رفتن به محتوای اصلی

قره باغ ، اکرم ایلیس لی ( Əkrəm Əylisli) و عشق به انسان
16.02.2013 - 04:41

اونلار «اصلی» نی یاندیر دیلار
«کرمی» ده!
باشینا نه بلا گلدی سئوگینین
کیمسه بیلمدی!

آی !
«اصلی-کرم»ین کؤزلری
سئوگینی دیریلدین
سئوگینی!
قوی دیریلسین « اصلی-کرم»
ئوز کولوندن. 

Onlar əslini yandırdılar
!kərəmidə
başına nə bəla gəldi sevginin
!kimsə bilmədi

!Ay
əsli kərəmin közləri
sevgini dirildin
!sevgini
"qoy dirilsin "əsli-kərəm
.öz külündən

 آنها اصلی را سوزاندند
و همینطور کرم را!
چه بلایی برسر عشق آمد
کسی ندانست!

آی! 
گلهای آتش "اصلی و کرم"*
عشق را زنده کنید
عشق را!
بگذارید اصلی و کرم
از خاکستر خویش برخیزند. 

 در فضای ادبیات جهان خبر انتشار رمان اکرم ایلیس لی نویسنده کهنسال آذربایجان شمالی، « داش یوخولار، خوابهای سنگین» - به زبان روسی- با طرح موضوع « انساندوستی» در فاجعه قره باغ  واکنشهای موافق و مخالف زیادی را برانگیخته است. بطوریکه یکی از نمایندگان پارلمان آذربایجان نویسنده را « فاقد ژن آذربایجانی » دانسته است. رهبر «حزب برابری مدرن» گویا برای بریدن گوش اکرم ایلیس لی جایزه تعیین کرده است. و  نویسنده را از کانون نویسندگان اخراج و حقوق بازنشستگی او را لغو کرده اند. همینطور تابعیت آذربایجانی نویسنده نیز زیر سئوال رفته است. کتابهای او را در آذربایجان سوزانیده و خشونتهای دیگری را در حق او اعمال میکنند. اینها اخباری ست که اخیراً در فضای رسانه ها به چشم میخورند. 

موضوع چیست و چرا نویسنده یک رمان چنین مورد خشونت و آزار و اذیت قرار میگیرد؟  
براساس چکیده رمان «خوابهای سنگین» که با حصور نویسنده  نقل شده و  پارا گرافهایی که  در رسانه های آذربایجان از متن اثر انتشار یافته و توضیحاتی که نویسنده خودش داده است نشان میدهند،  اکرم ایلیس لی از «کشته شدن و آزار و اذیت مردم ساده و غیر نظامی ارمنی» در جنگ قره باغ پرده برداشته است. 
بدون اینکه از قتل عام مردم ساده و غیر نظامی «خوجالو» و دیگر جا ها سخنی به میان بیاورد. 

با برداشت من اکرم ایلیس لی میاندیشد: این کار و وظیفه نویسندگان مردمی ارمنستان است که در آثار خود از خوجالو سخن بگویند نه کار من . امکان ندارد فرزندان هنرمند یک خلق-ارمنی- از چنین فاجعه ای ننویسند - من مطمئنم که آنها هم در مورد خوجالو نوشته اند یا خواهند نوشت. من خواسته ام استکان  را توضیح بدهم نه سماور را. 
منظور او از «استکان» "روستای الیس لی" و محیط و مسایلی ست که در رمان به آنها پرداخته است. و مقصود از «سماور» کل موضوع «قره باغ» است.

مضمون اندیشه او چنین است : نمیخواستم رمان حجیمی بنویسم که کار من نیست. نوشته های من همه از حجم کوچکی برخوردارند. دفاع هومانیستی از انسانهای بیگناه که در این فاجعه کشته یا مصیبت دیده اند دفاع از خلق آذربایجان است. میدانستم با انتشار این رمان آنان که با مسئله «قره باغ » به نان و نوایی رسیده  و صاحب قصر و ویلا و مقام شده اند علیه آن برخواهند خاست. و با غضب استقبال خواهند کرد. مردم معمولی آذربایجان مرا دوست دارند منهم آنان را. این به نوا رسیدگان ، از فلاکت دو مردم - خلق ارمنی و آذربایجان -هستند که اثر را علیه خود بحساب میاورند...

از نظر نویسنده موضوع روشن است جنگ گروهی را به منافع مادی و مقام و منصب رسانده که نوشته را بر ضد خود میشمارند.
درست است در جنگها معمولاً عده ای به بهای فلاکت مردم عادی موقعیت خود را درجهت ثروت و مقام تعییر میدهند. اما مسئله قره باغ در کلیت خود -که کار و موضوع نویسنده نبود - زوایای دیگری دارد که اشاره به آنها بد نیست- و میتواند شناختی هرچه نزدیکتر به واقعیت به دست داده و برای درک وضعیت اکرم ایلیس لی و رمانش یاری کند.
 عوامل فاجعه ی قره باغ :

1- جنگ قره باغ دراوج حرکات ناسیونالیستی در شوروی سابق رویداد.
2- عمل ناسیونالیسم زخم خورده روس- ناسیونالیسم ارمنی- آذربایجانی- و پروپاگاندای ناسیونالیستی ترکیه - و سیاست حمایتگرانه دولت ایران در جریان رخداده از ارمنستان.
3- عدم حل حقوقی خواسته های ارمنی و آذربایجانی در قره باع از راه مسالمت آمیز.
 که به دست ناسیونالیستها، کاری نشدنی بود.

دراین فاجعه انسانهای بیگناه بسیار زیادی از «هر دو طرف» قربانی شدند. و ناسیونالیسم چهره ضد انسانی خود را یکبار دیگر به آذربایجانی و ارمنی نشان داد. **
نگونبختی قره باع- ناسیونالیسم قره باغ- هم «کرم» را از ما گرفت و هم «اصلی» را. و آنچه در این میان به دیده نیامد قربانی شدن« عشق» بود. 
اکرم الیس لی نویسنده کهنسال و با تجربه ایست که اکنون با انتشار اثر خود از این «عشق»- عشق به «انسان» دفاع میکند. و آن را خدمت به خلق آذربایجان و سرفرازی و شرافت مردم خود میداند- که براستی نیز چنین است.

اما از سوی دیگر در ادبیات آذربایجان جای رمان « قره باغ» خالی ست. رمانی که هم ریشه و عوامل جنگ را نشان دهد و هم به فلاکت هر دو طرف - اصلی و کرم- بپردازد. و حاصل آنرا دربرابر دیدگان خواننده قرار بدهد. نشان دهد که ناسیونالیسم چگونه عشق را به مسلخ میبرد.
من ایلیس لی را چنین درک کردم که میگوید همه کتابهایم را بسوزانید، هر کاری ار دستتان برمیاید انجام دهید، من اثر خود را با عشق به انسان آفریده ام. بدنبال « ژن» من هستید، شما راسیست و فاشیستید.
آری نازیستها و فاشیستها به دنبال «ژن آذربایجانی» میگردند. و حق با اوست. 
برخورد خشونت آمیز به اکرم ایلیس لی و آثارش باز هم پرده از چهره ی راسیستی و فاشیستی ناسیونالیسم ژن گرا برگرفت. 
اینجا سخن از ناسیونالیسم در میان است - به صورت عام- فرق نمی کند ناسیونالیسم کدام ملت و ملیتی باشد. آن میتواند ناسیونالیسم آریایی هم باشد که در 21 آذر - زمان پیسه وری- به هنگام کشتارهای بزرگ کتابها را نیز به آتش کشیدند. 
------
*کرم، قهرمان داستان فولکلوریک آذربایجانی " اصلی و کرم" است. قصه ی  دلباختگی اصلی-دختر ارمنی- و کرم -پسر آذربایجانی-ست.
 که در پایان داستان هر دو -یکی پس از دیگری- فروزان شده و به خاکستر تبدیل میشوند. عشق. 
اصلی چهل روز خاکستر کرم را به دوش خود حمل میکند با این امید که او از خاکستر خود برخیزد. 
روز سی و نهم فریب سخن پیرزنی را میخورد و خاکستر را که در حال جان گرفتن بود بر زمین میگذارد. 
وقتی امیدش را از دست میدهد خود نیز شعله ور میشود. امید به عشق را.
 

 

 

-------------------

 ** :

 پاراگرافهایی از رمان «خوابهای سنگی» به زبان آذربایجانی، که خشم ترکیست ها را برانگیخته است:

مضمون و چکیده متن زیر- قسمتهایی از رمان - نقد بد رفتاریها و آدمکشیهای آذرباجانیها در رابطه با ارمنی ها در محیط داستان -روستای «ایلیس »- است که از زبان آدمهای رمان بیان میشود:

«…Həkim, mənim əziz həkimim… öldürdülər. Günün günorta çağında döydülər, məhv elədilər. Yerazlardı, həkim, yerazlar. Beş-altı yeraz gənci… Bu qaçqın it uşağının insanlara zərrə qədər də hörməti yoxdur».

***

«…Sən demə bu yaşlı bir erməni imiş. Çörək almağa çıxıbmış və burada da yerazların əlinə düşüb. Ev paltarında… başmaqda… Mən həmin yerə çatanda bədbəxti öldürüb hovuza atmışdılar. …Məndən öncə orda olanlar deyirdilər ki, ermənini əvvəlcə hovuza atıblar — bumbuz suya. Yaşlı olduğu üçün soyuq suda qala bilməyib. Hovuzdan çıxmaq istəyirmiş. Bu gənclərsə hovuzun kənarında dayanıb onu ölənədək təpikləyiblər».

***

«Cəmi 10-15 gün bundan əvvəl həkim Fərzani buradaca, elə bu əməliyyat otağında, bir Allah bilir xəstəxanaya hansı çətinliklərlə çatdırılmış 14-15 yaşlı erməni qızı üzərində olduqca çətin bir əməliyyat aparmışdı. Metroda, adamla dolu olan bir yerdə bir neçə azərbaycanlı qadın bu erməni qızının üzərinə atılıb ona yüzlərlə adamın gözü qarşısında divan tutmuşdular».

***

«Nuvariş Qarabağlı (milliyyətcə ermənidir -red.) öz şəxsi evində belə bir dəqiqə rahatlıq, hüzur tapa bilmirdi. Yuxu üzünə həsrət qalmışdı. Ona görə ki, Baksovetin kiçik, ancaq pullu vəzifələrindən birini tutan yekəqarın pezəvəng teatrın qarderobunda çalışan Qreta Sarkisovna Minasovanın Nuvarişlə eyni gündə və qonşuluqda aldığı, yaşadıqları binanın sonuncu — 10-cu mərtəbəsindəki mənzilini ələ keçirmiş və burada sözün əsil mənasında fahişəxana açmışdı. Şaiyələrə görə, bu pəzəvəng Şuşanın varlı adamlarından imiş. Bakıya yenicə gəlib. Baksovetdə işə düzəldikdən sonra Nuvarişin evinin yanındakı kooperativ binadan 4 otaqlı mənzil də alıb. Bu adamın hətta adı və soyadı belə Nuvariş Qarabağlı üçün qəddarlıq və allahsızlıq ifadəsi idi: Şahqacar Ərmağanov!»

***

«Deyirlər nə zamansa Əylisdə çoxlu sayda erməni yaşayırmış. Bizim müsəlmanlarla çox yaxşı, dost kimi dolanırlarmış. Həkim Abbasəliyev o erməniləri çox tərifləyir. Deyir ki, belə mədəni, dürüst, zəhmetsevər insanlar dünyanın heç bir yerində yoxdu.»

***

«Sünnət mərasimində Saday Sadıqlıya hörmətli qonaq kimi söz verirlər. …O isə bu adəti məsxərəyə qoymağa başlayır. Sonra lap uzağa gedərək, Allah bağışlasın, Peyğəmbərin özünə ilişir. Deyir ki, doğrudanmı sizin peyğəmbəriniz Allahdan ağıllıdır? İnsanın bədənində artıq nə isə olsaydı, Allah kor deyil ki, görərdi də bunu… Belə çıxır ki, Tanrı insanın üzünü, gözlərini, burnunu, qulaqlarını yaradanda hər şeyi düz edib, lənət şeytana, məhz həmin yerə çatanda birdən məktəbli kimi səhvə yol verib. Kim sizin Peyğəmbərinizə Allahın səhvlərini düzəltmək səlahiyyəti verib?»

***

«Eçmiədzinə getmək, katalikosun xeyir-duası ilə xristianlığı qəbul etmək, orada ömrünün sonuna kimi rahib kimi qalmaq və Allaha dua edərək müsəlmanların ermənilərə qarşı etdikləri şər əməllərə görə əfv istəmək Saday Sadıqlının ürəyində Sumqayıt hadisələrindən sonrakı gecələrin birində baş qaldırmışdı».

***

«Mən sadəcə heyrətə gəlirəm: Gör ermənilər üçün Əylis nə deməkdi? Görəsən çaqqal və ilanlarla dolu, daşın su və topaqdan milyon dəfə çox olduğu bir yerdə cənnət guşəsi yaratmaq onların nəyinə gərək idi?»

***

«»Bizim Vəngdəki kilsə Eçmiədzin kilsəsinin dəqiq surətidir». Bu sözləri həkim Abbasəliyev bir vaxtlar Vəng kilsəsinin həyətində öz gələcək kürəkəninə demişdi. Maraqlı olan bir şey idi: Görəsən artist (Saday Sadıqlı — red.) Eçmiədzinə aparan çoxsaylı yollardan birinin məhz Vəng kilsəsindən keçdiyini haradan bilirdi?»

***

«Abbasəliyevin dediklərinə görə bir zamanlar Əylisdə 12 kilsə varmış. Saday Sadıqlı onlardan səkkizinin yerini bilirdi. Yerdə qalan dörd kilsənin xarabalıqlarının yeri heç Abbasəliyevə də bəlli deyildi. Əslində, bu səkkiz kilsəni də sözün tam mənasında kilsə adlandırmaq olmazdı. Çünki bu kilsələrdən yalnız miskin dağıntılar qalmışdı…»

***

«Bu kilsəsələrdən ən qədimini əylislilər “İstazın» adlandırırdılar. İndinin özündə belə Əylisdə bir kimsəni bu kilsənin İstazın yox, erməni dilində «Allah evi» anlamını verən Astvaçadun olduğuna inandıra bilməzsən. Nə zamansa ermənilərin Məkkə və Mədinəsi olan bu kilsədən yalnız iki divar və iki zirzəmi qalıb».

***

«İş belə olmuşdu: Əylisin erməni əhalisi öncədən duyuq düşməsin deyə Adif bəyin 30-40 türk atlısı səhər tezdən həm ermənilərin, həm də azərbaycanlıların evlərini gəzmişdilər və bəyan etmişdilər ki, bu gün barışıq olacaq və bunun üçün də hamı təcili olaraq hansısa bir erməninin həyətinə toplaşmalıdır. Camaat deyilən yerə toplaşdıqdan sonra türk əsgərləri müsəlmanları ermənilərdən ayırıb həyətin ayrı-ayrı köşələrində sıraya düzdülər. Birdən haradansa yüksək səslə «Atəş!» komandası verildi və həyəti hər tərəfdən əhatəyə alan türk əsgərləri ermənilərin üzərinə güllə yağdırdılar».

***

«21 dekabr. Müqəddəs Foma məbədinin qoruyucusu arximadrit Petros məbədin hər tərəfindən yüksək hasar çəkilməsilə bağlı göstəriş verdi. Günbəzin və zəng qülləsinin inşasında çay daşından və bişmiş kərpicdən istifadə olunurdu. Kürdistandan ustalar gəldilər… — o zamanlar türk vilayətləri Van, Bitlis, Diyarbəkir Kürdüstan adlanırdı…»

***

«Səhərdən axşama qədər azadlıq, müstəqillik və Qarabağ haqqında şüarlar çığıran Uluruh Turanməkan ərə getməmiş qadınların əsəbi kütləsinin önündə gedərək küçələri dolaşırdı. İndi isə, axşama az qalmış Parapetin yaxınlığındakı erməni kilsəsinin qarşısında növbəti mitinqini təşkil etmişdi. Xalillullahın əlaltıları yarım saat olardı ki, kilsəni yandırmağa çalışırdılar. Ancaq kilsə yanmaq istəmirdi və bu vəziyyət şairin ətrafına toplaşmış qarımış qadınları özündən çıxarırdı».

 

منبع :

...Əkrəm Əylislini unudun

نوشته ی:

Elçin MİRZƏBƏYLİ

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.

آ. ائلیار
ویژه ایران گلوبال

فیسبوک - تلگرامفیسبوک - تلگرامصفحه شما

توجه داشته باشید کامنت‌هایی که مربوط به موضوع مطلب نباشند، منتشر نخواهند شد!