چرا شهر موشکی؟

فرزاد صیفی‌کاران

«اگر از امروز ما شروع بکنیم، هر هفته رونمایی از یک شهر موشکی داشته باشیم، تا دو سال دیگر تمام نمی‌شود. اینقدر زیاد است…»

این حرف‌های حدود یک ماه پیش امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در مصاحبه با صدا و سیما است که از آن زمان به صورت گسترده در رسانه‌های هوادار حکومت به عنوان ابزاری برای قدرت‌نمایی بازنشر می‌شود.

«شهرهای موشکی» اصطلاحی است که سپاه پاسداران برای توصیف پایگاه‌های زیرزمینی موشکی از آن استفاده می‌کند. این پایگاه‌ها مجموعه‌ای از تونل‌های گسترده، تو در تو و عمیق در نقاط مختلف کشور است که گفته می‌شود در مناطق کوهستانی و استراتژیک واقع شده و محلی برای نگهداری، آماده‌سازی و شلیک موشک‌های بالستیک و کروز و دیگر تسلیحات راهبردی مانند پهپاد و سامانه‌های پدافندی است.

طی ۱۰ سال گذشته، سپاه پاسداران هر از گاهی تصاویری از تونل‌های زیرزمینی که تعداد زیادی موشک، پهپاد و سامانه‌های پدافندی در آنها انبار شده را به عنوان «شهرهای مخفی موشکی» منتشر کرده است.

سه‌شنبه گذشته نیز سپاه پاسداران اعلام کرد قرار است از یک شهر موشکی جدید رونمایی کند و ساعاتی بعد تصاویری از امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه و سرلشکر محمد باقری، فرمانده کل نیروهای مسلح ایران منتشر شد که سوار بر یک خودروی نظامی در حال عبور از تونل‌هایی مملو از موشک‌های بالستیک بودند.
رونمایی از این شهر موشکی جدید سپاه پاسداران در حالی صورت گرفت که بعد از دومین حمله اسرائیل به ایران در تاریخ پنجم آبان ۱۴۰۳، ایران نه تنها پیوسته تهدید به تلافی و اجرای عملیات «وعده صادق ۳» می‌کند، بلکه دریابان تونی راداکین، رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح بریتانیا، هم گفته بود اسرائیل توانایی ایران «برای تولید موشک‌های بالستیک را به مدت یک سال از بین برده» است.

از شهرهای موشکی سپاه پاسداران چه می‌دانیم؟
جمهوری اسلامی ایران همیشه از موشک‌ها رونمایی می‌کند و آنها را به عنوان دستاوردی مهم در زمینه تسلیحات نظامی، به‌ویژه برای قدرت‌نمایی و مقابله با تهدید کشورهایی چون اسرائیل و آمریکا، به نمایش می‌گذارد، اما توسعه و پیشبرد برنامه موشکی و پایگاه‌های موشکی خود را سری و محرمانه نگه داشته است.

سپاه پاسداران ادعا می‌کند چندین پایگاه موشکی که به صورت تونل در «دل کوه‌ با مهندسی و حفاری خاص» ایجاد شده را در اختیار دارد.

اولین بار سال ۱۳۹۴، امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران از پایگاه‌‌های موشکی سپاه در «اعماق ۵۰۰ متری زمین» و در استان‌های مختلف خبر داد.

از زمان ساخت پایگاه‌های موشکی سپاه در زیر زمین اطلاع دقیقی در دست نیست، اما مهدی بختیاری، خبرنگار حوزه نظامی خبرگزاری فارس در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره گفته که اولین پایگاه موشکی زیرزمینی در غرب ایران سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۳ شمسی) و هم‌زمان با آغاز برنامه موشکی ایران 

محل دقیق این پایگاه‌های موشکی مشخص نیست و هیچ‌گاه به‌صورت رسمی اعلام نشده است. بر اساس تصاویری که از این پایگاه‌های مخفی زیرزمینی منتشر شده، یکی از آنها که بزرگ‌تر به نظر می‌رسد، ظاهرا از مهم‌ترین زرادخانه‌های موشکی‌ و پهپادی سپاه است و هم محلی برای آماده‌سازی و انجام عملیات‌های موشکی.

تاکنون از این شهرهای موشکی به صورت رسمی رونمایی شده است:

شهر موشکی در کوه‌های زاگرس در سال ۱۳۹۴
شهر موشکی زیرزمینی در امتداد سواحل خلیج فارس (استان بوشهر و هرمزگان) در سال ۱۳۹۸
پایگاه‌های موشکی در سواحل جنوبی در سال ۱۴۰۳
شهر موشکی مخفی نیروی هوافضای سپاه در سال ۱۴۰۰
«ابر شهر موشکی» در فروردین ۱۴۰۴

در یکی از اولین فیلم‌های منتشر شده از شهرهای موشکی، راه‌روهایی مملو از موشک و لانچرهای آنها و همچنین محلی که موشک‌های آماده شلیک از تونل بزرگی به وسیله ریل به سمت محل پرتاب برده می‌شوند، دیده می‌شود. این شهرهای موشکی بارها به نمایش گذاشته شده‌اند، مخصوصا در زمانی که سپاه پاسداران عملیات موشکی مانند حمله به داعش در سوریه یا عملیات وعده صادق یک و دو را انجام داد.

سپاه پاسداران اسفند ۱۳۹۹ از یک «شهر موشکی دریایی» در سواحل خلیج فارس رونمایی کرد. محل این پایگاه نیز مانند موارد قبلی اعلام نشد، اما رسانه‌‎های داخلی از استان هرمزگان درباره این پایگاه گزارش دادند.

حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران درباره این «شهر موشکی دریایی» در سواحل خلیج فارس گفته بود: «این مجموعه یکی از چندین تاسیسات نگه‌دارنده موشک‌های راهبردی نیروی دریایی سپاه است که در آن ستونی از موشک‌ها و سیستم‌های پرتاب کننده مستقر است.»

علاوه بر نیروی هوافضای سپاه، نیروی دریایی سپاه نیز موشک‌های ساحل به دریا، سطح به دریا و دریا به دریا مانند موشک‌های «یا علی» و «هویزه» را اختیار دارد.

تعداد پایگاه‌های موشکی ایران که در زیرزمین واقع شده‌اند، مشخص نیست اما احمدرضا پوردستان، رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران، که قبلا سمت‌های فرماندهی نیروی زمینی ارتش و جانشینی فرمانده کل ارتش را بر عهده داشت، در دی ماه ۱۳۹۴ گفته بود شهرهای زیرزمینی موشکی در انحصار سپاه پاسداران نیستند و ارتش نیز بسیاری از آنها را در اختیار دارد.

طبق صحبت‌های امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در این مورد «اگر هر هفته از یک شهر موشکی رونمایی کنند تا دو سال تمام نمی‌شود»، ایران ممکن است چیزی حدود ۱۰۴ شهر موشکی داشته باشد، ادعایی که صحت‌سنجی آن با توجه به در دست نبودن اطلاعات کار آسانی نیست.

رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران نیز از وجود «صدها شهر موشکی» در ایران خبر می‌دهند.

در آخرین شهر موشکی رونمایی شده، عمدتا موشک‌های بالستیک خیبرشکن، حاج قاسم، عماد، سجیل، قدر-H و موشک کروز پاوه به نمایش گذاشته شدند.

موشک بالستیک عماد، از جمله موشک‌هایی بود که در حمله ایران به اسرائیل استفاده شد و به پایگاه هوایی نواتیم در مرکز اسرائیل خسارت‌هایی وارد کرد.
چرا شهر موشکی؟
هدف از ساخت شهرهای موشکی، افزایش بقا و مقاومت در برابر حملات هوایی و حفظ قدرت بازدارندگی است، چرا که ایران با توسعه این شهرهای موشکی، تا حدی توانسته نشان دهد که حتی در صورت حمله به برخی پایگاه‌های موشکی‌اش در سطح زمین، همچنان توان موشکی خود را حفظ کرده است.

مهدی بختیاری، پژوهشگر نظامی در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره، وجود و پراکندگی شهرهای موشکی مخفی در مناطق مختلف کشور را «برای غافلگیر کردن دشمنان از چند جبهه» اعلام کرده است.

به گفته تحلیلگران، پایگاه‌ها یا طبق تعریف سپاه پاسداران، «شهرهای زیرزمینی موشکی»، می‌تواند در راستای آمادگی برای جنگ‌های نامتقارن باشد، چرا که این پایگاه‌ها امکان شلیک موشک از مکان‌های نامشخص را فراهم می‌کنند و دشمن را در محاسبه توان ایران دچار سردرگمی می‌کنند.

به گفته فرماندهان سپاه پاسداران این شهرهای موشکی تنها محل نگهداری موشک نیست، بلکه برخی از آنها «کارخانه‌های تولید و آماده‌سازی موشک‌ها قبل از عملیاتی شدن» است.

امیرعلی حاجی‌زاده خرداد ماه ۱۳۹۶ از وجود سه کارخانه زیرزمینی تولید موشک در ایران متعلق به سپاه پاسداران خبر داد.