چرا ترامپ عربستان را برای دیدار با پوتین انتخاب کرد؟

منال خلیل

وقتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد که ممکن است برای مذاکره درباره‌ راه‌های پایان دادن به جنگ اوکراین در عربستان سعودی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار کند، بسیاری از ناظران از انتخاب این کشور برای چنین نشست حساسی متعجب شدند.

ترامپ در آن زمان نه تاریخی برای این دیدار مشخص کرد و نه جزئیات بیشتری ارائه داد، اما گفت که احتمال دارد این نشست به‌زودی برگزار شود. او حتی پیشنهاد کرد که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی نیز در این نشست حضور داشته باشد.

اکنون مارکو روبیو و سرگئی لاوروف، وزرای خارجه آمریکا و روسیه به ریاض رفته‌اند تا گفت‌وگوها درباره جنگ اوکراین را در غیاب مقام‌های اوکراینی آغاز کنند و مقدمات دیدار دو رئیس جمهور را در عربستان فراهم کنند.

چرا ترامپ عربستان را برای میزبانی این مذاکرات پیشنهاد کرد؟

مکان بی‌طرف
کشورهایی مانند چین و امارات متحده عربی نیز آمادگی خود را برای میزبانی نشست ترامپ و پوتین اعلام کرده بودند.
پل سالم، معاون موسسه‌ خاورمیانه در واشنگتن، می‌گوید: «عربستان سعودی انتخابی منطقی برای میزبانی این نشست است، زیرا موقعیت بی‌طرفی دارد.»

به گفته‌ سالم، برگزاری این نشست در یک کشور اروپایی غیرممکن به نظر می‌رسد، زیرا اروپا در جنگ اوکراین موضعی قاطع علیه روسیه اتخاذ کرده است.

هم‌زمان با سفر وزرای خارجه آمریکا و روسیه به عربستان، رهبران اروپایی که از حضور نداشتن اوکراین در مذاکرات آمریکا و روسیه انتقاد کرده‌اند، برای شرکت در نشست اضطراری جداگانه‌ای در پاریس آماده می‌شوند.

لاوروف در آستانه سفر به عربستان هرگونه حضور اروپایی‌ها در مذاکرات پایان دادن به جنگ اوکراین را رد کرد.

دکتر خضر ابودیا، استاد روابط بین‌الملل، معتقد است که در گذشته، شهرهایی مانند ژنو برای چنین مذاکراتی انتخاب می‌شدند، اما وخامت روابط روسیه با سوئیس و سایر کشورهای اروپایی باعث شده گزینه‌ دیگری مانند عربستان مطرح شود.

او همچنین تاکید می‌کند که عربستان توانسته اعتماد و منافع مشترکی با پوتین ایجاد کند و از آنجا که عضو دیوان کیفری بین‌المللی نیست، مانعی برای سفر پوتین به این کشور وجود ندارد.

در سال ۲۰۲۳، دیوان کیفری بین‌المللی حکم بازداشت پوتین را به اتهام جنایات جنگی در اوکراین صادر کرد. اما ناظران معتقدند که او می‌تواند بدون نگرانی از بازداشت به عربستان سفر کند.

نقش عربستان در میانجی‌گری
عربستان سعودی از جمله کشورهایی است که در مبادله‌ زندانیان میان روسیه و اوکراین نقش میانجی داشته و موفق شده اعتماد هر دو طرف را جلب کند.

در مبادله دیگری که اخیرا با کمک عربستان انجام شد، مارک فوگل، معلم آمریکایی، پس از بیش از سه سال بازداشت در روسیه آزاد شد.

استیو ویتکاف، نماینده‌ ویژه‌ آمریکا در امور خاورمیانه، اعلام کرد که ولیعهد عربستان نقش مهمی در این آزادی ایفا کرده است.

عربستان در ماه‌های اخیر میزبان زلنسکی و پوتین بوده و گفته است که برای دستیابی به یک توافق صلح پایدار تلاش می‌کند. در همین چارچوب، ریاض یک نشست بین‌المللی در جده با حضور نمایندگان چندین کشور برگزار کرد.
در سفر پوتین به ریاض در دسامبر ۲۰۲۳، بن سلمان او را «مهمان ویژه و بسیار محترم عربستان سعودی، هم در سطح دولتی و هم در میان مردم» توصیف کرد.

عبدالله باعبود، کارشناس کشورهای حوزه خلیج فارس، معتقد است که عربستان سعودی قصد دارد مانند عمان، قطر و امارات، نقش پررنگ‌تری در میانجی‌گری‌های بین‌المللی ایفا کند.
باعبود می‌گوید میزبانی نشست ترامپ و پوتین می‌تواند امتیاز دیپلماتیک بزرگی برای عربستان باشد که شاید در ازای آن واشنگتن حمایت بیشتری از اهداف استراتژیک ریاض، از جمله پیوستن به پیمان ابراهیم ارائه دهد؛ توافقی که به عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسرائیل منجر شد.

پل سالم نیز بر این باور است که ترامپ برای منافع اقتصادی، مالی، سرمایه‌گذاری و استراتژیک، در پی تقویت روابط آمریکا و عربستان است و احتمالا در آینده به دنبال یک توافق میان واشنگتن، ریاض و تل‌آویو خواهد بود.

دکتر نضال شقیر، استاد ارتباطات راهبردی، تاکید می‌کند که عربستان سعودی نقش کلیدی در سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه، به‌ویژه در مورد مناقشه اسرائیل و فلسطین، دارد.

او همچنین به فشارهای اخیر آمریکا بر عربستان اشاره می‌کند، به‌ ویژه پس از اظهارات بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، درباره انتقال ساکنان غزه به عربستان، که ریاض قاطعانه آن را رد کرده است.

نقش نفت در معادلات سیاسی
آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ نفت در جهان است و پس از آن، عربستان سعودی و روسیه در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

تحلیلگران می‌گویند که جنگ روسیه و اوکراین تاثیر زیادی بر بازارهای جهانی انرژی داشته و عربستان نقشی کلیدی در حفظ ثبات قیمت نفت ایفا کرده است.
در دسامبر ۲۰۲۴، هشت عضو از گروه اوپک‌پلاس، که شامل ۲۲ کشور صادرکننده نفت ازجمله عربستان و روسیه است، تصمیم گرفتند افزایش تولید نفت را به تعویق بیندازند، چون با تقاضایی کمتر از حد انتظار و رقابت تولیدکنندگان خارج از این ائتلاف مواجه بودند.

عبدالله باعبود می‌گوید عربستان و روسیه، به عنوان دو قدرت بزرگ نفتی جهان، منافع مشترکی دارند. او معتقد است که نشست ترامپ-پوتین فراتر از موضوع جنگ اوکراین خواهد بود و بر مسائل مهمی مانند قیمت جهانی نفت و همکاری‌های اقتصادی نیز متمرکز خواهد شد.

او می‌گوید: «ترامپ احتمالا به دنبال تضمین قیمت‌های مناسب نفت برای شرکت‌های انرژی آمریکایی است، همان‌طور که در گذشته خواهان کاهش قیمت‌ها بوده است.»

او همچنین تاکید می‌کند که ترامپ تولید سوخت‌های فسیلی را بر انرژی‌های پاک ترجیح می‌دهد، سیاستی که با نقش عربستان سعودی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت هم‌سو است.

منافع راهبردی
اولین سفر خارجی رسمی ترامپ بعد از رسیدن به ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۷ به عربستان سعودی انجام شد. این سفر موقعیت دیپلماتیک ریاض را در عرصه‌ بین‌المللی تقویت کرد.

ترامپ این بار هم اشاره کرده بود که در صورت انتخاب مجدد، ممکن است در نخستین سفر خارجی خود به عربستان برود.

او ماه گذشته در کاخ سفید گفت: «اگر عربستان بخواهد ۴۵۰ یا ۵۰۰ میلیارد دلار از محصولات ما خریداری کند، احتمالا می‌روم.»

چند روز بعد، محمد بن سلمان اعلام کرد که عربستان طی چهار سال آینده ۶۰۰ میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری خواهد کرد.

ترامپ در اجلاس داووس گفت: «اما از ولیعهد، که فردی فوق‌العاده است، می‌خواهم این رقم را به یک تریلیون دلار برساند.»

او گفت: «فکر می‌کنم آن‌ها این کار را انجام خواهند داد، چون ما رفتار بسیار خوبی با آن‌ها داشته‌ایم.»

دکتر نضال شقیر بر این باور است که ترامپ عربستان سعودی را یک شریک کلیدی در عرصه‌ استراتژیک و اقتصادی می‌بیند.

او همچنین اشاره می‌کند که ترامپ تلاش دارد نقش اقتصادی برتر آمریکا را در منطقه‌ خلیج فارس تثبیت کند، به‌ ویژه در شرایطی که جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین، تمرکز سیاست خارجی آمریکا را به سمت آسیا سوق داده بود.

به گفته‌ خطار ابودیاب، استاد روابط بین‌الملل، ترامپ همچنین به دنبال تقویت نفوذ آمریکا در عربستان سعودی و منطقه‌ گسترده‌تر خاورمیانه است؛ اقدامی که در چارچوب رقابت استراتژیک واشنگتن با چین انجام می‌شود.

با وجود انتقاداتی که نسبت به وضعیت حقوق بشر در عربستان سعودی مطرح شده است، ابودیاب و شقیر معتقدند که اصلاحات اخیر در این کشور، مانند انحلال پلیس اخلاقی و اعطای حق رانندگی به زنان، باعث بهبود چهره‌ جهانی عربستان شده و آن را در برابر فشارهای سیاسی احتمالی در دولت آینده‌ ترامپ مقاوم‌تر کرده است.