سی و اندی سال قبل بود. در بیمارستانی در مسکو بستری بودم. سلیمان لایق شاعر خوب افغان که آن زمان وزیر اقوام و قبائل بود در اطاق پهلوئی من بستری بود. اکثرا در طی روز همدیگر را می دیدیم. عاشق افغانستان! به پشتو شعر می گفت و دلبسته بیدل و حافظ. عصر هنگام بود که به من گفت: «رفیق ساعتی دیگر «رسول حمزه تف» شاعر بزرگ داغستان به دیدارم خواهد آمد. بیا که مترجم نیز خواهد داشت. بسیار شیرین سخن است.»از خوشحالی سر از پا نمی شناختم. قبل از خارج شدنم از ایران کتاب شعر گونه او «داغستان من» را با ترجمه خوب "حبیب الله فروغیان "خوانده بودم. هنوز شروع کتاب را بر یاد دارم «سخت چوبی سخت سیمی سخت پوست از کجا می آید این آوای دوست! نوشته بر دسته تاری»

کتاب سراسر عشق بود و مبارزه یک خلق!برای آزادی .

شور بود، زندگی بود همراه موسیقی و شرابی که سرمستت می کرد. به کوه های سحر آمیز قفقاز می برد، چرخی می زد در مقابل زیبا روئی می ایستاد، شعری می خواند.از آب چشمه ها می نوشید و به نخستن خانه که می رسید بر در می گوبید و چونان صاحب خانه وارد می شد. بر سر سفره می نشست. «اگر به سرزمین من وارد شدید پشت پنجره هر خانه چراغی روشن دیدید بدانید که در خانه اند و چراغ برای روشن کردن راه غریبه ای نهاده اند، بر در بگوبید! در خواهند گشود در آغوشت خواهند گرفت. مهمان بر در ایستاده است چه بشارتی زیبا تر از این. بر هر چشمه ای رسیدی زانو بزن کفی از آب آن بنوش مردانی قبل از تو برآن زانو زده اند؛ برگشته از جنگ خسته وتشنه»

حال ساعتی بعد او را خواهم دید.

ساعتی بعد در کنار هم نشسته بودیم. با جعبه ای مملو از میوه های داغستان. با انارهای سرخ و درشت که با خود آورده بود .دیدن یک ایرانی برایش بسیار لذت بخش بود.

«تو از سرزمین حافظ وخیام می آئی؟ باده خیامی نوشیده ای؟

"من بنده آن دمم که ساقی گوید یک جام دگر بگیر و من نتوانم."

" ایران سرزمین من نیز هست. روح من آن جا در باغ های نیشابورهمراه خیام ،در باغ های شیراز کنار آب رکن آباد در گلگشت مصلا همراه حافظ می چرخد. با زیبارویان سیاه چشم می نشیند واز باده های کهن شیراز مست می شود.»

سخن می گفت شعر می خواند. صورتی نسبتا چاق ودلچسب داشت با دو چشم شوخ و درخشان که شور درونش را منعکس می کردند.

«من هر زمان که دست در گردن یاری وقدحی باده در باغ های داغستان می گردم، خیام با من است. در گوشم زمزمه می کند!» «رسول زندگی گذرا است !این یک دم عمر را غنیمت شمر که اگراز این دیر فنا در گذری با هفت هزار سالگان سر به سری.»

از سفرش به ایران زمان شاه می گوید:

«سال ها قبل بود که برای بزرگداشت خیام به ایران دعوت شدم . به عنوان رئیس اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی. شور و شوقم برای رفتن به این سرزمین افسانه ای بی پایان بود. در خلوت خود بار ها و بارها در ایران گردیده بودم. حس های غریبی من را با این سرزمین پیوند می داد و خیام اساس آن بود. زیارت مزاری که مردی به بزرگی کائنات در آن خفته بود. مزاری که هر بهار گل افشان می شود و شکوفه ها آن را در خود می گیرند. به ماخاچ قلعه رفتم. سراغ کهن ترین باده و دو ساغر قدیمی که می شد یافت را گرفتم. تمامی داغستان خانه من است! رسول فرزند شاعرشان فرزند تک تک هر داغستانی است. همه به جنب وجوش افتادند. رسول دنبال یک باده و دوساغر قدیمی است !»

«برایم شرابی بسیار کهن همراه دو ساغر چند صد ساله آوردند. در کیفم نهادم و چند روز قبل از بر پائی مراسم در تهران بودم. استقبالی گرم وصمیمی.

از مهمان دارانم خواهش کردم در این فرصت چند روزه قبل از مراسم من را به آرامگاه خیام ببرند. همان روز اجایت شد. من به نیشابور رفتم. سفری در رویا! گوئی به اعماق تاریخ بر می گشتم. عصر هنگام به نیشابور رسیدیم. همه چیز در هاله ای از زیبا ئی پیچیده بود. سرودی کهن وآشنا بگوشم می رسید .باربد می زد، زهره در رقص بود و من شاعرسرمست غوطه ور در کفی افیون خورده از اقیانوس شعر وادب فارسی.

گفتم می خواهم مرا یاری کنید! اذنم دهید که تمامی شب بر بالای خاک خیام بنشینم و با او باده بخورم. این تنها خواست من از شماست! زیباترین شب زندگیم! شب هنگام بود که از دشت های باستانی گذاشتیم و به آرامگاه خیام در آمدیم.از همراهانم خواستم که من را تنها بگذارند. موزه از پای کشیدم بر در گاهش به احترام تعظیم کردم. آرام بر کنار مزارش نشستم. درکنار مردی که نادره زمان بود و نگاهش به جهان یکتا! به آسمان پر ستاره نیشابور نگریستم به ستارگانی که قرن ها قبل چشمان پرسشگر و کنجگاو او بر آن نگریسته و رصد کرده بود.

بر گردنده فلکی که هنوز در کار است و معمایش نا خوانده.

فرزانه مردی عاشق که حال دست بر خاکش نهاده بودم. تپش قلب ا ورا از ورای قرن ها احساس می کردم. جام لطیفی که صورتگر دهر ساخته و چرخ فلکش بر زمین کوفته بود. اشگی که هم از درد بود و هم از شوق چهره ام را پوشانده بود. باده بیرون کشیدم! ساغر ها در آوردم! ساغری بر کنار سنگ او و ساغری بر دست. هر دو ساغر پر از باده کردم. ساغر او راو خاک او را بوسه زدم، جرعه ای بر خاک او افشاندم و جرعه ای با یاد او نوشیدم.

«این قافله عمر عجب می گذرد

دریاب دمی که با طرب می گذرد

ساقی غم فردای حریفان چه خوری

پیش آر پیاله را که شب می گذرد.»

تمامی شب نوشیدم ونوشید. تماشگر بستان ،غرق شده و"حیران در آثار صنع ". سر انجام مست از باده سر بر سنگش نهادم و خفتم.او نیز آرام خفته بود. هنوز آن دو ساغر را دارم ساغری که خیام مطهرش ساخته! ساغر دیگری که من را به معراج او برده است! صبح کشان کشان شاعری را که تمامی شب با خیام باده زده بود، به اقامتگاهش می بردند. "من بنده آن دمم که ساقی گوید یک جام دگر بگیر و من نتوانم." ابوالفضل محققی