Yolda saysız ayaqlar»
.quşların yatı çağı
Oğurlayıblar çörəki
.daş altındadır çörək

Qarın ac,əli boş
evə dönmək gərək.

Laçın bala!Qal!
Cum Şirin yuxulara!
Çörək ağrısının
qurquşum durasın
goy mən kəsim.»

«Ax!Ata!Ata!
Ağrından məni uzaxlatma!
Uyanış kabuslarımı  
daşımağa gucum yox!

Apar məni özünlə 
ağrı-əmək içınə!»

Subh qarğa yuxudan durmamış,yolu qabaqlarına qatdılar.Qoca,cavan,uşaq.Cantalı, cantasiz. Çini bəlçəli-belçəszi. Köhnə par- paltarda.Guşlar bir yerə gonan kimi bir-bir,iki-iki yığışdılar.Yirmi,əlli,bəlkədə yüz kişi .

 Saat beşi  görsədir. Cumə gunudu. Onlara cümə ilə şənbənin bir o qədər  fərqi yoxdu.Cumədə, başqa gunlər kimi  meydan dolu olar. Çox az adam bu gun evdə galıb dincələr.
Saat altıda yavaş-yavaş fəhlə tutanlar tapılarlar.

Nəştovluqda Umud, ki yay köynəki,cinz şalvar,sport başmaq geymişdi, meydandan geçiridi. Fəhlərin içində gözü laçın ilə atasına sataşdı. geddi onlara sarı dedi:
«Salam!Ay balam,siz burda nəelirsiz?»Dodağı gülüşlü  əlverdi.
«Dedik yacı olar bu gün evdə qalmı[a]yaq;iş dalıca olaq. Bir gündə genə bir gündü. Donquzdan bir tukdə çəksən qənimətdir.» Kərəm dedi.
« İş nəcədi?»
«Gördügün kimi. Bu gün əlli kişidən bəşi  işə getmədi.Durmaqdan ayaqlarımız şişib.Birisi yoxdu diyə kefin necədir.»
«Axı  bir dədə-balaya, balada  ki qız ola, iş tapılmaz.»

«Laçınə dedim: Gal evdə qoy mən gedim!Dedi : Yox,məndə gəlirəm.Əlçəkmirda.Indi burda hamı gözün bərəliyib bizə baxır. Deyirlar bu kişidə lap səfehliyib.Biz kişi olan yerdə iş tapabilmirik,bu özü heç ,qızınada iş axtarır.»
«Bina işi arvad-uşaq  işi dəyil. Hacının yanında  iş tapmağınızda bir xoş təsadufdu.»
« Sən hara gedirsən?» Laçın soruşdu.
«Gedirəm o axmaq kişinin polunu verəm.Ulmuya  səndə istirsən gələsən?»

«Aparsan gələrəm.» Laçın gülüşlü dedi.
« Atan razı olsa gələbilərsən .»
« Qızım gedirsən get. Məndə evə gedirəm.Çörək daş altındadır.»
«Ata  nıyaran  qalma! İndi qayıdıram.»

Meydandan bir az uzaqda bir ləndover maşını xayavanın qırağında durdu. Durt kişi atıldı eşıyə, Laçın ilə umudun ustunə hucum gətirdilər. Onları qollarından tutub ,ayırıb kənara çəkdilər.

«Bu oğlan sənin nəyindi? Hara gedirsiz?» Bir gəzmə Laçındən soruşdu.
«İş yoldaşımdir. Gedirik bir yaralı yoldaşın pulunu verib kefin suruşaq. Ki dünən duvar altından diri can qutardi.»
« Nə işdə işlirsiz?»
«Bina işində.Bir hacıya bina tikirik.»
Gəzmələr Umud-u danışdırandan sonra, bir-birlər ilə pırçıldaşıb dedilər:
« Gedin dua eləyin ki sözləriz tərsə çıxmadı,yoxsam işiyiz yaş idi. Xoşgəldiz.»

 İncitmədən sonra elə ki onların fikiri öz yerin  aldı Umud Laçına dedi: 

« Bu xarabada qıznan  oğlanın birlikə tərpənməsinin min bir başağrısı var.Mənimdə adım it dəftərində ala itdən bəllidir. Adamı götürüb apararlar,gərək  gedə eşşək gətirib mərəkə yukluyə.»
«Mən nəbilim burda adamın nəfəs almağında güdürlər.» Laçın dedi.
«Həyə,sən bilməzsən. Dünən adadan gəlibsən deyirsən bə hələ həryer adadir. Bu qunşunun, o qonşunun başı ağrıdı  eliyəbilərsən qaçıb keflərin soruşasan. Yox dostum, burda sağ göz sol gözü tanımır.Qardaşda qardaşı. Ağzın dolu qan olsa tupurmə!Hamı bir-birinə özgədir.Gözün gördükcə xəbərçi,iki üzlü,hiləkar var ki sıraya duzulublər.O ki deyir sevirəm səni, irinc qəməsin vurmağa gəlib.Və başsız bədən istir. Sevgini,məhəbbəti, yaxcılığı  kimsə tanımır.Çün belə bir şeylər görmüyüblər, və yaşayışlarındada heç zaman olmayıb; ya anlamayıblar. Əyə birinə məhəbət eləsən hiss edər ya malinda gözün var yada canında. Başqa bir hissləri yoxdu; olanda ölübdü. Dəyərli duyğuları diritmək, heç tarınında işi dəyıl!Belə bir adamlara yas tumaq lazımdır.»

«Anlıram.»
«Yaşayış üçün hələ çox acıları dadmalıyıq.»
« Umud nədən ötür dussaqda idin?»
«Hamıya bir  balaca rahat yaşayış yaratmaq üçün çalışdım. Dedilər söz bircə biz diyəndi. Sən dinmə,danışma,kəs səsiyin. Əlbətə yalniz mənə yox,minlər cavana dedilər. Vurub,tutub,dağıtdılar. Ölən öldü,qaçan qaçıb qurtuldu,və tutanıda basdılar dussağa.»
«Necə olabilər ki insanlar yaşayıda işsizlık,evsizlik, dərmansizliq,yoxsulluq üzü görmuyələr;birisi onlarin hər şeyin güdmüyə;özləri seçələr nə istirlər, nə istəmir lər;bir az rahat yaşıyalar?»
«Mənədə bu sorqular qabağa gəldi. Çün hər gün onlarnan tokkuşurdum.Uşaqlıqdan danışgaha-can. Həmdə indi.Onlara düz cavab tapmaq rahat dəyil. Hələ lazimdi ayrilarıda bu cavablara çatalar, bəlkə icra olalar.Butun yaşayışımda onların dalısıca olmuşam, və indidə  hələ varam. Amma o söz ki sənə diyəbilərəm budur ki, kərək görək ayrılarıda nə diyirlər,nə yol tapıplar,sözlərin eşidək.Məcburuq bəzi şeyləridə  kitablarda axtaraq, öz zindəganlığımızda ağır-yungul edək və özümüz bir yol tapaq.Vaxt oldu sənə bir şeylər taparam, blkə yardımcı oldular.»

Laçın ılə Umud xiyavanda , tustu və səs- kuv arasında , "rəh bə rəh" maşınlarin gəlib-getməsində,  danışa-danışa  Əsgərin evinə gedilər. Sonra Laçın  öz evlərinə qayıtdı.

«Gəl qızım gəl! Nahar hazırdi.Hən,de gorum yazıq kişidən nə xəbər var?» Kərəm dedi.
Qız doluxlanarkən:
«Ata,Əsgər əmi "gildə" yas idi!Evə girmədik.Pulu qapıdan verib qayıtdıq.
O mərizxana da dı.Amma uşağı ölübdür!»Və yaş Laçının gözlərindən pırıldadı.

میدان فعله ها Fəhlələr meydanı

« پاهای بیشمار به راه
هنگام خواب پرندگان.
نان را دزدیده اند.

زیر سنگ است، نان. 
با شکم گرسنه، دست خالی    
باید به خانه برگشت.

لاچین فرزندم ! بمان! 
در خوابهای ناز فرو شو!
بگذار قله  سربین  رنج  نان را 
من در نوردم .»

« آه پدر! پدر!
از رنجت دورم نکن!
 توان بردن کابوسهای بیداریم را ندارم.
مرا با خودت به میان رنجها ببر!»

بامداد،پیش از آنکه کلاغ از خواب برخیزد، راه افتادند. پیر، جوان، بچه.با کیف و بدون کیف. بیل به دوش و بدون بیل. مثل نشستن پرندگان بر جایی ، یک یک، دو به دو جمع شدند. بیست، پنجاه، و شاید هم صد نفر.
ساعت پنج صبح را نشان میدهد. روز جمعه است. برای آنها جمعه و شنبه زیاد تفاوتی با هم  ندارند. در روز جمعه هم میدان مانند دیگر روزها پرمیشود.کمتر کسی امروز درخانه مانده و استراحت میکند. ساعت شش، آنها که عمله لازم دارند کم کم پیدایشان میشود.

 چاشتگاه امید با پیراهن تابستانی،کفش ورزشی و شلوار جینز از میدان فعله ها میگذشت که چشمش به لاچین و پدرش افتاد. به طرف آنها رفت، دست داد و با لبخند گفت:
«  سلام.دوستان، شما اینجا چکار میکنید؟» 
کرم گفت:
« فکر کردیم بهتر است امروز درخانه نمانیم و بدنبال کار باشیم. یک روز هم یک روز است. از خوک یک مو هم بکنی غنیمت ا ست.»
«وضع کار چطور است؟ »
«همچنان است که دیده ای. امروز از پنجاه نفر پنج نفر سر کار نرفتند. از ایستادن پایمان ورم کرده. کسی نیست بپرسد خرتان بچند است.»
« آخه برای پدر و فرزند، مخصوصاً فرزند هم که دختر باشد، کار پیدا نمی شود.»
« به لاچین گفتم :بمان خونه، بگذار من تنها بروم. گفت: نه ، من هم میام. دست بردار نیست دیگر. حالا اینجا همه با چشمان برآمده مارا نگاه میکنند. پیش خود میگویند این مرد دیوانه شده. ما ها کار پیدا نمی کنیم ، این هم برای خودش، و هم برای دخترش کار میخواد.»
«کار ساختمانی کار زن و بچه نیست. کار پیش حاجی هم یک تصادف خوب است.» 
لاچین پرسید:
« تو کجا میری؟»
« میرم پول آن ابله رو بدم. نکند تو هم میخواهی بیایی؟»
لاچین با لبخند گفت:«اگه ببری میام.»
« بابات راضی باشه میتونی بیایی.» 
کرم گفت:« دخترم میخواهی برو. من هم میرم خونه. نان زیر سنگ است.»
«پدر نگرانم نباش. زود برمیگردم.»

کمی دور از میدان ، ماشین لندووری کنار خیابان توقف کرد. چهار مرد از ماشین بیرون پریدند. و به طرف لاچین و امید هجوم بردند. آنها را از بازویشان گرفته ، جدا کرده، وهر کدام را به یکسو بردند. 
گزمه ای از لاچین پرسید:
« با این پسر چه نسبتی داری؟ کجا میروید؟»
« همکار من است. می بریم پول همکار ی را بدهیم و احوالش را بپرسیم. که دیروز از زیر دیوار جان سالم بدربرد و زخمی ست. »

« کارتان چیست؟»
«کار ساختمانی ست. برای جاجی آقایی ساختمان درست میکنیم.»
گزمه ها بعد از اینکه از امید هم پرس و جو کردند، یواشکی با یکدیگر حرف زده و گفتند:
«بروید دعا کنید که حرفتان خلاف همدیگر نبود. و گرنه کارتان زار بود. خوش آمدید.»

بعد از مزاحمت ، به محض اینکه آنها حالشان جا آمد امید به لاچین گفت:
«در این خرابه دختر و پسر باهم حرکت کنند هزار و یک درد سر دارند. اسم من هم تو دفتر سگ از همه معروف تر است. آدم را میگیرند می برند باید خر بیاری و باقالی بارکنی.»
لاچین گفت:
«من از کجا بدانم اینها نفس کشیدن آدم را هم می پایند.»
«بله تو نمیدانی. دیروز از آدا آمدی فکر میکنی همه جا آداست. این و آن همسایه که سرشان درد کرد میتونی بروی احوالشان را پرسی. نه دوست من، اینجا چشم چپ چشم راست را نمی شناسد. و برادر برادر را. اگر دهانت پر ازخون باشد نباید تف کنی! همه بیگانه با یکدیگراند. تا چشم کار میکند خبرچین و حیله گر و دو رویان اند که به صف شده اند. آنکه میگوید دوستت دارم برای زدن خنجر نفرتش آمده است. و میخواهد سر به تنت نباشد. خوبی و عشق و محبت را کسی نمی شناسد. چون چنین چیزی ندیده اند و هرگز در زندگیشان نبوده است. و یا هیچ وقت سرشان نشده. اگر به یکی محبت کنی احساس میکند یا چشم به مالش دوخته ای و یا به جانش. احساس دیگری ندارند؛ هر چی هم بوده مرده است. زنده کردن احساسهای با ارزش از دست خداهم ساخته نیست. برای چنین آدمهایی سوگواری ضروریست.»
« می فهمم.»
« بخاطر زندگی باید طعم تلخ خیلی چیزها را بچشیم.»
« امید برای چه تو زندان بودی؟»
«بخاطر کوشش در ساختن یک زندگی کمی راحت برای همه . گفتند حرف فقط حرف ماست . تو صدایت را درنیار، حرف نزن، خفه خون بگیر!. البته من تنها نبودم، برای هزاران جوان گفتند.ما را  زندند و گرفتند و پراکندند. آنکه مرد، مرد؛ آنکه فرار کرد، رها شد؛ و آنرا که گرفتند به زندانش کردند. »
« چه میتوان کرد که آدمها در زندگی روی بیکاری و بیچیزی و بی درمانی  و بیخانمانی را نبینند؛ کسی همه چیز آنها را نپاید، خودشان انتخاب کنند چه دوست دارند یا ندارند، و کمی راحت زندگی کنند؟»
« من هم مثل تو همین سئوالات را پیش خود داشتم. چون هر روز با آنها روبرو بودم. از بچگی تا دانشگاه. و حتی حالا.  یافتن پاسخ درست آنها ساده نیست. هنوز لازم است دیگران هم به این جوابها برسند که اجرا بشود. همه زندگی به دنبال پاسخ آنها بودم و هنوز هم هستم. اما چیزی که می توانم به تو بگویم این است که باید دید دیگران هم چه فکر میکنند، چه راحلی دارند، حرفشان را بشنویم . مجبوریم بعضی چیزها را در کتابها دنبال کنیم،  با زندگیمان بسنجیم و خودمان راهی پیدا کنیم. سر فرصت چیزهایی پیدا میکنم که شاید کمکت کردند. »  

لاچین و امید، در میان دود و سروصدا، و آمد و شد ماشینهای رنگارنگ ، صحبت کنان به خانه ی عسگر رفتند. و بعد لاچین به خانه ی خودشان برگشت. 
کرم گفت:
«بیا دخترم، بیا، نهار آماده است. خوب، بگو ببینم از مرد بیچاره چه خبر؟»
دختر در حالیکه  بغض گلویش را میفشرد گفت :
«پدر،در خانه عمو عسگر سوگواری بود.وارد خانه نشدیم.پول را دم در دادیم و برگشتیم. او در بیمارستانه .اما بچه اش مرده است.»  
و اشک از چشمان لاچین سرازیر شد.