میترا فخیم - چهار روز پس از حادثه‌ی دریاچه‌ی «سد کارون 3»، که به غرق شدن 12 زن و کودک عشایر روستایی انجامید، هیات اعزامی دادستان کشور برای بررسی این حادثه وارد اهواز شد. این در حالی است که یک کمیته حقیقت‌یاب غیردولتی پیش‌نویس گزارش حود درباره‌ی این واقعه را انتشار داده است. در گزارش گفته شده است وزارت نیرو پیرامون جزئیات فنی حادثه «ابهام آفرینی» می‌کند.

کمیته حقیقت‌یاب غیردولتی متشکل از «نخبگان لر بختیاری و سازمان‌های مردم نهاد مردم زاگرس میانی»، روز شنبه 12 مرداد پیش‌نویس اولیه گزارش خود را منتشر کرد. در گزارش آمده است که طرح پل کارون 3 که ساخت آن از 9 سال پیش آغاز شده، به تخریب جاده‌های ارتباطی، گرفتن زمین‌های کشاورزان، بیکاری و کوچ روستائیان به شهرها، و محرومیت روستائیان باقیمانده در منطقه، از جاده و وسایل نقلیه انجامیده است و حادثه‌ی چهارشنبه، یکی از نتایج آن است.

اکنون 9 سال است که تنها وسیله‌ی رفت و آمد اهالی بیش از 30 روستای تابع شهرستان ایذه، لنج‌های موسوم به "یدک کش" است. سال 1383 وزارت راه و ترابری جهت ایجاد دریاچه و احداث سد کارون 3، جاده‌های روستایی را تخریب کرد و زمین‌های روستائیان را از آن‌ها گرفت. سد هنوز به پایان نرسیده و از جاده‌های روستایی وعده داده شده به مردم منطقه خبری نیست.

لنج‌ها 12 ساعت در شبانه‌روز و هر نیم ساعت یکبار سرویس می‌دهند. روز چهارشنبه 9 مرداد، جمعی از اهالی بخش دهدز از یک مراسم ختم در ایذه به روستای خود برمی‌گشتند. مینی‌بوس حامل آنان سوار لنج شد. در مسیر، مینی‌بوس با کلیه‌ی سرنشینانش از لنج به درون دریاچه پرتاب شد و در آب فرو رفت. 12 تن از سرنشینان، شامل 10 زن و دختر بچه و 2 پسربچه در آب خفه شدند. 4 تن دیگر به بیمارستان انتقال یافتند.

روایت دولتی

ابتدا فرمانده نیروی انتظامی شهرستان ایذه در گفتگو با خبرنگاران علت حادثه را «برخورد لنج با صخره» عنوان کرد. اما بعد توجه‌ها بسرعت به سوی راننده‌ی و ترمز دستی مینی‌بوس متوجه شد.  محمدرضا آملازاده، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان گفت: «مینی‌بوس حامل 16 نفر برای جابه‌جایی روی یک شناور مستقر بود و به‌دلیل نداشتن ترمزدستی، با تکان شناور دچار عدم تعادل شد و داخل رودخانه سقوط کرد.».

معاون بهره‌برداری سد نیروگاه سازمان آب و برق خوزستان نیز سهل‌انگاریراننده مینی‌بوس  را عامل غرق سرنشینان آن دانست و به مسائل دیگری نیز در رابطه با مینی‌بوس و راننده‌اش اشاره کرد. بطور خلاصه این که: مینی‌بوس فاقد ترمز دستی و در حالت دنده خلاص بوده است، راننده مینی‌بوس خود از مینی بوس پیاده شده بود و ماشین را رها کرده بود، راننده با توجه به نوع گواهینامه‌ی رانندگی‌اش مجاز به راندن مینی‌بوس نبوده، مینی بوس فاقد بیمه‌ی بدنه بوده است.

روایت غیردولتی

این توضیحات اما پاسخگوی پرت شدن مینی‌بوس به دریاچه نبود. مینی‌بوس چرا و چگونه از لنج به بیرون پرتاب شده است؟ به گفته‌ی مدیر هلال احمر، یک دستگاه مینی‌بوس مثل همیشه در حال رساندن مسافران خود به روستا بود که «این بار شانس با مینی بوس و مسافرانش یار نبود». در اثر واژگون شدن قایق، مینی‌بوس به میان دریاچه سقوط کرد. عسکر ظاهری افزود: «دریاچه سد کارون سه بسیار عمیق است و باید فکری اساسی برای آن کرد».

درویش پور نماینده ایذه در مجلس شورای اسلامی اظهار داشت که بارها در مجلس در باره‌ی تکمیل جاده‌ی نیمه کاره‌ی روستایی تذکر داده اما هر بار با بی‌توجهی مواجه شده و «پاسخی سر بالا» شنیده است. او گفت شرکت آب نیرو مسئول این اتفاق است و باید پاسخگو باشد. اما مدیر شرکت مدیریت منابع آب، اعلام کرد این شرکت، مسئولیتی در ترابری دریایی اهالی ندارد. رضازاده، که به گزارش آژانس خبری بختیاری، روز پنجشنبه از «محل استقرار خود در برجهای الهیه تهران به دهدز» رفت تا از بازماندگان حادثه دلجویی کند، گفت شرکت آب نیرو  دو سال پیش مسئولیت حمل و نقل دریایی اهالی منطقه را به سازمان آب و برق خوزستان تحویل داده است.

برخی خبرگزاری‌ها به نقل از شاهدان عینی نوشتند قایق در اثر تصادم با یک صخره دچار تکان‌های شدید شده و تعادل خود را از دست داده است. گزارش کمیته حقیقت‌یاب به نقل از شاهدان عینی و منابع محلی غیر دولتی از جمله امدادگران هلال احمر نوشته است قایق در اثر برخورد احتمالی با یک صخره زیر آب دچار تکان شدید شده و در اثر بسته نبودن درب لنج، مینی‌بوس به بیرون لغزیده است.

در گزارش آمده است که لنج‌هایی که طی این 9 سال کار حمل و نقل اهالی را انجام می‌دهند فاقد استانداردهای لازم هستند و درب آن‌ها معمولا به هنگام حرکت باز می‌ماند حال آن که اگر درب لنج بسته بود مینی‌بوس به بیرون پرتاب نمی‌شد. لنج فاقد جلیقه‌های نجات، قایق نجات و نجات غریق بوده و پرسنل آن نیز در این زمینه آموزش ندیده‌اند. موتور مینی‌بوس در زمان حادثه خاموش بوده و کشیدن یا نکشیدن ترمز دستی توسط راننده تغییری در مساله نمی‌داد.

«خیانت مسئولان» به ایذه

امام جمعه ایذه، در نماز جمعه این هفته و در حالی که دو روز از حادثه می‌گذشت شدیدا از مسئولان انتقاد کرد. موسوی حادثه‌ی روز چهارشنبه را بخش کوچکی از مشکلاتی خواند که در اثر پروژه سد کارون 3 برای مردم منطقه ایجاد شده است. او گفت مردم از آب دریاچه و برق حاصل از سد کارون بهره‌ای نمی‌برند، زمین‌های خود را از دست داده‌اند و بیکار شده‌اند. او از بی‌آبی زمین‌های کشاورزان باقیمانده و تشنگی مردم ایذه گفت و افزود: «مسئولین با بی‌توجهی و بی‌مسئولیتی به ایذه خیانت کردند»

گزارش کمیته مستقل حقیقت‌یاب درباره‌ی پیشینه‌ی مساله حاکی است: « در پی احداث سد کارون ۳ حدود ۶۴ روستا با جمعیتی بالغ بر ۱۶ هزار نفر نابود و به طور کامل تخلیه شدند. روستائیان زمین‌های کشاورزی و مراتع خود را از دست دادند و به حاشیه نشینی در شهرهای خوزستان و اصفهان روی آوردند. همچنین در فاز دوم، حدود ۶ روستا با جمعیتی بالغ بر ۲ هزار نفر به خاطر عبور دکلهای برق فشار قوی نیروگاه سد کارون ۳ مجبور به تخلیه شدند.».

گزارش افزوده که معامله با روستائیان برای تخلیه اراضی صوری و تحمیلی بوده است. علاوه بر این، حدود 12 هزار تن ساکنان 24 روستا در محاصره آب قرار گرفته‌اند و برای گذر از عرض دریاچه چاره‌ای جز استفاده از لنج‌های شرکت توسعه آب ندارند.

قربانیان بیشترند

بنا بر گزارشات، نبود جاده‌های روستایی، و محدودیت لنج‌ها سبب شده است طی 9 سال گذشته بیمارانی در اثر دیر رسیدن به بیمارستان جان خود را از دست بدهند. به گفته‌ی امام جمعه ایذه،«شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران (آب و نیرو) از انجام مسئولیت های خود سر باز می زند» و این در حالی است که «تاکنون قریب به ۳۰ تا ۴۰ نفر از مردم جان خود را به همین خاطر از دست داده اند».

 به گفته‌ی او، دیر رسیدن به بیمارستان در رابطه با بیمارن قلبی، عقرب زدگی و غیره باعث مرگ این بیماران شده است. گزارش کمیته مستقل نیز حاکی است تا کنون تعداد «قابل توجهی» از اهالی این روستاها در اثر نبود جان خود را از دست داده‌اند.

در این حال گزارشی از سایر سدهای روی رود کارون نشان نی‌دهد مشکل تنها به سد کارون 3 منحصر نیست. در گزارش «وضع سدگتوند بدتر» است به موارد دیگری از جمله غرق شدن دو دختر بچه اشاره شده است.آنان دو سال پیش برای جمع‌کردن هیزم به کنار سد رفته بودند و در اثر بالا آمدن آب غرق شدند. گزارش به موارد دیگری نیز اشاره کرده است.

راننده‌ی مینی‌بوس

بعد از ظهر روز جمعه مراسم تشییع جنازه‌ی قربانیان انجام شد. تعداد زیادی از مردم مناطق اطراف برای شرکت در تشییع جنازه به محل آمده بودند. حاضران د رمراسم، خواستار بررسی و برخورد با عاملان این مساله شدند.

مسئولان قول داد‌ه‌اند به مساله رسیدگی کنند. دستگیری راننده مینی‌بوس و مسئول لنج ساده‌ترین بخش ماجرا بود که انجام شده است. آن‌ها هم‌اکنون در زندان بسر می‌برند. میماند مشخص کردن ارگان‌ها و نهادهایی که باید پاسخگوی خفه شدن 12 زن و کودک در حادثه‌ی 9 مرداد، و مسائل دیگر باشند. از جمله این که چرا جاده‌ی روستایی نیمه‌کاره رها شده است، چرا روستائیان 12 ساعت در شبانه‌روز ارتباطشان با خارج از روستا قطع است؟ و چراهای دیگر.

روز یکشنبه، هیات اعزامی دادستان کشور به اهواز رفت. در همانروز، استاندار خوزستان با بازماندگان حادثه‌ی سد کارون 3 دیدار کرد. او گفت اعتبار ساخت پل و جاده نیمه کاره رها شده‌ی روستایی در اختیار سازمان آب و برق خوزستان قرار گرفته اما پیمانکار مربوطه «کار را نیمه کاره رها کرد» و حالا سازمان آب و برق بدنبال جذب پیمانکار جدید برای این پروژه است. وی از بازماندگان عذرخواهی کرد و وعده داد کار جاده‌ی نیمه کاره تمام شود.

کمیته حقیقت‌یاب غیردولتی از مسئولان خواسته است مساله را در کلیت 9 ساله‌ی خود بررسی کنند و آن را به رویداد چهارشنبه‌ی گذشته تقلیل ندهند. در گزارش آمده است: «وجدان عمومی قوم بختیاری و افکارعمومی ایران حکم می کند که نباید این فاجعه را محدود به "رویداد تلخ چهارشنبه" نماییم بلکه باید این فاجعه را در تمامیت ۹ ساله خود بررسی کنیم.»