در چند ماه گذشته فضای سیاسی ترکیه شاهد نوسانات بسیار زیادی به نسبت سالهای قبل بوده است. وقایع سال گذشته در میدان تقسیم و نارضایتی های مردمی با وجود اهمیت بالا و قابل توجه هیچگاه به مانند فضای سیاسی فعلی برای نخست وزیر و حزب حاکم دارای اهمیت نبوده است. با نگاهی موشکافانه به سخنرانی ها و موضع گیری های چند ماه اخیر نخست وزیر و جناح های سیاسی دیگر، به وضوح درمی یابیم فراز و فرود قدرت و نفوذ سیاسی را در این مدت و اما اکنون که تبلیغات وسیع احزاب، برای انتخابات شهرداری ها که در روز 30 مارچ امسال انجام خواهد شد، به اوج رسیده است، بر خلاف آنچه که بسیاری انتظار داشتند حزب حاکم فعلی به پیشتاز این رقابت به نظر میرسد.

آ ک پارتی، اردوغان و مشکلات یک سال گذشته

حزب عدالت و توسعه "آک پارتی" در سالهای اخیر با توجه به حمایتهای بسیاری منابع پشتیبانی مردمی و از مهمترین آنها "فتح الله گولن" رهبر مذهبی ترکها، توانست قدرت را در دست گرفته و دست ارتش را از ساختار سیاسی کوتاه کند. از سال 2002 که اردوغان دبیر اول فعلی آک پارتی به سمت نخست وزیری ترکیه رسیده است، پیشرفتهای اقتصادی قابل ملاحضه ای را شاهد بوده ایم و در فضای اجتماعی نیز با وجود بعضی محدودیت های موجود به دلیل گرایشات اسلامی، ایجاد امنیت اجتماعی باعث رضایت کلی بوده است. در فضای بین المللی با توجه به ایفای نقش پر رنگ در معادلات خاورمیانه ترک ها را به روزهای آینده دلخوش ساخته بود.

حزب عدالت و توسعه محدودیتی را برای اعضای خود در زمینه کاندیداتوری سمت نخست وزیری قایل است و با توجه به آن اردوغان برای دوره بعدی نامزد رقابتی این پست نخواهد بود. از طرفی پس از توافق ایران و قدرتهای جهانی بر سر مسئله هسته ای، آشکارا حمایتهای بین المللی از آنکارا به تهران رفت و آخوندها "کلانتر خاور میانه" شدند. سفر دیپلماتیک اردوغان به عنوان نخست وزیر ترکیه در ماه های گذشته به تهران و استقبال سرد تهران (بدون در نظر گرفتن اینکه دستاورد زیر صفر این سفر)، جناح ضعیف و قدرت را نمایانگر است. از سوی دیگر ناآرامی های سال گذشته در میدان تقسیم که به بسیاری از شهر های دیگر ترکیه نیز رسید، برای تخریب جایگاه این حزب و شخص "اردوغان" فرصت مناسبی را در اختیار جناح های رقیب قرار داد که اتفاقا این فرصت را به بهترین نحو مورد استفاده قرار دادند.

تلاش برای تساحب قدرت

دلیل اصلی و عامل ایجاد شرایط سخت برای آک پارتی اختلافات ظاهری اردوغان با گولن بود که البته این مسئله را اکثریت جامعه مدنی ترکیه تنها دلیل برای پایان روزهای در قدرت بودن اردوغان و حزب اش میدانند. فتح الله گولن که ساکن آمریکا میباشد، با اقدامات خیرخواهانه در ترکیه و اکثر کشورهای منطقه توانسته است در کنار تعدد هواداران، قدرتی عظیم و تاثیرگذار در اقتصاد ترکیه باشد. با توجه به حمایتهای گولن در سالهای گذشته و حتی ناآرامی های سال گذشته میدان تقسیم، اردوغان مراحل پیشرفت و گذر از بحران های ریز و درشت را در این سالها به تجربه اندوخت تا جایی که مخالفان اردوغان و مسیر سیاسی اش به عنوان "الگوی اسلام آمریکایی" اردوغان از سیاستی "فریبنده" صحبت به میان می آوردند. اما مخالفت و جدال با رهبر مذهبی ترکها برای اردوغان هزینه های سنگین را به دنبال داشت که بزرگترین آنها رسوایی بی سابقه کابینه اردوغان و بازتاب در جنگ رسانه ای این رسوایی بود. با اتهامات مستندی که حلقه اول پس از نخست وزیر را محکوم میساخت، در ترکیه بسیارای روزهایی را که نخست وزیر برای دفاع از خود در دادگاه تلاش نماید، به انتظار نشستند. و اما امروز دست کم در ظاهری متفاوت از همه این انتظارات شاهد انسجام و پیشروی آک پارتی میباشیم که به باور نگارنده دلایل آن را در پشت پرده معادلات سیاسی ترکیه و اندکی نیز عملکرد زیرکانه و سیاسی اندیشی رجب طیب اردوغان باید جستجو نمود.

تعامل با کوردها به منظور ابقا

اردوغان و آک پارتی با ارائه طرحی با نام "هدف بزرگ 2023" به وضوح در تلاش برای دور نمایی از ماندن در قدرت بودند و پیشنهاد اردوغان برای تدوین طرحی مبنی بر تغییر قانون اساسی ترکیه از آغازین روزهای نخست وزیری، واضحتر آشکار میساخت. طرحی که در آن اختیارات رییس جمهور را افزایشی قابل توجه میداد و نخست وزیر را محدود مینمود. از سویی اردوغان برای انتخابات ریاست جمهوری پیش روی از مدتها قبل اعلام آمادگی نموده بود و سرمایه گذاری برای همه پرسی تغییر قانون اساسی را نمیتواند چشم پوشاند. گام اول برای این پروژه انتخابات شهرداری ها در تاریخ 30 مارچ میباشد و مقصد، همه پرسی قانون اساسی برای تقویت نفوذ رییس جمهور که نامزد اول این پست اردوغان است. در چند روز مانده به رای گیری فاصله محسوس حزب عدالت و توسعه با دیگر رقبا( ج ه پ – م ح پ) با آنچه که در معادلات بر روی کاغذ انتظار میرفت متفاوت است.

اردوغان کلید حل مشکلات را در زندان "امرالی" و در نزد رهبر زندانی کوردستان ترکیه یافت. توافق با "عبدالله اوجالان رهبر پ ک ک" و حزب نماینده کوردها در پارلمان "ب د پ" بوسیله وعده هایی برای گنجاندن مطالبات کوردها در قانون اساسی جدید ترکیه توانست جمعیت 22 ملیون نفری کوردها را به اردوغان نوید بخشد  که این میزان پشتیبانی در کنار هواداران آک پارتی، برای تصاحب پست ریاست جمهوری و تغییر ساختار قانون اساسی در یک همه پرسی هیچ چیز را کم نداشت. کوردستان ترکیه بدلیل تفاوت های عمده با دیگر مناطق کورد نشین ایران، عراق و سوریه دارای شاخصه هایی از این دست میباشد. پ ک ک تنها حزب موجود در واقع برای کوردهای ترکیه میباشد و نماینده پارلمانی این حزب نیز ب د پ به طور کلی تحت فرمان "عبد الله اوجالان" هستند. در مناطق کورد نشین برنده انتخابات 30 مارچ بدون شک کوردها خواهند بود و شکاف دیرینه ای که شوونیسم عثمانی مسبب آن است هیچ راهی را برای جریانهای دیگر نگذاشته است. حزب عدالت و توسعه نیز با تمرکز بر شهر های بزرگ ترک نشین نیز مانند استانبول و آنکارا توانسته است جایگاه از دست رفته خود را بازیابد. و گام اول برای اردوغان میتواند موفقیت آمیز باشد.

پیام نوروزی منتسب به عبدالله اوجالان که در مراسم نوروز سال گذشته انتشار یافت، حاوی پیغام هایی ابتدا برای چریک های مسلح پ ک ک و کوردهای ترکیه پس از آن برای سیاسیون ترک و قدرتهای بزرگ مستقر در منطقه بود. در درجه اول نشانگر توافقات مابین کورد ها و حاکمیت با استفاده از راه حل دیپلماتیک بود. درجه دیگر زنگ خطری برای ریشه زدن حاکمیت اردوغانی  بر ترک ها با بکارگیری و آوانس دهی نسبی به کورد ها در کنار جایگاه اجتماعی میان قسمتی از اسلامیون این کشور و اما از همان زمان مشکلات نخست وزیر به ترتیب تا به امروز استارت خورد تا جایی که رسوایی ملی را برای کابینه مجری وقت را به ثبت رساندند.

تصمیم گیری های سیاسی

اردوغان در تصمیم گیری سریع به هنگام بحرانهای سال گذشته که بدون حمایت فتح الله گولن و در اصل در مقابله غیر مستقیم با گولن و مستقیم با تمامی جریانهای سیاسی موجود در ترکیه، توانست عبور از دوران بحرانی را به سرعت و سخنرانی هایی مانند 23 مارچ استانبول را از موضع قدرت و اطمینان که در آن به تمامی مخالفان حمله ور شد و تا حدی تهدید آمیز را در جواب، در پیش گیرد. تمامی افرادی را که در سال 2002 و بعد از آن به دادگاه و محاکمه رسانده بود، در چرخشی سیاسی و استراتژیک پس از پرونده فساد مالی کابینه اش، مجددا به صحنه مسئولیت های اجرایی کشور باز گرداند. این مهره های سوخته را جایگزین افراد وابسته به گولن که "جماعتی" ها خوانده میشوند و دیگر بر علیه خود میپنداشت نمود. با توجه به تجربیات و سوابق اجرایی این مهره ها تا حدی جای خالی پشتیبانی از دست رفته جماعتی ها را پر نمود و برای انتخابات شهرداری ها با خیالی راحت به تبلیغ بپردازد. در زمینه دو گام بعدی نیز، همه پرسی قانون اساسی و انتخابات رییس جمهوری با در کنار هم قرار دادن هواداران آک پارتی و کوردها نیز بسیار خوشبینانه در انتظار بنشیند.