مقدمه

این نوشته نه بررسی و تحلیل سیاست های حزب توده و فعالیت های آن در دوران پس از انقلاب بلکه بیشتر وقایع نگاری و گزارشی از یورش نیروهای جمهوری اسلامی به این حزب و حوادث پس از آن است و نیز گزارشی است از سرنوشت بخشی از رهبری، کادرها و اعضای آن در سال های سیاه و خونین دهه‌ شصت در زندان، متأسفانه در بسیاری موارد تحلیل و قضاوت درباره سیاست های رسمی حزب توده به داوری یکسان درباره‌ همه‌ افراد این حزب چه در سطح رهبری و چه در سطح کادر و عضو تعمیم داده شده است و این یکسونگری باعث شده است که بسیاری از حقایق ناگفته بمانند و یا دستخوش تحریف گردند! 

حزب توده در سال های پیش از سرکوب

با آن که در روزهای سیاه دهه‌ ۶۰ به خاطر درگیر بودن شدید نیروهای نظامی، پلیسی، امنیتی و قضائی جمهوری اسلامی با مجاهدین و دیگر نیروهای مخالف نظام، اعضای حزب توده و فدائیان اکثریت نسبت به دیگر گروه های سیاسی از حاشیه امنیتی مناسبی برخوردار بودند اما سرکوب بیرحمانه گروه های سیاسی تنها به نیروهای مخالف و درگیر با نظام محدود نشد و دامنه آن جسته و گریخته به اعضا و هواداران این دو گروه که از جمهوری اسلامی حمایت کرده و در پاره ای موارد به همکاری اطلاعاتی و مانند واقعه آمل، نظامی با آن می پرداختند نیز رسید! جدا از اعضا و فعالین حزب توده سه عضو مشاور کمیته مرکزی این حزب به نام های فریبرز (برزو) بقایی، فریبرز صالحی و ابوالحسن خطیب در ماه های تیر، شهریور و بهمن ۶۰ دستگیر شدند! شعبه‌ پنج دادستانی انقلاب اسلامی و بخش ویژه ای از اطلاعات سپاه کار رسیدگی به پرونده‌ افراد وابسته به این حزب را پیگیری می کردند.  

تا پیش از آغاز سرکوب گسترده حزب توده در زمستان ۱۳۶۱ و در دورانی که وابستگان دیگر گروه های سیاسی شدید‌ترین شکنجه ها را متحمل می شدند در مورد اعضا و هواداران حزب توده و فدائیان اکثریت شکنجه های رایج در اوین اعمال نمی شد و از سختگیری های معمول خبری نبود! در این دوران زندانیان وابسته به حزب توده در زندان غالبا بر اساس رهنمود‌های تشکیلاتی، زندانبانان و شکنجه گران زندان را برادران نا آگاه خود می دانستند و در جریان بازجوئی ها نیز تلاش‌ می کردند ضمن اشاره به حقوق قانونی مصرح در قانون اساسی روی سیاست رسمی حزب خود مبنی بر حمایت از جمهوری اسلامی تأکید کنند! در سال های اولیه‌ دهه ۶۰ موضع‌ رسمی حزب توده و فدائیان اکثریت مبنی بر حمایت از سرکوب و کشتار وابستگان گروه های سیاسی که به مقابله با نظام برخاسته بودند موجب می شد که زندانیان وابسته به این دو گروه مورد بایکوت زندانیان سیاسی قرار گرفته و در انزوا به سر برند.

در این دوران حزب توده به حمایت از مصاحبه ها و اعترافات تلویزیونی اعضا و هواداران درهم شکسته‌ گروه های سیاسی برخاسته و آنها را نشانه ای از حقانیت نظام جمهوری اسلامی و مواضع حزب توده و شکست و نابودی نیروهای سیاسی رقیب معرفی می کرد! با این حال موضع رسمی حزب توده باعث نمی شد که لزوما هر کس که در ارتباط با این حزب دستگیر می شد به همکاری با مقامات زندان پرداخته و علیه دیگر زندانیان سیاسی گزارش دهد و به جرگه‌ توابین زندان بپیوندد چرا که آنها به وضوح بسیاری از جنایات رژیم را به چشم دیده و به خاطر خمیرمایه‌ انسانی که داشتند نمی توانستند مؤید آنها بوده و یا به همکاری با جنایتکاران بپردازند و از این بابت‌ آنها در تناقض عجیبی گرفتار بودند که یک سر آن مواضع رسمی حزب بود و سر دیگر آن واقعیت هائی که به چشم‌ می دیدند! (۱) 

در نیمه دوم فروردین ۱۳۶۱ اسدالله لاجوردی دادستان انقلاب اسلامی مرکز در جریان یکی از برنامه هائی که در حسینیه اوین برگزار می شد در پاسخ به سؤال کتبی اعضا و هوادران حزب توده و فدائیان اکثریت در مورد دلیل دستگیریشان با توجه به حمایت‌ و پشتیبانی‌ این دو گروه از جمهوری اسلامی خط مشی دادستانی را در برخورد با نیروهای این دو جریان که می رفتند درهم ادغام شوند چنین برشمرد: "امروز فرخ (فرخ‌ نگهدار) اینجا بود، به او گفتم فعالیت تشکیلاتی حزب توده و فدائیان اکثریت ممنوع است، چنان چه فردی از شما در ارتباط تشکیلاتی دستگیر شود او را نگاه‌ خواهیم داشت تا با ارائه چارت تشکیلاتی کلیه‌ اطلاعاتش را به مقامات دادستانی بدهد!"

در همان ماه و در جریان مراسم اعتراف گیری از حسین روحانی یکی از رهبران سازمان پیکار توسط لاجوردی در حسینیه‌ اوین واقعه ای اتفاق افتاد که می توانست هشدار جدی باشد به رهبران حزب توده اما آنها همچنان دست روی دست گذاشته و ناظر حوادث بودند! در جریان سخنرانی روحانی صحبت های او که در زیر شکنجه‌ درهم شکسته بود به طور متناوب با شعار: "جماران گلباران، روحانی تیرباران!" قطع می شد! پس از مدتی لاجوردی که متوجه شده بود جدای از توابین زندان عده دیگری نیز این شعار را به شکلی کوبنده می دهند میکروفون را گرفت و با پوزخند خطاب به شعار دهندگان گفت: "نگران نباشید، تا سال دیگر کیانوری‌ را هم پشت همین تریبون خواهیم آورد!" حسین روحانی و سازمان پیکار از مخالفان اتحاد جماهیر شوروی و حزب توده به شمار می رفتند و در تبلیغات این حزب تربچه های پوک و مارکسیست های آمریکائی معرفی می شدند! در واقع حزب توده اضمحلال و فروپاشی سازمان پیکار و اعتراف به شکست رهبران آن را نشانه‌ صحت و درستی تحلیل های خود ارزیابی می کرد!

در این تاریخ نیروهای امنیتی و اطلاعاتی موفق شده بودند ضربات مهلکی به مجاهدین، پیکار، فدائیان اقلیت، راه کارگر و دیگر گروه های سیاسی وارد کرده و نیروهای نظامی در جبهه های جنگ پیروزی های متعددی به دست ‌آورده بودند و نظام سیاسی نسبت به سال قبل از ثبات نسبی برخوردار شده بود، در چنین شرایطی توجه دادستانی و سپاه پاسداران بیش از پیش به تعیین تکلیف حزب توده جلب می شد! آنها دیگر تحمل چنین حزبی را لازم نمی دیدند و طبیعی بود که به دنبال حذف آن از صحنه سیاسی باشند!در ۲۶ فروردین ۱۳۶۱ چند روز بعد از هشدار لاجوردی، در یورش به دفتر انتشارات حزب توده واقع در خیابان حافظ محمد پورهرمزان مسئول انتشارات حزب و تعدادی از کادرهای آن دستگیر شدند اما حزب توده همچنان به حمایت از خط امام ادامه داد و کیانوری در نشست پرسش و پاسخ ۲۰ شهریور ۶۱ شعر گونه ای با این مصرع خواند: "توده ای هستم و همراه امام، ماندگارم که زمان است به کام!"    

ضربه های هفده بهمن ۱۳۶۱ و هفت اردیبهشت ۱۳۶۲

در آذرماه ۱۳۶۱ روزنامه جمهوری اسلامی به نقل از سید حسین موسوی تبریزی حزب توده را منحله نامید! در اواخر دی ماه ۱۳۶۱ محمدعلی عمویی به دیدار لاجوردی در اوین رفت و یک بار دیگر سیاست های حزب در حمایت از نظام را برای او تشریح کرد اما کمتر از سه هفته بعد در تاریخ هفده بهمن ۱۳۶۱ بیش از پنجاه نفر از اعضای رهبری و کادرهای فعال آن از جمله: نور‌الدین کیانوری، مریم فیروز، منوچهر بهزادی، ابوتراب باقرزاده، عباس حجری، اسماعیل ذوالقدر، رضا شلتوکی، تقی کی منش، محمدعلی عمویی، عبدالحسین آگاهی، احمدعلی رصدی، مهدی کیهان، رفعت محمدزاده، آصف رزم دیده، صابر محمدزاده، هوشنگ ناظمی، ملاحسن قزلچی، کیومرث زرشناس، فاطمه ایزدی و ..... توسط سپاه پاسداران به اتهام جاسوسی دستگیر و در زندان کمیته مشترک (توحید) به زیر شکنجه برده شدند!

حزب توده با آن که به وضوح اراده حاکمیت در سرکوب خود را می دید با این حال در اطلاعیه های رسمی مدعی بود که جریان راست حاکمیت در صدد ضربه به حزب توده و خط امام است! بر خلاف تبلیغات حزب توده ضربه مزبور توسط اطلاعات سپاه پاسداران وارد شده بود و نه دادستانی انقلاب که به مؤتلفه و جناح بازار نزدیک بود و حزب توده به خوبی از آن آگاه بود! در هفتم اردیبهشت ۱۳۶۲ در عملیاتی با اسم رمز "حضرت علی" حدود صد و هفتاد نفر از کادرهای حزب در تهران و پانصد نفر در شهرستان ها و از جمله: احسان طبری، فرج‌ الله میزانی، بهرام دانش، رحمان هاتفی، احمد دانش، حسین جودت، انوشیروان ابراهیمی، هدایت الله معلم، هدایت الله حاتمی، محسن علوی، علی گلاویژ، جواد ارتشیار، ملکه محمدی، فاطمه مدرسی تهرانی (سیمین فردین) اعضای باقیمانده‌ رهبری و اعضای سازمان مخفی و نظامی حزب تحت عنوان مقابله‌ با طرح کودتای نظامی دستگیر شدند! دامنه‌ دستگیری ها تا ماه های بعد هم ادامه داشت! (۲)

پیشتر این حزب توده بود که با سپاه پاسداران، کمیته های انقلاب اسلامی و دادگاه انقلاب ارتش در شناسائی و به تور انداختن کودتا‌چیان همکاری کرده و شکست و دستگیری آنها را به مقامات سیاسی و مذهبی کشور تبریک و شادباش می گفت! توطئه‌ کودتای مزبور را یکی از اعضای هیأت تحریریه نامه‌ مردم که در ضربه اول دستگیر شده بود به دروغ مطرح کرده بود و بازجویان پرونده با اعمال شدید‌ترین شکنجه ها تلاش کردند دستگیر شدگان را وادار به اعتراف و پذیرش آن کنند! دستگیری گسترده اعضای حزب توده با استقبال خمینی و رهبران نظام به ویژه کسانی که حزب توده از آنها به عنوان: "پیروان راستین خط امام!" یاد می کرد مواجه شد و پیام های تبریکی در این زمینه منتشر کردند!

گفته می شد عزیز دانش راد نماینده یهودیان در مجلس خبرگان قانون اساسی، هراچ خاچاطوریان نماینده ارامنه و سرگون بیت اوشانا نماینده مسیحیان آشوری دوره اول مجلس شورای اسلامی نیز در ارتباط با حزب توده‌ بودند! هاشمی رفسنجانی در خاطراتش دستگیری بیت اوشانا در ارتباط با حزب توده و آزادی سریع او را تأیید می کند و در مورد دو نفر دیگر صحبتی نمی کند! او همچنین تأکید می کند که قرار بوده به دستور خامنه ای ناخدا بهرام افضلی نیز آزاد شود اما این اتفاق نمی افتد و وی عاقبت به جوخه اعدام سپرده می شود! افضلی توسط خامنه ای به دفتر کارش احضار و در همان جا توسط مأموران اطلاعاتی سپاه دستگیر شده بود! صفرخان قهرمانی نیز که عضو افتخاری کمیته مرکزی حزب توده بود چند ساعتی دستگیر و سپس آزاد شد.  

اعترافات تلویزیونی و میزگرد رهبران حزب توده

روز ده اردیبهشت ۱۳۶۲ اعترافات تلویزیونی کیانوری و به آذین که تحت شکنجه اخذ شده بود از تلویزیون پخش شد! خمینی طی دستوری تأکید کرده بود که حتماً این اعترافات یک شب قبل از روز کارگر پخش شود تا تأثیر بیشتری داشته باشد! شش روز بعد احسان طبری ایدئولوگ حزب در حالی که کمتر از ده روز از دستگیریش می گذشت در تلویزیون ادعا کرد که در اثر مطالعه کتاب های علامه‌ طباطبایی و مرتضی مطهری به اسلام روی آورده است!!! در شهریور ۱۳۶۲ نورالدین کیانوری دبیرکل حزب توده، فرج الله میزانی مسئول کل تشکیلات، منوچهر بهزادی مسئول روزنامه مردم و عضو هیأت سیاسی و هیأت دبیران، رضا شلتوکی عضو هیأت سیاسی و هیأت دبیران، حسین جودت عضو هیأت سیاسی و کمیته مرکزی، عباس حجری مسئول کمیته ایالتی تهران، انوشیروان ابراهیمی مسئول آذربایجان، علی گلاویژ مسئول کردستان، محمد‌مهدی پرتوی مسئول سازمان مخفی، احمد‌علی رصدی عضو کمیسیون بازرسی، مهدی کیهان مسئول شعبه کارگری، آصف رزمدیده عضو کمیته مرکزی، گاگیگ آوانسیان مسئول تدارکات، محمد پورهرمزان مسئول انتشارات، فریدون فم‌ تفرشی مسئول تشکیلات تهران، شاهرخ جهانگیری از مسئولان سازمان نظامی و غلامحسن قائم پناه عضو کمیته مرکزی تحت شدید‌ترین شکنجه ها مجبور به شرکت در میزگردی شدند که اداره آن به عهده‌ محمدعلی عمویی مسئول روابط عمومی حزب بود! میزگرد مزبور آماده سازی افکار عمومی داخلی و خارجی برای محاکمه شبه علنی شبکه‌ مخفی و نظامی حزب توده بود!  

محاکمه‌ اعضای شبکه مخفی و نظامی حزب توده

در پائیز و زمستان ۱۳۶۲ بیش از یک صد نفر از اعضای شبکه‌ مخفی و نظامی حزب توده در هشت گروه جداگانه در دو شعبه‌ دادگاه نظامی به ریاست محمد محمدی‌ ری شهری و علی یونسی با نام مستعار ادریسی محاکمه شدند، در این دادگاه ها ده نفر به اعدام، هفت نفر به حبس ابد، چهار نفر به سی سال حبس، پنج نفر به بیست سال حبس، یک نفر به چهارده سال حبس، سه نفر به سیزده سال حبس، شش نفر به هشت سال حبس، پانزده نفر به ده سال حبس، یک نفر به هفت سال حبس، یک نفر به شش سال حبس، سی نفر به پنج سال حبس، نه نفر به زیر پنج سال و سه نفر به زیر یک‌ سال محکوم شدند. (۳)   

حدود سی نفر از اعضای سازمان فدائیان اکثریت که در نیمه سال ۱۳۶۱ از طرف این سازمان در اختیار شبکه‌ مخفی حزب توده قرار داده شده بودند نیز بعدا مورد محاکمه قرار گرفتند! در هفتم اسفند ۱۳۶۲ ناخدا بهرام افضلی فرمانده نیروی دریائی، سرهنگ بیژن کبیری فرمانده نیروهای هوابرد (کلاه سبزها)، سرهنگ هوشنگ عطاریان یکی از فرماندهان عالی رتبه‌ جنگ و مشاور وزیر دفاع، سرهنگ حسن آذرفر استاد دانشکده افسری و معاون پرسنلی نیروی زمینی، شاهرخ جهانگیری عضو مشاور کمیته مرکزی حزب و از مسئولان سازمان نوید، ابوالفضل بهرامی نژاد، محمد بهرامی نژاد، فرزاد جهاد، غلامرضا خاضعی و خسرو لطفی از کادرهای مخفی حزب توده به جوخه‌ اعدام سپرده شدند!

از آنجائی که ری شهری شخصا سرهنگ هوشنگ عطاریان و سرهنگ بیژن کبیری را می شناخت و عملیات های مختلف اطلاعاتی و از جمله به تور انداختن قطب زاده را همراه با کبیری انجام داده و نسبت به گرایشات‌ سیاسی او آشنائی داشت محاکمه‌ این دو را به عهده علی یونسی گذاشتند چرا که نمی خواستند این دو نفر در مقابل نمایندگان دستچین شده جراید و مطبوعات روبرو شوند! این احتمال می رفت که کبیری با دیدن ری شهری روی موارد یاد شده تأکید کند و ناسپاسی و دنائت ری شهری و دستگاه قضائی و امنیتی نظام را برملا کند!بعدها هاشمی رفسنجانی در گفتگو با روزنامه‌ همشهری گفت: "یک کار ضد دیپلماتیک در مورد شوروی انجام شد که شاید هم لازم بود و آن برخورد با حزب توده و دستگیری سران آن بود، این کار با تبلیغات گسترده همراه شد و به دنبال آن روابط ما با شوروی مشکل شد! اگر آن کار را نمی کردیم بهتر بود! ما حزب توده را زیر نظر داشتیم، من برای این حرف که آنها به فکر کودتا بودند دلیلی پیدا نکردم! البته به نفع شوروی فعالیت هائی داشتند."

سرنوشت برخی از توده ای هائی که دستگیر شدند

عبدالحسین آگاهی سال ۶۲ وی هنگام دستگیری تیر به پایش خورده بود و در اثر همان در زندان فوت کرد، تقی کی منش اوایل ۶۲، محسن علوی ۱۸ بهمن ۶۲، حسن قزلچی مهر ۶۳، مرتضی باباخانی آبان ۶۳، علی شناسائی آبان ۶۳، گاگیک آوانسیان فروردین ۶٤، رضا شلتوکی ۲۹ آبان ۶٤، علی‌ گلاویژ سال۶۶، حسین قدمگاهی دو مهر ۶۲ (در زندان اورمیه) در اثر بیماری و فشارهای ناشی از زندان و شکنجه فوت کردند، رحمان هاتفی در تابستان ۶۲ در کمیته مشترک خود را حلق آویز کرد، همچنین نور‌الدین کیانوری در نامه به خامنه ای از فردی به نام انصاری از اهالی تركمن صحرا و دكتر در علوم اجتماعی و ادبیات تركمن در اتحاد شوروی نام می برد که در زندان فوت کرده است، بهروز افشاری سی و یک تیرماه ۶٤ در تهران، عادل رام هفده خرداد ۶۲ در بندر ترکمن، غلامحسین قناعتی اول آذر ۶۲ در تهران و حمید مؤسس غفاری بیست و شش خرداد ۶۲ در کرمانشاه بنا به ادعای رژیم خودکشی کرده اند!

همچنین سعید سجادی در تابستان ۶۲ به هنگام دستگیری در ساوه خود را از بلندی پرت کرده است، حسن حسنپور تبریزی اول خرداد ۶۲ در تهران، رضا محمدزاده گازرگاه هشت خرداد ۶۲ در تهران، اسدالله ریاحی هشت خرداد ۶۲ در شهرکرد، جمشید عسگری شهریور – مهر ۶۲ در ملایر، محمد صدیقی چافجیری دی ماه ۶۲ در رودسر در زیر شکنجه‌ کشته‌ شده اند، همچنین قید شده است که طاهر امامی پور اهل ایلام در اردیبهشت ۶۵ پس از بازگشت به ایران دستگیر و در زندان کشته و در بهشت زهرا به خاک سپرده شده است، در مورد رسول امیری آمده است که رژیم مرگ او را فرار از زندان و خفگی در دریا در دی ماه ۶۲ اعلام کرده است! همچنین موسی فرقانی در بهمن ۶۳ در تهران پنج ساعت پس از انتقال از زندان به منزل در حالی که شدیدا بیمار بوده فوت می کند.    

اعدام توده ای ها قبل از کشتار ۱۳۶۷

بنا به اعتراف ری شهری شش نفر از اعضای شبکه‌ مخفی حزب توده در مراکز و رده های مختلف سازمانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و چهار نفر در مراکز مختلف کمیته‌ انقلاب اسلامی نفوذ کرده بودند، بر اساس آن چه تا کنون منتشر شده رضا محمدزاده گازرگاه پاسدار جماران در زیر شکنجه در هشت خرداد ۶۲ جان سپرد و محمدحسن عبدی و محمدحسین عبدی در اردیبهشت ۶۳ در تهران، عظیم محقق ثمرین مسئول پرسنلی سپاه در چهار شهریور ۶۳ در تبریز و ابوالفضل پورحبیب هشت فروردین ۶۷ و احمد ادریسیان در قتل عام ۶۷ در تهران اعدام شدند و از سرنوشت بقیه اطلاعی در دست نیست، همچنین صالح امیرافشار بیست و دو شهریور ۶۳ در اهواز تیرباران شده بود که از اتهام او اطلاعی در دست نیست، تا پیش از شروع کشتار ۶۷ علیرغم این که تمامی اعضای هیأت سیاسی، کمیته مرکزی و مشاوران کمیته مرکزی به دادگاه رفته بودند اما غالبا احکامشان اجرا نشده بود و در این میان تنها انوشیروان ابراهیمی دبیر کمیته مرکزی حزب در بیست و دو شهریور۶۶ ، کیومرث زرشناس عضو کمیته مرکزی و سعید آذرنگ مشاور کمیته مرکزی حزب توده در بیست و نه تیر ۶۷ به جوخه‌ اعدام سپرده شدند. 

رویکرد اعضای حزب توده در زندان پیش از کشتار ۱۳۶۷

رویکرد اعضای حزب توده پس از پشت سر گذاشتن دوران بازجوئی و شکنجه و دادگاه در برخورد با رژیم یکسان نبود، کما این که برخورد اعضای رهبری حزب هم یکسان نبود و می شد آنها را به چهار دسته تقسیم کرد:

یک - بخشی از رهبری حزب توده مثل کیانوری، جوانشیر، جودت، بهزادی، گلاویژ، کیهان، قائم پناه و ..... در بخش فرهنگی زندان و یا در بند و سلول های خود در ترجمه متون و کارهای تحقیقاتی رژیم مشارکت می کردند! در همین دوران جوانشیر با تهیه جزواتی به آموزش کاپیتال به طلاب حوزه‌ علمیه قم می پرداخت! و کیانوری با وجود آن که بر خلاف گذشته از مارکسیسم و حزب توده دفاع می کرد با این حال گاه در بازجوئی ها حاضر شده و همراه با بازجویان شعبه‌ پنج از زندانیان می خواست که با نوشتن انزجارنامه و پذیرش شرایط دادستانی از زندان آزاد شوند و یا با نوشتن نامه سرگشاده مواضع حزب توده علیه رژیم را به نقد می کشید! سطح همکاری این افراد یکسان نبود، قائم پناه به طور کامل در خدمت رژیم بود و جوانشیر و جودت و بهزادی نه!

دو - دسته‌ دوم کمابیش سیاست و خط مشی حزب در قبال جمهوری اسلامی در دوران فعالیت آزاد را قبول داشتند اما حاضر به همکاری در بخش فرهنگی و ترجمه نبودند! عمویی، حجری، باقرزاده، ذوالقدر که در دوران پهلوی نیز بیست و پنج سال زندان را متحمل شده بودند به این نگاه گرایش داشتند.

سه - دسته سوم به طور کلی مخالف جمهوری اسلامی بودند و به تعبیری به براندازی اعتقاد داشتند، از جمله این افراد می توان از امیر نیک آئین، رفعت محمدزاده، محمد پورهرمزان، کیومرث زرشناس و سعید آذرنگ نام برد.  

چهار - دسته چهارم همچون مهدی پرتوی، هادی پرتوی، امیر معزی، عباس خرسند (کادر شبکه‌ مخفی) و ..... ضمن شرکت در فعالیت های فرهنگی در کارهای اطلاعاتی نیز شرکت می کردند! مهدی پرتوی در سال ۱۳۶٤ در تهیه کیفرخواست برای دادگاهی کردن رهبران حزب توده و طرح سؤال از آنها در دادگاه به حسینعلی نیری رئیس دادگاه انقلاب و بازجویان کمک می کرد! از آبان سال ۱۳۶۶ به پیشنهاد بخشی از اعضای رهبری حزب توده میزگردی از رهبران گروه های چپ در حسینیه اوین در بیست و هفت جلسه سه ساعته برگزار شد، شانزده جلسه به حزب توده و یازده جلسه به دیگر گروه های سیاسی چپ اختصاص داشت، طبری، کیانوری، جوانشیر، جودت، بهزادی، گلاویژ، قائم پناه، کیهان، مهدی و هادی پرتوی، معزز، عباس خرسند و ..... در این میزگرد شرکت داشتند، بر خلاف میزگردی که در سال ۱۳۶۲ تشکیل شده بود این بار افرادی چون عموئی، حجری، محمد‌زاده، پورهرمزان و ..... حاضر به شرکت در میزگرد نشدند!   

مسئولان امنیتی نیز با توجه به دیدگاه های مختلف بین رهبری حزب توده آنها را در بندهای مختلف نگهداری می کردند، در مجموع روابط دوستانه ای بین رهبری حزب توده در زندان حاکم نبود و غالبا رابطه‌ خوبی با کیانوری نداشتند، اعضا و کادرهای حزب توده به گرایش سوم نزدیک بودند و بر خلاف کیانوری که معتقد بود ضروری است پس از پایان حکم، زندانیان با پذیرش شرایط دادستانی از زندان آزاد شوند همچنان بر مواضع خود پایداری کرده و تعدادی از آنها پس از پایان حکم نیز حاضر به اعلام انزجار از حزب توده نشده و به عنوان ملی کش در زندان ‌ماندند! (٤) تعدادی از آنها در کشتار ۶۷ جان دادند و بقیه در ماه های آذر و دی ۱۳۶۷ پس از پذیرش شرایط دادستانی انقلاب و انجام مصاحبه در جمع زندانیان گوهردشت آزاد شدند، اعضا و کادرهای حزب توده در سال های ۱۳۶٤ تا ۱۳۶۷ ضمن شرکت در تمامی فعالیت های اعتراضی زندانیان از جمله‌ اعتصاب های غذا، تحریم ملاقات و هواخوری و انجام ورزش جمعی، عهده دار مسئولیت های مختلف در بندهای زندانیان سیاسی نیز می شدند. (۵)

در این سال ها آنها بخشی از جریان مقاومت در زندان بودند و رابطه‌ متقابل خوبی بین آنها و دیگر زندانیان سیاسی به وجود آمده بود، تعدادی از آنها مانند سیف الله غیاثوند، مهدی حسنی پاک، اسماعیل وطن خواه و ..... انسان های وارسته‌ و دوست‌ داشتنی بودند که همنشینی با آنها موجب صفا و غنای روحی بود، بر خلاف روابط بین اعضای رهبری حزب توده، روابط بین کادرها و اعضای حزب توده در زندان گرم و صمیمی بود و تلاش می کردند برخورد یکدستی با دیگر گروه های سیاسی و زندانبانان داشته باشند و از این بابت موفقترین جریان سیاسی چپ در زندان بودند، آنها در بندهای مختلف به طور رسمی روز کارگر و مناسبت های حزبی را جشن می گرفتند.  

زنان توده ای

در میان اسامی اعدام شدگان و کشته شدگان گروه های سیاسی ایرانی به ندرت به اسامی زنان توده ای برمی خوریم، در دوران هفتاد ساله‌ فعالیت حزب توده تنها فاطمه مدرسی تهرانی (سیمین فردین) متولد ۱۳۲۷ فوق‌ لیسانس حسابداری، روزنامه نگار، مترجم، کارمند شرکت نفت، عضو مشاور کمیته‌ مرکزی حزب توده در فروردین ۱۳۶۸ به اتهام عضویت در حزب توده به جوخه اعدام سپرده شد، در اسناد حزب توده آمده است که هما نصر زنجانی کارمند وزارت اطلاعات و جهانگردی سابق، دانشجوی مدرسه‌ هتلداری و جهانگردی یکی از هواداران این حزب در اواخر اردیبهشت ۱۳۶۱ به طور اتفاقی توسط گشت کمیته خیابان زنجان دستگیر شد و پس از بازرسی منزل به زندان برده شد، در تحقیقات بعدی خانواده مشخص شد که وی در ۲۶ تیرماه ۱۳۶۱ در بهشت زهرا به خاک سپرده شده است، مقامات قضائی مرگ وی را در اثر بیماری در زندان اعلام کرده اند که قطعاً واقعی نیست! گیتا علی شاهی دانشجوی دانشگاه تربیت معلم روز پنج مهر ۱۳۶۰ مشکوک به شرکت در تظاهرات مجاهدین در چهار راه ولیعصر دستگیر و همان شب در اوین اعدام شد!   

زندانیان توده ای یکی از قربانیان اصلی قتل عام ۱۳۶۷

پس از کشتار مجاهدین در مرداد و شهریور ۱۳۶۷ مقامات قضائی جمهوری اسلامی به قتل عام زندانیان سیاسی چپ و به ویژه رهبران حزب‌ توده و اعضا و کادرهای فدائیان اکثریت و کنگره ۱۶ آذر (جناح کشتگر) پرداختند! در سال های ۱۳۶٤ تا ۱۳۶۷ به خاطر فشارهای آیت الله منتظری و جنگی که نیاز به حمایت اتحاد شوروی در آن احساس می شد مقامات جمهوری اسلامی از اعدام آنها خودداری کرده بودند، اجرای حکم اعدام کیومرث زرشناس دبیر سازمان جوانان حزب توده و سعید آذرنگ عضو مشاور کمیته مرکزی حزب توده و فرامرز صوفی عضو سازمان فدائیان اکثریت بلافاصله پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ نشان دهند‌ه‌ تغییر نگاه مقامات قضائی، امنیتی و سیاسی بود، با این حال به منظور راضی نگاه داشتن اتحاد شوروی از اعدام چند چهره شاخص حزب توده خودداری کردند که با بهانه‌ مقامات قضائی برای کشتار زندانیان چپ نمی خواند!

کیانوری رهبر حزب، طبری سمبل ایدئولوژیک حزب، عمویی چهره‌ کاریزماتیک حزب،‌ مهدی پرتوی مسئول شبکه مخفی و نظامی حزب و به آذین چهره‌ ادبی حزب و کانون نویسندگان را به دادگاه نبردند! بایستی توجه داشت که کیانوری نوه شیخ‌ فضل الله نوری و احسان طبری فرزند فخرالعارفین و نوه آقا شیخ علی اکبر مجتهد طبری ساروی بیش از هر کس مشمول حکم مرتد فطری می شدند! در این قتل عام بیش از نود درصد از اعضای هیأت سیاسی و کمیته‌ مرکزی حزب توده به شکل هدفمندی قتل عام شدند، تنها فریدون فم تفرشی، جواد ارتشیار، محمود روغنی، فریبرز بقائی، فتح الله ناظر و غلامحسین قائم پناه (۶) اعضای کمیته مرکزی بودند که به دادگاه برده شدند و زنده ماندند!برای دیدن لیست اسامی رهبران و اعضای حزب توده ی ایران اعدام شده در تابستان ۱۳۶۷ اینجا را کلیک کنید:

 http://www.pezhvakeiran.com/pfiles/asami_toudeh.pdf

در جریان قتل عام ۱۳۶۷ مریم فیروز، ملکه محمدی و فاطمه ایزدی اعضای کمیته‌ مرکزی حزب توده مانند دیگر زنان چپ نزد هیأت کشتار برده نشدند و خوشبختانه جان به در بردند و بعدها آزاد شدند، فاطمه مدرسی تهرانی دیگر عضو مشاور کمیته مرکزی هم به دادگاه برده نشد و در سال ۱۳۶۸ به خاطر پرونده اتهامیش اعدام شد که با توجه به آزادی اکثریت قریب به اتفاق زندانیان چپ مرد و بخش اعظم زندانیان چپ زن جای تأمل داشت! چند تن از زنان توده ای پس از پایان قتل عام سال ۱۳۶۷ در زمره کسانی بودند که نزد حسینعلی نیری رئیس حکام شرع اوین برده شده و به اتهام ارتداد و نخواندن نماز به تحمل شلاق محکوم شدند! آنها در میان زندانیان زنی که به تحمل شلاق روزانه محکوم شده بودند بیشترین مقاومت را از خود نشان دادند، مریم فیروز که در سن هفتاد سالگی دستگیر و تحت شکنجه های جسمی و روحی شدید قرار گرفت همه‌ دوران نه ساله‌ زندانش را در سلول انفرادی و در سخت ترین شرایط گذراند، او از این بابت در دنیا بی نظیر است و متأسفانه تاریخ ما در حق این زن بزرگ و مقاومت سترگی که از خود نشان داد جفا کرده است، او تنها عضو دفتر سیاسی حزب توده بود که حاضر به مصاحبه و شرکت در میزگرد نشد و خود را نادم و پشیمان نخواند!  

تصحیح لیست منتشر شده توسط حزب توده

نزدیک به چهل اسم در لیست ها و کتاب "شهیدان توده ای" به عنوان قربانیان حزب توده در قتل عام ۱۳۶۷ بدون هیچ توضیحی آمده است که غالبا نادرست هستند! در لیست بالا از آوردن آنها خودداری کرده و توضیحات زیرا در مورد بیست و پنج نفر از آنها ضروری می دانم، اسامی زیر در لیست قربانیان سازمان فدائیان اکثریت آمده است اما در کتاب "شهیدان توده ای" به عنوان قربانیان حزب توده معرفی شده اند که به نظرم نادرست است: پرویز الهی، امیر باقری، جلیل جباری، حسین خانباباپور، خسرو شایان، یدالله صادقی، نادر صلواتی و علیرضا محمدی، اسامی زیر وابستگان سازمان فدائیان اکثریت هستند که به احتمال زیاد از سوی تهیه کنندگان لیست ها بد خوانده شده و تبدیل به اسامی جدید با هویت توده ای شده اند: غلامرضا اویسی - غلامرضا ادیبی (فدائیان اکثریت) / علی اصغر خطیبی - اصغر حلیمی اصل (فدائیان اکثریت) / مرادپور - بندعلی مرادپور (فدائیان اکثریت) / حسن میثمی لنگرودی - حسن مشینی لنگرودی (فدائیان اکثریت) / شاپور استواری - شاپور اسکندری (فدائیان اکثریت)

اسامی زیر توده ای هائی هستند که اسامیشان با کمی تغییر دوباره آمده است:

ستار بابانژاد - ستار باباترکالو / عباس هاشمی - عباس فانی / بهرام دانش - بهرام دادور / محمد رجالی فرد - محمد رجالی مند / غلامعلی داوری - غلام‌ داودی / اکبر خطیبی -  احمد خطیبی / حسن صراف پور - حسن سلامت پور / اسماعیل وطن خواه - محسن وطن خواه

سیامک الماس پور به نظرم همان سیامک الماسیان فدائیان اقلیت است! مسعود افتخاری متولد ۱۳٤۵ دانش آموز هوادار مجاهدین به نظرم می تواند همان فردی باشد که در لیست حزب توده آمده است، یدالله نجفی و سیدمحمد مفیدی نیز جزو قتل عام شدگان ۱۳۶۷ معرفی شده اند که نادرست است، اولی به پنج سال زندان محکوم شده بود که آزاد شد و دومی دندانپزشک (تواب) زندان های قزلحصار و گوهردشت بود که به ده سال زندان محکوم شده بود و آزاد شد! در لیست حزب توده نام علی شبانی به اشتباه علی شعبانی آمده است، وی از اعضای قدیمی نوید و عضو شبکه‌ مخفی حزب بود، علی، کشتی گیر بود و در زندان اهل ورزش، پس از دستگیری یک سال و نیم در کمیته مشترک زیر بازجوئی و شکنجه بود و سپس شش ماه در انفرادی آسایشگاه به سر برد و عاقبت به گوهردشت منتقل شد، در بهمن ماه ۱۳۶۶ علی مجدداً از گوهردشت به اوین منتقل شد و در همان جا اعدام شد، در اسناد حزب توده آمده است که علی‌ گلاویژ در سال ۱۳۶٤ در زیر شکنجه کشته شد در حالی که وی تا نیمه دوم سال ۱۳۶۶ در زندان اوین بود و در میزگرد رهبران نادم گروه های چپ در حسینیه اوین نیز شرکت داشت!   

حزب توده پس از کشتار ۱۳۶۷

کلیه اعضای زنده مانده حزب توده به جز کیانوری، عمویی، پرتوی و بقایی در دی و اسفند ۱۳۶۷ و فروردین ۱۳۶۸ آزاد شدند، چندین زن عضو حزب به علت نپذیرفتن شرایط دادستانی برای آزادی در زندان ماندند و عاقبت در سال های ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ از زندان آزاد شدند، گیتی مقدم همسر سعید آذرنگ پس از آزادی از زندان در اثر بیماری سرطان فوت کرد، احسان طبری در اردیبهشت ۱۳۶۸ در خانه‌ تحت نظر وزارت اطلاعات فوت کرد و به آذین تا سال ۱۳۷۰ تحت نظر باقی ماند، عدم آزادی بقایی که سال ها بود به همکاری با مقامات زندان پرداخته و در بهداری زندان نیز مشغول کار بود و فرایض دینی را به جا می آورد ناشی از مسئولیت وی در سازمان های حزبی خارج از کشور حزب توده پیش از دستگیری بود، در همین رابطه مبالغ هنگفتی در حساب‌ بانکی او در آلمان بود و یا بازجویان فکر می کردند هست و تلاش داشتند به آنها دسترسی پیدا کنند! کار کردن ایشان در بهداری زندان از جنس کار کردن انسان شریف و والا دکتر احمد دانش که در بهداری زندان کار می کرد و در قتل عام ۱۳۶۷ اعدام شد نبود!

نور‌الدین کیانوری و مهدی پرتوی به عنوان سخنران در سمینار یک روزه ای که وزارت اطلاعات و سازمان تبلیغات اسلامی در اسفند ۱۳۶۷ در تالار رودکی ترتیب داده بودند شرکت کردند، در دی ماه ۱۳۶۸ کیانوری در دیدار با گالین دو پل نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران به شکنجه‌ خود که منجر به آسیب دیدگی شدید دست و پایش شده بود اشاره کرد و در حضور نماینده ویژه به بحث و جدل با مهدی پرتوی که معتقد بود حزب توده به جاسوسی مبادرت کرده پرداخت، كیانوری و مریم فیروز از سال ۱۳۷۰ در بیرون از زندان به خانه ای تحت نظر مأموران وزارت اطلاعات انتقال پیدا کردند و مریم فیروز از سال ۱۳۷٤ و کیانوری از سال ۱۳۷۵ اجازه یافتند در منزل خودشان زندگی کنند، پرتوی در سال ۱۳۷۰ از زندان آزاد شد، بقایی در سال ۱۳۷۲ و عمویی در سال ۱۳۷۳ آزاد شدند.   

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

پانویس:

۱- بخشی از اعضای قدیمی حزب توده از همان ابتدا مخالف سیاست های رسمی حزب در تأیید جمهوری اسلامی و همکاری با آن بودند و از همین روی حزب توده این اعضا را از حوزه ها جدا کرده و در حوزه های جدید سازماندهی می کرد!

۲- علی خاوری، حمید صفری، امیرعلی لاهرودی از اعضای کمیته مرکزی حزب توده در خارج از کشور به سازماندهی دوباره حزب توده پرداختند.

۳- تعدادی از اعضای شبکه نظامی حزب توده از جمله ناخدا محمد حقیقت (معاون افضلی)، ناخدا ناصر صحافی، ناخدا حمید احمدی (مشاور بنی صدر) جان سالم به در برده و به خارج از کشور گریختند!

٤- در میان زندانیان ملی کش چپ در سال ۱۳۶۷ تعداد ملی کش های توده ای بیش از بقیه گروه ها بود! 

۵- هنگامی که در سالن یازده گوهردشت مسئولیت بند را به عهده داشتم زنده یادان دکتر سیف الله غیاثوند و مجید منبری با پذیرش مسئولیت پزشکی و معاونت صنفی و کاوه معصومی با پذیرش مسئولیت فرهنگی به اداره بند کمک می کردند.

۶- کیانوری معتقد است که قائم پناه در شعبات بازجوئی در نقش بازجو حاضر می شده و در قتل عام ۱۳۶۷ اعدام نشده است، در اسناد حزب توده نیز در مورد اعدام وی خبری منتشر نشده است.

منابع:

۱- رقص ققنوس ها و آواز خاکستر، ایرج مصداقی، انتشارات پژواک، استکهلم ۲۰۱۱

۲- کتاب شهیدان توده ای از مرداد ۶۱ تا مهرماه ۶۷ انتشارات حزب توده، چاپ اول ۱۳۸۱

۳- خاطرات محمد محمدی ری شهری، جلد دوم

٤- خاطرات رفسنجانی و مصاحبه او با روزنامه همشهری

۵- مقاله: "شرفیابی و درخواست عفو و انابه در حضور رهبری"، ایرج مصداقی

http://www.irajmesdaghi.com/maghaleh-360.html

۶- نامه کیانوری به خامنه ای

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★

بعد از انتشار: یکی از دوستان توده ای که از نزدیک در جریان بود به من اطلاع داد که صالح امیرافشار به خاطر دفاع علنی از حزب توده و مارکسیسم اعدام شد، همچنین وی معتقد بود که موسی فرقانی بر خلاف اطلاعات منتشر شده از سوی حزب توده بلافاصله پس از آزادی از زندان فوت نکرده و زنده بود! یکی دیگر از دوستان به من اطلاع داد که خود از مهدی پرتوی شنیده بود که او و حاج ناصر در اتاق جانبی دادگاهی که در آن نیری، کیانوری را محاکمه می کرد حضور داشتند! در دادگاه مزبور که فیلمبرداری هم می شد کیانوری همه اتهامات را رد کرد! در اثنای برگزاری دادگاه، حاج ناصر و مهدی پرتوی سؤالات لازمه را نوشته و در اختیار نیری قرار می دادند تا از کیانوری بپرسد! به گفته پرتوی دادگاه مزبور شبیه به یک مناظره بود!

★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★★