پدیده ای که امروز در مناطق سنی نشین شرق کوردستان به نام فرقه ی سلفی رواج یافته است، موج جدیدی ازتهدیدات امنیتی، ملی فرهنگی را در این مناطق ایجاد نموده است. اندیشه ی سلفی، اگرچه تاریخ طولانی تری در میان مسلمانان سنی مذهب دارد، اما تئوریزه کردن این تفکر و تبدیل شدن آن به عنوان جهانبینی یک گروه دینی مشخص، خاص دنیای مدرن چند دهـه ی اخیر است، که حتی قدمت آن در شرق کوردستان و ایران به خیلی کمر از این هم بر میگردد. از این رو، این جریان در قالب یک پدیدهِی جدید تا اندازه ی زیادی ناشناخته مانده است. بنابراین در این بخش از مقاله راجع به زمان و چگونگی ورود سلفیها به شرق کوردستان بحث خواهیم نمود. اما مهمتر از رشد و پراکنش خود جریان سلفی، سیاست دوگانـه ی جمهوری اسامی در مقابل این گروه است که میباید مورد کاووش قرار گیرد. در صورتی که فضای فعالیتهای مدنی ایران و شرق کوردستان کاملا امنیتی شده و به هیچ وجه اجازه ی فعالیت به کانونهای فرهنگی اجتماعی داده نمی شود، فعالیت آزادانه ی این فرقه ی خشونت طلب و افراطی بدون اینکه با کوچکترین برخورد نیروهای امنیتی مواجه شوند، سوال برانگیز است. بر طبق اطلاعات منتشره  در شرق کوردستان، تا اوایل دهه ی هشتاد تنها گروه دینی مسلحی که فعالیت داشته، گروهی به نام "حرکت توحیدی اهل سنت" بوده، رهبری این گروه را شخصی بـه نـام "ما عبدالکریـم توحیـدی" بـر عهـده داشته است؛ اما به علت محدود بودن منطقه ی جغرافیایی فعالیت آنان و کمبودن تعداد اعضـا، نتوانسته از پایگاه مردمی قوی برخوردار گردند و اکنون به صورت گروهی کمی شناخته شده موجودیت دارند. تا اینکه سلفیها وارد شرق کوردستان و ایران شدند.

 

سلفیگری جریانی مختص به شرق کوردستان و ایران نیست، بلکه این جریان قبل از گستـرش آن در کوردستان، در دیگر کشورهای جهان اسلام شکل گرفته بود و همانطور که ذکر گردید، کوردها اولین بار از طریق مبلغان آن در جنوب کوردستان با این تفکر آشنا شدند، در سالهای دهه ی شصت شمسی، در جریان نبـرد گروههای مخالف بعث با حکومت وقت عراق، این گروهها و از جمله گروه حرکت اسلامی "جنبش اسلامی" ، که میتوان گفت سلفی جهادی از آن منشعب شده است، به ایران و شرق کوردستان پناه آورده و در خاک شرق کوردستان به فعالیت خود ادامه دادند. بعد از حمله ی آمریکا به عراق در اوایل دهه ی نود میلادی و خودمختاری جنوب کوردستان، تمامی گروههای مخالف حکومت عراق به جنوب کوردستان بازگشتند. آنان در سالهای حضورشان در ایران و شرق کوردستان به لحاظ فکری تاثیر چندانی از خود برجا نگذاشتند، بعد از بازگشت به عراق و جنوب کوردستان، با بازشدن فضا برای تبلیغ اندیشه هایشان، نوارهای صوتی و سیدیهای مناظـرات آنان با گروههای لاییک و سکولار در شرق کوردستان و ایران پخش شده و مردم منطقه را با اندیشه های سلفیگری آشنا کردند. اما تا زمان جنگ عراق با آمریکا و متحدانش در سال 2003میلادی ، جریان سلفی در شرق کوردستان و ایران شکل نگرفته بود. در این زمان مجاهدین انصار السلام در خاک عراق با آمریکایهای و احزاب سکولار کوردی که قدرت را در جنوب کوردستان در دست داشتند، وارد جنگ مسلحانه شده و زخمیهای آنان به ایران گریختنـد، مـردم شـهرهای مـرزی بـا دیدن آنان به عنوان کوردهای مسلمانان که توسط آمریکای های زخمـی شده اند، به کمک آنان شتافته و مدت زیادی میزبان این گروه شدند، ورود این افراد آغازی برای ورود جریان سلفی در اوایل دهه ی هشتاد شمسی به شرق کوردستان و کل ایران شد. هر دو نحلهِی اعتقادی و جهادی از ده تا دوازده سال پیش درشرق کوردستان و ایران شکل گرفتند. این جریان در سطح منطقه ی اهل سنت نشین شرق کوردستان؛ اورمیه، جنوب استان کوردستان و کرماشان بسیار پراکنده اند. از آنجا که آنان بـه امـر هجـرت معتقدنـد، معمولا بـا کوچکترین احسـاس ناامنـی به شهری دیگر مهاجرت میکنند. بنابراین منیتوان مناطق

 

خاصی را به طور ثابت، مرکز تجمـع آنان دانست. سلفیها اولین بار در دو شهر مرزی مریـوان و سرپل زهـاب از شهرهای اسـتان کرماشـان فعالیتهـای فرقـه ای خویـش را آغـاز نمودنـد. امـا اکنون در شهرهای کرماشان، سنه، مهاباد، بوکان، سقز، بانه و... نیز حضورشان مشهود است . اما برخی از روستاهای پاوه و هورامانات ، به مرکز سلفیها تبدیل شده است، به لحاظ تعداد جمعیت، ارائهِی آماری دقیق از تعداد این گروه دینی، مذهبی در شرق کوردستان، به دلیل غیرشفاف بودن فضای داده ای و آماری امری غیرممکن است. چون سلفیها علاوه بر زیرزمینی بودنشان، دارای ساختار بسیار غیرمتمرکز و پراکنده در سطح جهان و بهخصوص در شرق کوردستان و ایران میباشند. سلفیهای جهادی به نسبت سلفیهای غیرجهادی از ساختار و سازماندهی پیچیده  تری برخوردارند. غیرجهادیها، تمام فعالیتهایشان حول محور اعتقادی میباشد. آنان مردم را به اعتقادات خود فرا میخوانند و برای این کار لزومی به جهاد نمی بینند، از طرفی دیگر، برای کسب قدرت در قاـب یک حزب تـلاش نمی کنند، بنابراین نیازی به ساختار و سازماندهی منظمی را احساس نمی کنند. آنان بیشر از طریق تشکیل کلاسهای دینی در مساجد، با همفکران خود ارتباط برقرار میکنند و برنامه مشخصی برای اهداف خود ندارند. اما سلفیهای جهادی با القاعده در ارتباط بوده و شعبه ای از انصارالسنه جنوب کوردستان میباشند .هر چند غیر جهادیها بر عدم لزوم جهاد و سازماندهی تاکید میکنند، با این وجود یک تفاوت ریشه ای مابین آنان و جهادیها محسوب نمیشود. لازم بـه ذکـر اسـت کـه یکـی از بارزتریـن ویژگیهـای ایدئولوژیـک سـلفی جهـادی، انـکار هـر نـوع هویـت قومی، ملـی اسـت. جریـان سـلفی جهـادی بـا اتـکای نابجـا بـه اندیشـه ی امـت در جهان اسـام، به نوعی مفهوم امت را بازتعریف و بازسازی کرده و طبق اهـداف سیاسـی خـود، شـکل جدیـدی بـه آن بخشـیده اسـت. زیـرا در هیچ کدام از منابع اسامی اشاره ای به انکار ملیت نشده است. امت به معنای راستین آن همزمان با تاکید بر اتحاد و همبستگی مسلمین زیر یک چری سیاسی، فرهنگی واحد، هیچ مشکل خاصی با هیچ یک از ملتها و فرهنگها و در مجموع تفاومتندیهای ملی فرهنگی حوزه ی پراکنش خود نداشـته اسـت. بـا ایـن وجـود اصطلاحات و مفاهیمـی نظیـر کـورد و کوردستان در اندیشه ی سلفی جهادی دارای هیچ جایگاه و پایگاهی نبوده و حتی جاری ساختن آن بر زبان کفر محسوب میشود! القاعده جهت تبلیغ ایدئولوژی خود و به قدرت رساندن آن، دست به مبارزات گستـردهای بر علیه متامی حکومتهای کنونی میزند و برهم زدن نظم نوین جهانی را از اهداف اصلی خود بر میشارد. بنابراین به سازماندهی عظیمی نیاز دارد. سلفیهای جهادی شرق کوردستان و ایران نیز دارای سازماندهی و ساختار پیچیده ی مشابه، اما مختص به خود میباشند، اما نه به گسـتردگی و پیچیدگی آنچه که در سطح جهان به نام القاعده شناخته شده است. آنان تنها به لحاظ ماهیت سازماندهی به القاعده و به خصوص به انصارالسنه شـبیه میباشـند. لازم بـه ذکـر اسـت ایـن اسـتعداد و خالقیـت ذاتـی فرقـه ی سلفی نیست که امروزه آن را به خطری جدی مبدل ساخته، برعکس راهگشایی و همکاریهای جمهوری اسامی یکی از موثرترین فاکتورهای پراکنش جریان سلفی در این کشور و بهخصوص در شرق کوردستان بوده است!  این دسته از سلفیون معتقدند هر جا و در هر نقطهای از جهان، اگر سه مسلمان با هم جمع شوند، میتوانند امارتی تشـکیل داده و در بیـن خـود امیـری انتخـاب نماینـد و بـه جنـگ بـا کفار بروند. امارت به معنی یک گروه است نه یک منطقه و یا سرزمیـن خاص.

 

 این گروه میتواند هرجا که الزم باشد، بجنگـد. حـق و باطـل، داراسلام و درالکفـار از نقطـه نظـر سـلفیون به عنوان دوگانگی های ریشهای تعریف شده و علل اساسی جهاد محسوب میشوند. بنابراین، این امر باعث میشود که در سراسر جهان و درشرق کوردستان و ایران نیز ما با یک گروه مشخص به نام سلفی جهادی رو به رو نباشیم ، بلکه با گروهها و دستههای کوچکی از این جریان مواجه شویم. پس یکی از مهمترین ویژگیهای ساختاری آنان غیر متمرکزبودن و غیر هرمی بودن ساختار این جریان است. به دیگر سخن نوع سازماندهی این گروه، تک سلولی و زیرزمینی بشمار مـیرود. از نظـر ایـن جریـان کسـانی هـم کـه جهـاد بـر علیـه آنـان واجب است سه دسته میباشند: نخست. کافران؛ الزم به ذکر است که در خصوص این مسئله که چه کسانی کافرند اتفاق نظری وجود ندارد و هر امارت، از کافر تعبیر خاص خود را داراست. دوم. مرشکین؛ کسانی که به وحدانیت خدا تجاوز نمودهاند، کـه ایـن نیـز مربـوط بـه اعتقـاد آنـان نسـبت بـه توحیـد است. سوم. اهل بغی؛ کسانی که در جامعه ی اسلامی بر حاکم مسلمین میشورند. امیرشدن نیز مروط به سه شرط الزم است: اول؛ امیر نباید زن باشد. دوم؛ باتجربه باشد، یعنی حداقـل چنـد سـال سـابقه ی جهـاد داشـته باشـد. سـوم؛ نبایـد تـواب باشد، یعنی قباً مرتکب اشتباهی شده و توبه کرده باشد. نحـوه ی ارتبـاط ایـن فرقـه بـا مـردم اکثرا بـر مبنـای برانگیخـن احساسات دینی و اشاره به تبعیضاتی است که از طرف رژیمها روا داشته میشود. سلفیها در مساجد شهرها و روستاهایی که بتوانند مردم را با خود همراه سازند، از طریق برگزاری کلاسهای دینی و سخنرانیها توسط روحانی مسجد، به تبلیغ اندیشه خود مبادرت میورزند. اما در دیگر مناطق، بیشتر ارتباطاتشان با مردم از طریق سیدی و نوار کاستها است. آنان سیدیهای سخرنانی روحانیون و رهران فکری خـود را بعـد از اتمام نماز جمعـه جلـو دربهـای خروجـی مسـاجد به صورت رایگان بین مردم پخش میکنند. گاها نشریات نیز همراه با سیدیها به مردم میدهند. سلفیهای جهادی از آنجا که کمر در مکان ثابت و مشخصی مسکن دارند و بیشر در دنیای مجازی حضور دارند تا در مکانهای واقعی، گسـتـردهترین ابزار تبلیغاتی آنان اینترنت میباشد. آنان کتابهای رهبـران خود را برای دانلود در وبسایتهایشان میگذارند تا در اختیار مخاطبانشان قرار گیرد. همچنین به تازگی ساخت فیلمهای مستند کوتاه را شروع کردهاند و یا عکس و فیلمهایی را که از شکنجه ی زندانیان زندانهای گوانتانامـو و ابوغریـب گرفتـه شـده در بیـن مـردم پخـش میکننـد، تا احساسات آنان را بر علیه آمریکا و متحدانش برانگیزانند تا از این طریق افراد جوان را به سوی خود جذب منایند.

 

هم اکنون این جریان در داخل ایران، رهبر فکری برجسته و مشخصی ندارد. با این حال، در خارج از ایران رهبـران فکری زیادی دارند، آنان کتابها و نوشته های برخی از نویسندگان مسلمانانی همچون ابوالقتاده فلسطینی ، ابو محمد مقدسی ، شـازلی ، ابوبصیـر ، عثیمیـن و ... را کـه در مجلـه ای بـه نـام "البیـان" چاپ میرسند مطالعه میکنند. اگـر مخاطبان این نویسندگان را سلفیهای جهادی تشکیل میدهند. داعـش نـوع بـه قـدرت رسـیده ی سـلفی جهادی محسـوب میشـود. در حالیکه داعش آشکارا فعالیت، عملیاتهای مسلحانه و تروریستی انجام میدهد، سلفیهای جهادی چهری معصومانه ای از خـود سـاخته و فعالیـت تبلیغاتـی در اماکن عمومـی، عضوگیـری، توده ای شدن و تحت تاثیـر قـراردادن مردم و جوانان را ترجیـح میدهـد!

 

تعامل دوگانه ی ایران در مورد سلفی جهادی

 

برخـورد تاکتیکی ایـران با گروه هـای تروریسـتی برخـوردی آزمـوده شـده و حتی شکست خـورده اسـت. ایـن تاکتیـک بـرای اولیـن بـار از طـرف مقامـات آمریکایی در مقابـل گـروه تروریسـتی "القاعـده" بکار گرفتـه شد؛ آمریکاییهـا با حامیـت همه جانبـه ی القاعده در پی تضعیف موقعیت سیاسی، نظامی شوروی سابق در افغانستان برآمدند، سازمانها و سرویس های اطلاعاتی آمریـکا بـه کادرهـای القاعـده هـم آمـوزش نظامی و هـم کمکهـای مالـی و اطلاعاتی میکردنـد. تـا اینکـه شـوروی نیروهایش را از افغانسـتان خارج کرد؛ بعد از خـروج شوروی از افغانستان، القاعده مسیر فعالیـت سیاسـی و نظامـی خـود را تغییـر داد و ایـن بـار بـه آمریـکا حملهور شـد و در نهایت در سـال "2001" مسـتقیم آمریکا را مورد هدف قـرار داد. این تاکتیـک کاملا در مورد گروه تروریستی داعش نیز صدق میکند، حتی میتوان گفت، داعش گروه تروریستی ساخت آمریکا و ناتوست؛ سازماندهندگان داعش اهداف بسیاری را جستجو میکنند. این بـار ظاهرا مسئله تضعیـف موقعیت سیاسی - نظامی جمهوری اسلامی ، روسیه و چین است اما علت العلل شکل گیری آن در منطقه، شکست "خط سوم" که نماینگی استقلال و دموکراسی خواهی خلقی در منطقه را برعهده دارد، خواهد بود. شکل گیـری داعش در سوریه و تهاجـم به انقـلاب دمکراتیک خلق کورد، پروژه ای برنامهریزی شده و هدفمند در راستای تحقق پروژه ی خاورمیانه ی بـزرگ است. حملات داعش به مناطق مختلـف عـراق، هـر چنـد در نـگاه اول بـا هـدف تضعیـف حکومـت مالکـی که به ایران وابسته است و پل ارتباطی فی مابین ایران و سوریه را تشکیل میداد، انجام گرفت و نشان از موقعیت مسلط ایران بیش از امریکا در عراق داشت؛ اما همگان به چشم دیدند که اوج این حمات نه به بغداد و مرزهای ایران که به کوردستان و شنگال معطوف بود. چون فراتر از تسلط ایران بر منطقه این خروش همگانی و دموکراتیک خلقهای منطقه به پیشاهنگی PKK است که اسباب تشویش غرب را به وجود میآورد. جبهه ی مقاومت در برابر غرب و امپریالیسم، خلقهای منطقه بویژه خلق کورد است نه دولتهای هژمون منطقـه ای با اربابان چینی و روسیشان. بعد از مورد استفاده قراردادن داعش و زیاده خواهی های این گروه، آمریکایی ها و هپیمان منطقـه ای و ایرانی اش ناگزیر از سرکوب داعش میشوند؛ حال داعش به کابوسی تبدیل شده که عدم امکان متوقف کردن عملیاتهایش در عراق و هدف قراردادن آمریکا، ترکیه، عربستان و ایران روز بـهروز افزایش مییابد. شاید برخورد ایران با گروه سلفی تقلیدی از سیاستهای آمریکا بوده باشد، ولی در هرصورت به سیاستی ناکارآمد و شکست خورده انجامید که نهایتا در آینده ممکن است در بین کشورهای منطقه خود ایران متحمل بیشرین خسارات شود. اما از این رهگذر بدیهیست که در این میان نه آمریکا و نه ایران متحمل ضرر و مـورد هـدف مسـتقیم گروه های تروریستی قرار نگرفتند و این خلقهای منطقه بهویژه خلق کورد و بافت فرهنگی اجتماعی شان بود که متحمل بیشترین خسران شد. موضـوع جالب توجـه در بـاب سـلفی جهـادی، سیاسـت، اسـتراتژی و تعامل دوگانـه ی رژیم جمهوری اسلامی ایران میباشد. از طرفـی به هیچ وجه اجازه ی نفوذ جریان مذکـور به دیگر مناطق جغرافیایی ایران را نمی دهند، از دیگر طرف، در شرق کوردستان هیچ گونه واکنشی در مقابل فعالیتهای آشکار سلفی جهادی در اماکن عمومی از خود نشان نمی دهد. بر عموم آشکار اسـت که جمهوری اسامی تجارب نامحدودی در زمینـه ی استفاده ی ابزاری از احزاب، فرقهه ای دینی مذهبی در مقابل جنبشهای آزادیخواه و مردمی را داراست؛ در انقلاب خلقهای ایران در سال 1357 سران وقت رژیـم درکوردسـتان به ریاکارانهترین شکل ممکن فرقهه ای گوناگون را بر علیه یکدیگـر و بر علیـه جنبشهای کوردی بکار گرفتد. اما این سیاست را "پروراندن مار در آسـتین" گویند و در نهایت با توجه به تجـارب اندوخته ای که تا کنون در مورد سلفی جهادی و داعش در عراق و سوریه کسب شده، آشکار گردیـده که این جریانها به هیچ اصول انسانی، اخالقی و دینی مشخصی پایبند نبوده و در صورتی که منافعشان در زمان و مکان دیگری با دولت و گروه دیگری تامین شود، با یک جهـش که مختص به داعش و اقار وابسته به آن است، اربابان و فرمانروایان خود را به ارزانترین قیمت خواهند فروخت. اگر چه جمهوری اسلامی با اتکا بر سیاست "یک تیر و دو نشان" طمع و خیال بکارگیری جریان مذکور بر علیـه ملـت کـورد و جنبـش آزادیخواهـی آن را دارد؛ امـا در نهایـت این سیاست به شکست انجامیده و گریبـان خودش را خواهد گرفت.هم اکنون که دعوی ملی کورد در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای در نتیجـه ی بیش از دویست سال مبارزه ی دموکراتیک در آستانه ی پیروزی است و جامعه ی کورد بیش از آنچه که تصور میشود بر منافع ملی و فرهنگی خود واقف است، مردمی شدن جریاناتی همچون سلفی جهادی که کاملا از ارزشهای انسانی محروم مانده، امری غیرممکن به نظر میرسـد. جوانان جنگاور کوردستان از هر مذهب، عقیده و ایـده ای که باشند، نباید به هیچ وجـه به جریان سلفی جهادی در شرق کوردستان اجازه ی فعالیت بدهند؛ همچنان کـه در روژئاوا و جنـوب میهنمان شاهد بودیم، ما قربانیان آینده ی این جریانها هستیم، تحت لوای جهاد و ... حتی به اطفال نیز رحـم نکردند و نخواهند کرد. این بدان معناست که بدون هیچگونه چشم داشت از هیچ یک از دول موجود، خود به مبارزه با این گروه ها برخیزیم. جمهوری اسلامی افزون بر سیاستهای نسل کشی که با فاکتـور اعدام به اجرا درآورده است، در تـلاش برای آماده سازی و زمینه سازی جهت قتل عامی شبیه به حلبچه، شنگال و روژئاوای کوردستان به دست سلفی جهادی و داعش در شرق کوردستان است. این بدیـن معنـا نیسـت کـه ملـت کـورد تـوان و نیـروی دفـاع از خـود را نـدارد؛ اکنـون کوردهـا نیـروی کافـی جهـت دفـاع از خـود را دارنـد، امـا دیگـر خطر به شرق کوردستان نفـوذ کـرده و مـا ملـت کـورد بایـد آمادگی کامـل در مقابلـه بـا تروریسـم دولتـی و غیـری دولتی را داشته باشـیم.