● باری دیگر انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم نظام جمهوری اسلامی که قرار هست در خردادماه سال آینده برگزار شود، به مباحث، دمکراسی، انتخابات، پارلمان، ریاست جمهوری و اختیارات نهادهای پارلمان و رئیس جمهوری در ساختارهای سیاسی مختلف در کشورهای متفاوت دامن میزند. به همین مناسبت این نوشتار بطور خلاصه به دمکراسی پارلمانی و دمکراسی پرزیدنتی (ریاست جمهوری) در سیستم های دمکراتیک می پردازد، در نوشتاری دیگر یه ساختار نظام جمهوری اسلامی و به جایگاه  پارلمان و ریاست جمهوری در آن ( همراه با دیاگرام ساختار قدرت در نظام ولایت فقیه) خواهد پرداخت.

● دمکراسی یک واژهءِ یونانی است که مجموعه ای از مفاهیم و فرمهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که در چگونگی آرایش زندگی مدرن و در ساختارهای سیاسی  و حکومتی از 500 سال قبل از میلاد تا به امروز نقش مؤثری را داشته است را با خود حمل میکند.

در یک دمکراسی شهروندان از حقوق:

1- آزادیها و تصمیم گیریهای فردی که اساس یک زندگی مدرن هست برخوردار میشوند در مقابل شهروندان در جامعه با شناخت خود مسئولیّت های فردی را در برابر عموم شهروندانِ یک جامعه میپذیرند.

2- زمینهء مشارکت مستقیم و تأثیر پذیری نقش شهروندان را در آنچه در جامعه و در میدان سیاست ورزی میگذرد را فراهم میکند 

3- تضمین برابری و یکسانی حقوق فردی و گروهی را در مقابل قوهء قانونگذاری و قوهء اجرایی تأمین میکند، همچنین پاسداری از حقوق اقلیّتهای دینی و أتنیکی زیر مجموعهء از یک سیستم دمکراسی است.

4- بوجود آوردن فضا و بستری که در آن شکل گیری و ایجاد فرمهای بیشمار نهادهای اجتماعی و فرهنگی میسر شود، ایجاد انجمن ها، سندیکاها و همبستگی و ائتلاف بین نهاهاد و  اهرمهای مختلف در جامعه فراهم شود.

5- در یک دمکراسی پایه و زیر ساخت یک ساختار حکومتی مدرن و نظم سیاسی شفاف و فراگیر آن مطابق با انواع دمکراسی های صیقل خوردهء دورانِ تکاملی و همسو با موازین حقوق بشر را به شهروندان تقدیم میکند.

6- در یک دمکراسی مردم حاکمیّت مستقل سیاسی و منبع مشروعیّت بخشیدن به تمامی گردش کار در امور سیاسی و کشور داری است.

7- در یک دمکراسی مردم خود تنها منبع تصمیم گیریهای سیاسی هستند(دمکراسی بدون واسطه) و یا این مسئولیّت را به نمایندگان خود در احزاب و یا به پارلمان و یا به سایر نهادهای دیگر واگذار میکنند (دمکراسی با واسطه).

8- در یک دمکراسی قدرت سیاسی اعضای تشکیل حکومت و سایر ارگانهای دیگر بصورت فردی و گروهی محدود و مشروط و پیوسته تحت نظارت و کنترل  مردم و یا نمایندگان واقعی آنهاست.

9- قدرت سیاسی و اقتصادی و میزان تأثیر پذیری اعضای حکومت و پارلمان در امور کشورداری مطابق با قانوان اساسی هر کشوری که دارای سیستم حکومتی دمکراتیک باشد محدود و معیّن شده است، کوچکترین حرکتِ و اقدامِ سیاسی بر خلافِ قانونِ اساسی، فرد و یا گروهِ متهم در هر مقام کشوری که باشند تحت پیگرد قانونی قرار میگیرند. در یک دمکراسی هیچ فرد و گروهی امیتاز و یا  قدرتی فرای قانون اساسی ندارند

10-  قانون اساسی در یک سیستم سیاسی دمکراتیک و مدرن سکولار ( جدایی دین از سیاست و حکومت) و مطابق با اصول حقوق بشر جهانی است. یک قانون اساسی دمکراتیک و مدرن بر اساس نیازهای مبرم این جهانی انسانها و مطابق با گذشت زمان امروز  و بر پایهء شرایط جهان پیرامونی و از همه مهمتر نگاه به آینده برای تضمین حداقل امنیّت ملّی کشور و بالا بردن استاندارد زندگی شهروندان است.

11- در یک دمکراسی سه قوهء: قوهء قانونگذاری،قوهءِ اجرایی(حکومت)، و قوهءِ قضایی و دادگستری، مستقل هستند و همدیگر را کنترل میکنند. تنها با استقلال و کنترل این سه ارگان از سوی نمایندگان واقعی مردم برقراری دمکراسی امکان پذیر و مفهوم پیدا میکند. در نظام جمهوری اسلامی قدرت این سه ارگان در چنگ یک نفر بنام رهبر انقلاب علی خامنه ای متمرکز هست.

12- در یک سیستم دمکراتیک تقسیم قدرت سیاسی و وظایف بصورت عمودی ( از پایین تا بالا بین: کمونها، شوراهای شهر و روستا، بخشداری و فرمانداری، استانداری، و غیره) و بصورت افقی بین ( قوای، قانونگذاری، اجرایی، و قضایی، و غیره) انجام میگیرد.

13- در یک دمکراسی آزادی مطبوعات و یا آزادی رسانه های گفتاری، شنیداری، نوشتاری، و ژورنالیستی اصلی مهم بشمار می آید. در یک دمکراسی آزادی مطبوعات اطلاع رسانی برای کنترل و محدود کردن قدرت سیاسی، همچنین شفافیّت بخشیدن به روندِ میدانِ سیاست ورزی و کشورداری از جایگاه  ویزه ای برخوردار هست، تا آنجا که تأثیری گذاری مطبوعات در امر دمکراسی را قوهء چهارم در کنار سه قوهءِ دیگر ( مقننه، اجرایی، و قضایی و دادگستری) میدانند. آزادی مطبوعات ستون اصلی دمکراتیزه کردن حکومت و جامعه میباشد. بدون آزادی مطبوعات دمکراسی بی مفهوم هست.

14- در یک دمکراسی دسترسی شهروندان به منابع اطلاعاتی از حقوق اولیّهءِ آنها محسوب میشود،  در یک دمکراسی هر گونه سانسور ممنوع هست، مگر اینکه دمکراسی و  امنیّت ملّی را خدشه دار کند، و یا برخلاف قانون اساسی دمکراتیک مورد تأیید مردم باشد.

15- اصولأ دمکراسی دیجیتالی یکی از مهمترین و شفاف ترین انواع دمکراسی ها و در حقیقت آخرین و جدیدترین فرم دمکراسی در عصر حاضر هست. با رشد هرچه بیشتر و سریعتر تکنولوژی اطلاع رسانی و توسعه در کشورهای در حال رشد و عقب مانده، در قرون آینده دمکراسی دیجیتالی جانشین انواع دمکراسی های دیگر خواهد شد، عرصه را بر دیکتاتورها تنگ و ساکنان کرهء زمین را بهم نزدیکتر  در نتیجه جایگزینی دمکراسی  و گسترش آن شتاب بیشتری بخود خواهد گرفت.

16-  در یک دمکراسی انتخابات کاملأ آزاد هست، هیچگونه محدودیّتی  برای انتخاب کننده و انتخاب شونده وجود ندارد. آزادی بیان و دیدگاه  شهروندان از مصونیّت خاصی برخوردار هست.

17- ساختارهای حکومتی از جمله، پادشاهی و یا جمهوری ملاک و میزان دمکرات بودن آنها نیست، بلکه وزنه و سنجش دمکراتیک بودن یک ساختار حکومتی نوع دمکراسی بکار گرفته شده و همسویی و رعایت اصول و ضوابط ارزشهای دمکراتیک سکولار در قانون اساسی و  در گردش کار حکومتگران و ارگانهای دولتی است. چنانکه بسیاری از سیستم های جمهوری امروز در جهان دمکراتیک نیستند و در کشورهای سلطنتی مانند انگلستان و هلند، پارلمانتاریسم و شکل پپیشرفتهء دمکراسی یعنی لیبرال دمکراسی متولد شد.

18- اپوزیسیون سیاسی در یک دمکراسی از قدرت و جایگاه مهمی برخوردار هست، تا آنجا که اپوزیسیون را حکومت در سایه مینامند، گاهی اوقات نقش اپوزیسیون از حکومت در قدرت سیاسی برجسته تر هست، اپوزیسیون حکومت وقت را از خطاهای سیاسی برحذر میدارد. در نظام جمهوری اسلامی اپوزیسیونی به معنی واقعی وجود ندارد.

19- ساختار نظام جمهوری اسلامی، نه جمهوری است و نه دمکراتیک. در این نظام کوچکترین اثر و نشانه ای از انواع دمکراسی ها و از ارزشهای دمکراتیک وجود ندارد. جمهوری اسلامی در وجود دو نفر: علی خامنه ای و هاشمی رفسنجانی خلاصه میشود.

دمکراسی پارلمانی، وظایف و اختیارات آن

● سیستم حکومت پارلمانی بر اساس دمکراسی پارلمانی پایه ریزی میشود. همانطور که از نامهایِ حکومت پارلمانی و دمکراسی پارلمانی پیداست، مجلس یا پارلمان در مرکز و محور کشورداری و مبدأ تصمیم گیریهایِ سیاسی قرار میگیرد. حکومت مستقیم از سوی مردم انتخاب نمیشود، بلکه بر اساس رأی اکثریّت افراد در مجلس و پارلمان انتخاب میشود، اعتبار حکومت در یک دمکراسی پارلمانی به فضای سیاسی و به تناسب آرای مجلس وابسته هست. چنین دمکراسی را repräsentative Demokratie مینامند. در سیستم حکومت پارلمانی اپوزیسیون از قدرت سیاسی بالایی برخوردار هست، تا آنجا که همسان با دیوان عالی قضایی و  در بسیار مواقع بیشتر از حکومت وقت روند سیاسی را تعیین و کنترل میکند. ساختار حکومتی کشور آلمان، نمونهء کلاسیک یک دمکراسی پارلمانی است.

● نمودار در بالا سیستم پارلمانی کلاسیک را در تئوری و در عمل در کشورهای دمکراتیک به نمایش میگذارد. مرکز قدرت سیاسی و منبع مشروعیّت بخشیدن به ساختار حکومت و به نهادهای دیگر کشورداری از مردم که باخط قرمز بر روی نمودار مشخص شده است آغاز میشود. دمکراسی پارلمانی یک «دمکراسی با واسطه Indirekte Demokratie  » است. همانطور که در نمودار پیداست مردم نمایندگان پارلمان( مجلس) را مستقیم انتخاب میکنند، آنوقت این نمایندگان مجلس از طرف مردم مأموریّت دارند که اعضای حکومت،/ افراد دیوان عالی قضایی/،  همچنین رئیس جمهور کشور / را انتخاب و تعیین کنند. در نظام جمهوری اسلامی علی خامنه ای بطور مستقیم و غیر مستقیم همه ارگانهای حکومتی، لشکری، پارلمانی، اقتصادی و سایر افراد نهادهای دیگر را به تنهایی انتخاب میکند.

دمکراسی پرزیدنتی و یا رئیس جمهوری، وظایف و اختیارات آن

● ساختار حکومت پرزیدنتی مانند سیستم حکومتی پارلمانی بر مبنای دمکراسی پرزیدنتی präsidentiellen Demokratie   شکل میگیرد. نوع دمکراسی در این ساختار حکومتی یک دمکراسی با واسطه (repräsentative Demokratie) میباشد. در یک سیستم حکومت پرزیدنتی مردم رئیس حکومت (پرزیدنت) همچنین اعضای نمایندگان پارلمان را بطور مستقیم انتخاب میکنند. پرزیدنت و ارگانهای وابسته به او و ارگانِ پارلمان با نمایندگانِ مجلس به عنوانِ دو نهادِ حکومتیِ مستقل و تقریبأ بدونِ وابستگی به یکدیگر بطور جداگانه در مقابل مردم مسئولیّت می پذیرند و هر یک به تنهایی پاسخگو هم هستند. هر کدام از این دو نهاد اختیارات و وظایف مشخصی دارند.

● مدت زمان دوره ایِ پرزیدنت در قانون اساسی ذکر شده است و پارلمان نمی تواند پرزیدنت را برای مسائلی فرا بخواند و یا او را بر کنار کند. تشکیل کابینهء حکومت در حوزهء اختیارات پرزیدنت هست. اعضای حکومتِ وقت اجازه ندارند که در ارگانهای قانونگذاری مشارکت داشته باشند، آنها فقط در مقابل پرزیدنت مسئولیّت دارند و پاسخگو خواهند بود. قوهء اجرایی که پرزیدنت در نوک هرم آن هست اجازهء قانونگذاری ندارند.

● در مجموع  هدف اصلی از جایگزینی یک سیستم حکومتی پرزیدنتی، تفکیک و تقسیم قوای حکومتی و قدرت سیاسی در امور کشورداری به منظور پیروی از اصول دمکراسی است. بین نهاد پرزیدنت و پارلمان پیوسته یک رقابت وجود دارد، به همین مناسبت دمکراسی پرزیدنتی را یک سیستم حکومتی دوآلیسم Dualismus   مینامند. ساختار حکومتی ایالات متحدهء آمریکا و فرانسه (بویژه آمریکا) نمونهء بارز و کلاسیک سیستم حکومتی پرزیدنتی میباشد. پرداختن به هریک از این سیستمهایِ آمریکا و فرانسه خود نیاز به نوشتاری دیگر دارد.

 همانطور که در دیاگرام باخط قرمز مشخص شده است، مردم بطور مستقیم پرزیدنت (رئیس حکومت) و اعضای پارلمان و مجلس را انتخاب میکنند. پس از آن پرزیدنت و مجلس سایر ارگانهای حکومتی را بر می گزینند.

 ● در ساختار نظام جمهوری اسلامی اعضای پارلمان (مجلس شورای اسلامی) و رئیس جمهور بطور مستقیم و غیر مستقیم از سوی یک فرد بنام رهبر انقلاب علی خامنه ای انتخاب میشوند. اعضای مجلس شورای اسلامی و رئیس جمهور که در حقیقت اپوزیسیون انتخابی و سفارش داده شدهء رهبر انقلاب در نظام جمهوری اسلامی است، فقط وظیفهءِ  آبدارچی و خدمتگزار  علی خامنه ای هستند. هر دو نها مجلس و رئیس جمهوری در مقابل مردم پاسخگو نیستند، به عبارتی دیگر از قدرتی برخوردار نیستند که بتوانند کاری انجام دهند.

نمودار دمکراسی پارلمانی در اندازهء بزرگتر (بر روی آن کلیک کنید)

نمودار دمکراسی پرزیدنتی در اندازهء بزرگتر (بر روی آن کلیک کنید)

|دسامبر 2012| آلمان|ناصر کرمی|