انگلیسی toleration / tolerance، فرانسه tolérance، لاتین tolerare، یونانیτλιναι، روسی терпимость ) همزیستی مسالمت جویانه، برابر حقوق و احترام آمیز با مخالفان سیاسی، مذهبی، فکری، فرهنگی، رفتاری و اخلاقی در جامعه است. رواداری درجه ای از بلوغ انسان و جامعه است که اکثریت صاحب قدرت با اقلیت فاقد قدرت همزیستی برابر حقوق دارد و اختلاف در افکار، عقاید، رفتار، نژاد، قومیت و جنسیت منجر به تضیق و تبعیض اقلیت نمی شود.

رواداری دفاع از حق انتقاد و مخالفت است. دفاع از حق رزمیدن و بسیج شدن و بسیج کردن در پیشبرد اندیشه های انتقادی و مخالف است. رواداری از تکرار بی پشتوانه شعارهای انسانگرایانه و آزادیخواهانه فراتر رفته حرمت انسان را با هر اندیشه، نژاد و جنس پاسداری می کند.

بدیل رواداری انحصارطلبی، تعصب، قشریت، تنگ نظری، نهی، منع، تضییق، پیگرد و سرکوب است. صاحبان قدرت سیاسی، اقتصادی ومذهبی هر گونه تفاوت و دگراندیشی در سیاست، مذهب و جهان بینی را با محور قرار دادن و مطلق کردن حقیقت خویش، با توسل به زور سرکوب و در نطفه خفه می کنند.

رواداری با تحمل، بی تفاوتی و بی اعتنائی مرز مشخص دارد. تحمل دگراندیشان از روی ناچاری و یا با ملاحظات سیاسی، اجتماعی و تاکتیکی رواداری نیست. رواداری همانا توانائی و کمالِ خوداری انسان از تحمیل ارزشهائی که خود به آن باور دارد و به آن ارج می نهد به دیگران است. انسان روادار به خود و انتخاب خود اطمینان دارد و علیرغم توانائی تحمیل اراده و نظر خود به دیگران، به دلیل ایمان به حق طبیعی آزادی انسان، از آن اجتناب می ورزد.

ارجمندی و کرامت انسان تنها در ارزش نهادن به انتخاب انسان ها نمود پیدا می کند. نشانه رواداری در جامعه آزادی و برابری حقوقی دگراندیشان، نواندیشان، بدعت گذاران، عادت شکنان، اقلیت های سیاسی، فرهنگی، قومی، و مذهبی است. به آزادی و شخصیت انسان، به حق انتخاب او، قدرت تشخیص و داوری او ارج نهاده می شود

در یک جامعه روادار هیچ دیدگاهی ادعای جامعیت مطلق ندارد. پی آمد و دستاورد این نگرش، نیل به آرامش و آسایش و رفاه و شکوفائی همه جانبه انسانی، علمی، اقتصادی و فرهنگی است.

اگر به موضوع علاقمند هستید، دنباله مطلب را در یو.آر.ال زیر دنبال کنید:

رواداری در فرهنگ و ادب ایران