خودکفایی در تولید بنزین و افزایش صادرات بنزین، در سال‌های گذشته یکی از موفقیت‌های جمهوری اسلامی در بخش پالایشگاهی عنوان می‌شد. ایران در سال گذشته به‌ طور متوسط روزانه حدود ۵.۳ میلیون بنزین صادر کرد و حتی در برخی موارد از صادرات بنزین برای کمک به امنیت انرژی لبنان و ونزوئلا بهره گرفت. بر اساس آمار رسمی، در سال گذشته متوسط قیمت بنزین صادرشده  در هر لیتر ۳۸ سنت یعنی لیتری حدود ۹۵۰۰ تومان بوده است. به گفته سید روح‌الله لطیفی،‌ سخنگوی گمرک، ایران در سال ۱۴۰۰ حدود یک میلیارد و ۹۳۴ میلیون و ۳۶۹ هزار و ۵۶۷ کیلو صادرات بنزین داشته است که ارزش آن به ۷۳۲ میلیون و ۶۶ هزار و ۶۳۸ دلار می‌رسد.

در هفته‌های گذشته، بحث افزایش قیمت بنزین در برخی محافل مطرح شده است و حتی برخی مقام‌های دولت رئیسی افزایش مصرف بنزین در هفته‌های گذشته را ناشی از پرمصرف بودن خودروهای داخلی عنوان کرده بودند. برخی کارشناسان انرژی در ایران بر این باورند که مطرح شدن تفاوت قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه برای فراهم کردن شرایط افزایش قیمت بنزین است و با توجه به اینکه نرخ منطقه‌ای بنزین حدود ۵۰ سنت است، دولت به بهانه جلوگیری از قاچاق بنزین در صدد رساندن قیمت بنزین به این رقم است. این در حالی است که طبق گزارش مرکز توسعه تجارت، دولت بنزین را به قیمت  ۲۷ سنت در هر لیتر صادر می‌کند تا نشان دهد موضوع اختلاف قیمت و قاچاق، فقط ابزاری برای توجیه افزایش قیمت‌ها است.

واردات بنزین از ترکمنستان -آذربایجان و روسیه

با توجه به جدی شدن بحث کاهش ظرفیت تولید بنزین در هفته‌های اخیر، احتمال واردات بنزین از کشورهای همسایه افزایش پیدا کرده است. سید حمید حسینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران، با بیان اینکه دولت رئیسی ظاهرا برای واردات بنزین مشکل چندانی ندارد، گفت با وجود تداوم تحریم‌ها، امکان واردات بنزین از آذربایجان، ترکمنستان و اخیرا هم از روسیه در حال فراهم شدن است. این سخنان در حالی بیان شد که در هفته گذشته، گمانه‌زنی‌هایی مبنی‌ بر بازگشت بنزین پتروشیمی‌ها از منابع غیررسمی شنیده شد. مهم‌ترین دلایل مطرح شدن بازگشت بنزین پتروشیمی‌ها از یک سو، افزایش مصرف بنزین بیش از مقدار پیش‌بینی‌شده و از سوی دیگر، منابع محدود و موانع مربوط به تحریم‌ها در واردات بنزین است.

به گفته جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفت، در تیرماه گذشته در پالایشگاه‌های بندرعباس و ستاره خلیج‌فارس نزدیک به ۱۰۰ میلیون لیتر در روز فرآورده بنزین، گازوئیل، نفت‌ کوره، نفت‌ سفید و سوخت هواپیما تولید شده است. وی با تکذیب کاهش ظرفیت تولید بنزین در پالایشگاه‌های کشور گفت که تولید همانند سنوات گذشته و در حد ۹۴، ۹۸ و ۱۰۰ و ۱۰۴ میلیون  لیتر در روز است. به گفته سالاری، آمار اعلام‌شده برای  ظرفیت تولید بنزین بر مبنای تعداد پالایشگاه و تعمیر اساسی  در برخی پالایشگاه‌ها محاسبه شده است. سالاری در مورد تمایل شرکت‌های پتروشیمی برای تولید بنزین گفت به‌دلیل اینکه تولید بنزین ارزش افزوده بالاتر و همچنین عرضه‌های صادراتی دارد، برخی پالایشگاها محصولاتی تولید می‌کنند که دارای استاندارد است؛ ممکن است به‌دلیل ارزش افزوده بالا محصولاتی را نیز صادر کنند؛ او در ادامه افزود: «در حوزه پالایشگاه‌ها طبق برنامه تولیدی که ارائه کردیم تولید با عملکرد تطبیق داده می‌شود.» باید در نظر داشت که بر اساس آخرین آمار شرکت ملی پالایش و پخش، مصرف بنزین  از مرز ۱۰۰ میلیون لیتر را در روز عبور کرده و زنگ خطر جدی برای واردات بنزین به صدا درآمده است.

بنزین برای همه مقدمه افزایش قیمت؟

پس از اعتراض‌های آبان ۹۸ به افزایش قیمت بنزین و سرکوب شدید مردم معترض به دست نیروهای امنیتی، جمهوری اسلامی با احتیاط  بیشتری در مورد افزایش قیمت بنزین عمل می‌کند. در خرداد گذشته، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، از توقف طرح تغییر سهمیه‌بندی بنزین خبر داده بود. اما هفته اول مرداد، او ادعا کرد که طرح بنزین برای همه روی میز ابراهیم رئیسی است. در مورد طرح بنزین برای همه باید گفت که طرح فوق طرحی است که اسفند ماه سال گذشته به‌صورت آزمایشی اجرا شد. بر اساس این طرح، سهمیه بنزین همه خودروها حذف می‌شود و بنزین به جای خودرو، به کد ملی تعلق می‌گیرد. در هفته اول مرداد، ستاد هماهنگی طرح بازتوزیع یارانه بنزین با اعلام اتمام اجرای آزمایشی طرح بازتوزیع یارانه بنزین در جزیره کیش اعلام کرد: «اجرای آزمایشی طرح بازتوزیع یارانه بنزین در جزیره کیش ۴ ماهه بوده و قرار است نتایج اجرای طرح مذکور در کمیته‌های تخصصی بررسی شده و مراتب جهت تصمیم‌گیری به دولت تقدیم شود.» بر اساس آخرین گمانه‌زنی‌ها، قیمت بنزین سهمیه‌ای همان قیمت ۱۵۰۰ تومان خواهد بود، اما هیچ‌کدام از دولتمردان درباره قیمت بنزین آزاد صحبتی نکرده بودند. اگرچه، برخی از شایعات بحث بنزین ۱۸ تا ۲۰ هزار تومانی را مطرح کرده بودند، اما این رقم را دولت رئیسی تایید نکرد.

واقعی‌سازی قیمت بنزین؟

در هفته گذشته، برخی کارشناسان و روزنامه‌نگاران حوزه نفت و انرژی که به جریان اصولگرایی نزدیک‌اند و همچنین از حامیان دولت رئیسی‌اند، در حال برجسته کردن سناریویی‌اند که در مقابل افزایش مصرف بنزین در ایران بهترین سازوکار برای کاهش مصرف بنزین برای جلوگیری از هدر‌رفت منابع کشور را واقعی‌سازی بهای این حامل انرژی عنوان می‌کنند. قانون هدفمندی یارانه‌ها همچنین به دولت اجازه می‌دهد تا به سمت واقعی‌سازی بهای بنزین قدم بر دارد و بر اساس قیمت فوب خلیج فارس، آن را به مردم عرضه کند.

در اینکه میزان مصرف بنزین در خودروهای داخلی در قیاس با خودروهای تولید خارج بسیار بالا است، جای شک و شبهه‌ای نیست. برخی کارشناسان حوزه خودرو در ایران بر این باورند که در نبود تکنولوژی روز، بازار انحصاری و این تفکر که هر آنچه تولید کنند به‌فروش می‌رسد، سبب شده است تا دو خودروساز بزرگ کشور چندان به‌دنبال اصلاح میزان مصرف سوخت محصولات خود نباشند. تیرماه گذشته، پیام باقری، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای صنعت برق ایران، در همایش سندیکای برق خراسان گفت: «در شرایطی که آمار جهانی شدت مصرف انرژی روند کاهشی را نشان می‌دهد کشور ما بر خلاف این مسیر، حرکت کرده و بالاترین نرخ پرمصرف انرژی در جهان را به خود اختصاص داده است.» به گفته باقری، رشد شدت مصرف انرژی در ایران بر اساس برآوردهای دو دهه گذشته ۴۰.۵ درصد را نشان می‌دهد در شرایطی که میانگین جهانی آن منفی ۲۳.۷ درصد است.

در حالی که میزان درآمد و شرایط زندگی مردم ایران قابل قیاس با برخی کشورهای همسایه نیست، دولت رئیسی به بهانه واقعی‌سازی قیمت بنزین در صدد افزایش قیمت بنزین است. این بهانه دولت رئیسی در صورتی قابل قبول است که جمهوری اسلامی شرایط رفاه و امنیت مردم را مانند برخی کشورهای منطقه فراهم کند. بحث افزایش قیمت بنزین در حالی به‌صورت هدفمند مطرح می‌شود که لبنان آمادگی خود را برای دریافت بنزین رایگان از ایران اعلام کرده است. هفته گذشته، سید حسن نصر الله، دبیرکل حزب‌الله، در سخنرانی خود از آمادگی برای وارد کردن سوخت از ایران به شرط موافقت دولت لبنان خبر داد. در همین راستا، ولید فیاض، وزیر انرژی لبنان، نیز در مورد دریافت سوخت احتمالی ارسالی از ایران گفت: «در نتیجه این هبه، هیچ تحریم یا مجازاتی برای لبنان در کار نخواهد بود زیرا رایگان است.» جمهوری اسلامی به جای ارسال سوخت رایگان به لبنان، باید شرایط برای احیای برجام را فراهم کند تا وضعیت اقتصادی مردم کمی بهبود یابد و شرایط برای رفع برخی مشکلات عمده صنعت پالایشگاهی نیز فراهم شود؛ هر چند همه مشکلات صنعت انرژی ایران با احیای برجام حل نخواهد شد.