نویسنده و مشاور هم‌میهن

ناآرامی‌های اخیر کشور لحن مقام‌های اروپایی و آمریکایی را در برابر جمهوری اسلامی تندتر کرده است. این مقام‌ها ضمن اعلام حمایت از آنچه «اعتراض‌های مسالمت‌آمیز در ایران» می‌نامند، خواهان پاسخ مثبت جمهوری اسلامی به مطالبات معترضان شده‌اند. آنها در عین حال در هفته‌های اخیر کوشیده‌اند تا از اهمیت ادامۀ مذاکرات با ایران بر سر احیای برجام بکاهند و آن را موضوعی دست‌دوم نشان دهند. اولویت نخست آنان توجه به اعتراضات داخلی ایران اعلام شده است.حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجۀ ایران این نوع موضع‌گیری کشورهای غربی را «ریاکارانه» توصیف کرده و گفته است؛ پیام‌های پشت پردۀ مقام‌های آمریکایی با موضع‌گیری‌های علنی آنها در تناقض است.

به گفتۀ آقای امیرعبداللهیان، آمریکایی‌ها در حالی از عدم تمرکزشان بر مذاکرات مربوط به احیای برجام سخن می‌گویند که در پشت صحنه، بیش از هر زمانی خود را مشتاق دستیابی به توافق نشان می‌دهند.

واقعیت این است که ناآرامی‌های اخیر کشور، چشم‌انداز مذاکرات مربوط به احیای برجام را مبهم و تیره کرده است. آمریکایی‌ها به‌صراحت هرگونه توافق در آیندۀ نزدیک را رد می‌کنند، گو اینکه ضمن اصرار بر باز بودن باب دیپلماسی، در مورد چشم‌انداز نهایی مذاکرات اظهارنظر قطعی نمی‌کنند.

در این میان، مخالفان جمهوری اسلامی در خارج از کشور، با استناد به ناآرامی‌های داخلی، تمام کوشش خود را به کار گرفته‌اند تا آمریکا و متحدان اروپایی‌‌اش را به قطع مذاکره با ایران و تشدید فشارهای همه‌جانبه علیه آن متقاعد سازند. از نگاه آنان، برانگیختن افکار عمومی، می‌تواند کشورهای غربی را به تجدیدنظر در سیاست خود مجبور سازد.

ظاهراً از چشم مسئولان جمهوری اسلامی تکیۀ مقام‌های غربی بر ناآرامی‌های داخلی، صرفاً به منظور اعمال فشار علیه تهران به قصد امتیازگیری در مذاکرات برجام است. آنها حتی اصل ناآرامی‌ها را نیز به «اقدامات تحریک‌آمیز» و پیدا و پنهان غربی‌ها با هدف اجبار ایران به «تغییر محاسبات خود» و گسترش دامنۀ مذاکرات به موضوعات موشکی و منطقه‌ای نسبت می‌دهند و تصورشان این است که با پافشاری بر مواضع گذشته، طرف غربی چاره‌ای جز کوتاه آمدن در برابر آنها ندارد.

در این میان، پای ارسال پهپادهای انتحاری ایران به روسیه و استفاده از آنها در جنگ علیه اوکراین نیز به این معادلۀ پیچیده گشوده شده است. طبق برخی گزارش‌ها، سه کشور اروپایی عضو برجام، خواهان تحقیق سازمان ملل در این باره شده‌اند و همزمان خبرهایی از ارسال پهپادها به طرف‌های جنگ داخلی در اتیوپی نیز انتشار یافته است.

طرف‌های غربی ارسال پهپادهای ایرانی به کشورهای دیگر را نقض قطعنامۀ 2231 شورای امنیت سازمان ملل می‌دانند؛ قطعنامه‌ای که پشتوانۀ حقوقی توافق برجام به شمار می‌رود و نقض آن می‌تواند به اصل توافق و احتمال احیای آن آسیب جدی وارد کند.

این در حالی است که طرف ایرانی ارسال پهپادهای انتحاری به روسیه را به قصد استفاده در جنگ اوکراین تکذیب می‌کند و در عین حال، شماری از متخصصان حقوق بین‌الملل صدور تسلیحات ایرانی به خارج را نقض قطعنامۀ 2231 تلقی نمی‌کنند.

با این حال، روشن است که گذشت زمان بر پیچیدگی مذاکرات احیای برجام افزوده و آن را به کلافی سردرگم تبدیل کرده است. اینکه آیا این کلاف سردرگم از نقطه‌ای شروع به گشوده شدن خواهد کرد یا اینکه طرفین عطای آن را به لقایش خواهند بخشید به نظرگاه مقام‌های ایرانی و کشورهای غربی آنها از آیندۀ خود و طرف مقابل‌شان بستگی دارد. تا این لحظه هنوز هیچ‌کدام از دو طرف از امکان احیای برجام دل نکنده‌اند؛ اما نوع محاسبات آنها ممکن است توافق را به امری غیرممکن تبدیل کند.

محاسبۀ مسئولان ایران عمدتاً پیرامون امکانِ تجدید حیات اقتصادی، بدون برجام دور می‌زند. ظاهراً برخی از آنها به این باور رسیده‌اند که اقتصاد کشور بدون احیای برجام نیز امکان سامان‌یابی دارد و بنابراین نباید خود را مشتاق این مسئله نشان دهند. مشکل این نگاه این است که آنها «دوران برزخ» کنونی را که راه صدور نفت تا اندازه‌ای باز شده است، مبنای تحلیل خود قرار می‌دهند حال آنکه با اعلام مرگ رسمی برجام، فشارهای همه‌جانبه از جمله فعال شدنِ مکانیسم ماشه و بازگشت تمام تحریم‌های سازمان ملل آغاز می‌شود.

طرف غربی نیز با شروع ناآرامی‌ها ظاهراً در دستگاه محاسباتی‌‌اش تغییراتی به‌وجود آورده است که بحث دربارۀ آنها مجالی دیگر می‌طلبد.

یکشنبه, 01 آبان 1401