گغام استپانیان، افسر حقوق بشر قره‌باغ شامگاه دوشنبه در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده بود که «تعداد مجروحان پس از انفجار یک انبار سوخت از ۲۰۰ نفر گذشت. وضعیت اکثریت آنها وخیم یا بسیار وخیم است.»

این انفجار همزمان با پناهنده شدن هزاران نفر از ساکنان قره‌باغ به ارمنستان اتفاق افتاد.

بر اساس تازه‌ترین آمار ارائه شده از سوی دولت ارمنستان، تا روز سه‌شنبه بیش از ۱۳ هزار نفر از قره‌باغ وارد ارمنستان شدند.

این در حالی است که همچنان صدها وسیله نقلیه از قره‌باغ در حال حرکت به سمت ارمنستان هستند.

علی‌رغم وعده جمهوری آذربایجان مبنی بر «تضمین» حقوق ارامنه قره‌باغ، که روز دوشنبه توسط رئیس جمهور این کشور، الهام علی‌اف تکرار شد، ارمنی‌های قره‌باغ نسبت به آینده خود نگرانند.

وقتی اقوامی، قرنهای قرن در کنار هم زیسته اند و با همدیگر مراوده و معاشرت داشته اند، آنگاه در برهه هایی از زمان به هر دلیلی که میخواهد باشد به موضوع «کشمکشهای سیاسی» تبدیل شده اند، پژوهشگر و ناظر فهیم و بیدار باید ششدانگ حواسش را جمع کند که پسزمینه ها و دلایل ریشه ای و منفعتی و امتیازی و موقعیّتهای زیستی و غیره و ذالک را دقیق برآورد کند تا بتواند، عمق مسئله را در «دلایل کلیدی» آن، پژوهش کند؛ نه در بازتابهای عینی و سطحی و تراژیک و هولناک و کشت و کُشتاری آن که معلول علّتهای کلیدی هستند. خواه از طرف مثلا ترکها باشد. خواه از طرف ارامنه؛ زیرا از طریق علّت یابی مسائل، بهتر میتوان در باره حلّ و فصل موضوع مناقشه اندیشید و به برطرف کردن آن، همّت کرد. به همین دلیل، هر گونه جانبداری کردن برای کوبیدن طرف دیگر، راه را برای «شناخت متّقن و مستدل»، نه تنها مسدود خواهد کرد؛ بلکه بر آتش و شعله ور شدن نفرت و کینه توزی و انتقامگیری و خونریزی انسانهای بیگناه از هر دو طرف مناقشه، شدّت و حدّت دو چندان خواهد داد. من به دلیل مطالعات گسترده ام در زمینه اقوام گوناگون ایرانی؛ بویژه قفقاز و ماوراء قفقاز اعتقاد ندارم که دشمنیهای حادّ شده بین ارامنه و ترکها از پیامدهای معاشرت مردم با همدیگر بوده است؛ زیرا «قره باغ ارمنی نشین در آذربایجان» عین «جلفای ارمنی نشین در اصفهان» است که من در تمام سالهای عمرم که در ایران بودم، هیچوقت کشمکشی یا خصومتی یا دشمنی و نفرت و امثالهم مابین آنها و مردم اصفهان ندیدم و نشنیدم. اصلا و ابدا. اتفاقا خیلی هم به همدیگر احترام میگذاشتند. بنابر این، مشکلی که فعلا پیش آمده است در آذربایجان، یک مسئله سیاسی است که اقوام را ابزار محسوب کرده و با علم کردن «پاکسازی قومی» قصد دارند به مقاصدی که در پشت پرده کشمکشها و شاخ شونه کشیدنها اتراق کرده اند، هر چه سریع تر دست یابند و بالفور آتش جنگ را شعله ورتر کنند. در این تبهکاری قدرتهای سیاسی ،خواه از طرف زمامداران آذربایجان باشد. خواه از طرف ترکیه. خواه از طرف ایران و روسیه و امنستان و فلان و بیسار. در هر صورت، ریشه یابی «منفعتها و امتیاز خواهیها و اقتدارخواهیها و نفوذها و غیره و ذالک که با قدرت و امتیاز و سیطره جویی» پیوند تنگاتنگ دارند، حرف اول و آخر را میزنند. خود مردم آدربایجان و ارامنه، در هیچ میدان مناقشه و دعوایی نیستند و اگر هم در مواردی بوده اند و مرتکب جنایت در حقّ همدیگر شده اند بر اثر تحریکات تبهکاران قدرت پرست و سیاستمداران جاه طلب و منفعت پرست بوده اند؛ یعنی سیاستمدارانی که به نام مردم و قوم و نژاد و زبان و غیره، علیه آنها جنایت و تبهکاری را شغل گفتاری و کرداری سیاسی خود میدانند به جای آنکه وظیفه و تکلیف خود را، تلاش برای باهمزیستی و سعادت و خوشبختی مردم در کنار یکدیگر به حساب آورند.
شاد زیید و دیر زیید!
فرامرز حیدریان