تحولات سریع و پیچیده در خاورمیانه- تداومی رایچ ولی خطرناک

خاورمیانه همچنان یکی از مناطق پرتنش جهان است که ترکیبی از اختلافات ژئوپلیتیکی، مذهبی و چالش‌های اقتصادی-سیاسی آن را به منطقه‌ای انفجاری تبدیل کرده است. سوریه، که پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی همچنان یک نقطه بحرانی باقی مانده، در مرکز توجهات منطقه‌ای و بین‌المللی قرار دارد. دینامیک وقایع در سوریه و کشورهای اطراف آن در پی تحولات اخیر دچار تغییرات چشمگیری شده است.

سوریه: یک تعادل شکننده

سقوط رژیم بشار اسد در سال 2024 نقطه عطفی برای منطقه است. حکومت حزب بعث تحت رهبری خانواده اسد با سرکوب‌های بی‌رحمانه و تخریب گسترده کشور همراه بود. سقوط این رژیم نتیجه ترکیبی از قیام‌های داخلی، فشارهای بین‌المللی، دخالت و حملات نظامی بود که توسط اسرائیل، ترکیهو متحدانشان انجام شد. با پایان حکومت اسد، خلاء قدرتی ایجاد شده که چالش‌های جدیدی را به همراه دارد.

بازسازی و بحران انسانی

پس از سال‌ها جنگ، سوریه با بحران های انسانی بی‌سابقه مواجه است. میلیون‌ها سوری چه در داخل و چه بعنوان پناهندگان آواره در کشورهای مختلف همچنان به کمک‌های انسانی وابسته هستند، در حالی که زیرساخت‌های کشور ویران شده است. بازسازی سوریه وظیفه‌ای عظیمی است که به حمایت گسترده بین‌المللی نیاز دارد. اما بی‌ثباتی‌های سیاسی و نبود هماهنگی بین‌المللی، پیشرفت در این زمینه را کند خواهد کرد.

ایران و اسرائیل: تشدید تنش و پیامدهای آن

درگیری میان ایران و اسرائیل وارد مرحله‌ای جدیدی شده است. ایران فعالیت‌های نظامی خود را در منطقه افزایش داد که شامل حملات مستقیم به خاک اسرائیل بود، و در آوریل و اکتبر 2024منجر به حملات موشکی گسترده علیه اسراییل شد. اسرائیل در مقابل با مجموعه‌ای از حملات هدفمند پاسخ داد و دفاع هوایی و تأسیسات استراتژیک ایران را به شدت تضعیف کرد. این تشدید تنش، روابط منطقه‌ای را که پیش از این نیز شکننده بودند، با بی‌ثباتی بیشتر مواجه ساخته است.

نقش جنگ‌های نیابتی

نفوذ ایران از طریق سازمان‌های نیابتی مانند حزب‌الله و حماس در منطقه همچنان یکی از جنبه‌های اصلی این درگیری است. ترور رهبران ارشد این گروه‌ها توسط اسرائیل، و سقوط حکومت اسد در سوریه دینامیک درگیری را به طور قابل ‌توجهی تغییر داده است.

پرسش اینجاست که آیا ایران هنوز توانایی و امکان تطبیق با وضعیت جدید و ادامه جنگ‌های نامتقارن را از خود نشان می‌دهد؟ صحبت های اخیر رهبر جمهوری اسلامی در مورد سقوط حکومت بشار اسد در دمشق، گرچه توجیهی مسخره از شکست سیاستی است که سالها حکومت ایران آن را با هزینه های گزاف انسانی و مالی دنبال میکرد، و بیشتر جنبه مصرف داخلی داشت. اما تحلیل و فهم این شکست استراتژیک و ایجاد شرایط جدید در منطقه نزد حاکمان ایران سوال دیگریست.

وضعیت انسانی فلسطینیان

وضعیت انسانی فلسطینیان در غزه و کرانه باختری فاجعه‌بار است. دهه‌ها درگیری، محاصره‌ها و رکود اقتصادی منجر به زندگی میلیون‌ها نفر در شرایطی بدون امکانات اولیه شده است. بدون چشم‌اندازی واقعی برای تشکیل یک دولت مستقل فلسطین، بهبودی در این شرایط دور از دسترس به نظر می‌رسد. تلاش‌های بین‌المللی برای بهبود شرایط زندگی فلسطینیان و از سرگیری مذاکرات صلح ضروری است تا این بحران انسانی کاهش یابد و منطقه به ثبات رسد.

وضعیت سیاسی و اقتصادی لبنان و سوریه

لبنان و سوریه همچنان در شرایط بی‌ثباتی شدید سیاسی و اقتصادی به سر می‌برند. نظام‌های سیاسی این کشورها از فساد، رکود اقتصادی و قطب‌بندی اجتماعی رنج می‌برند. این شرایط به گروه‌های اسلام‌گرای افراطی فرصت داد تا نفوذ خود را گسترش دهند و امنیت منطقه را به خطر بیندازند. جنگ اخیر و بحران اقتصادی مداوم در لبنان شکاف‌های اجتماعی و سیاسی را عمیق‌تر کرده و در سوریه نیز درگیری‌ها میان شبه‌نظامیان اسلام گرا که اکنون به قدرت رسیده اند، و بازیگران بین‌المللی میتواند منطقه را در استمرار بی نظمی و عدم ثبات بیشتر مواجه سازد.

هجوم جدید پناهجویان به اروپا

ادامه درگیری‌ها و بی‌ثباتی در منطقه خطر هجوم جدید پناهجویان به اروپا را به همراه دارد. به ویژه افرادی از سوریه، لبنان و مناطق فلسطینی به دنبال پناه از خشونت و فقر اقتصادی هستند. این هجوم چالش‌های بزرگی را برای اروپا ایجاد می‌کند، از جمله در زمینه حمایت‌های انسانی و ادغام پناهجویان. بدون تثبیت بلندمدت منطقه، فشار بر کشورهای اروپایی همچنان مستمر و چه بسا افزایش خواهد یافت.

برنامه هسته‌ای ایران: تشدید یا توافق؟

انتخاب مجدد دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا و شکست‌های استراتژیک جمهوری اسلامی ایران از اکتبر2023تاکنون در منطقه، تشدید برنامه هسته‌ای ایران را به تنها گزینه باقی‌مانده برای رژیم مبدل کرده است. این سیاست، خطرات زیادی را در بر دارد، از جمله تحریم‌های شدیدتر، انزوای بیشتر بین‌المللی و احتمال جنگی تمام‌عیار در منطقه خاور میانه.

دو سناریو محتمل است: تشدید برنامه هسته‌ای توسط تندروهای جمهوری اسلامی، که پیامدهای شناخته‌شده‌ای در پی خواهد داشت، یا توافقی جامع با دولت جدید آمریکا. هرچند توافق با آمریکا می‌تواند بقای رژیم را احتمالا برای مدتی تضمین کند، اما اعتبار و مشروعیت آن نزد هوادارانش را از بین خواهد برد و در نهایت منجر به افول تدریجی اما پیوسته رژیم خواهد شد.

پیامدها برای اروپا و غرب

تحولات اخیر در خاورمیانه برای اروپا و غرب اهمیت زیادی دارد. بی‌ثباتی بیشتر در منطقه می‌تواند بحران پناهجویان را دوباره تشدید کند و امنیت اروپا را به خطر بیندازد. همچنین پیامدهای اقتصادی، به ویژه افزایش قیمت انرژی، در سطح جهانی محسوس خواهد بود. اروپا و غرب باید تلاش‌های بیشتری برای کاهش تنش‌ها، ارائه کمک‌های انسانی و ترویج راه‌حل‌های سیاسی به کار گیرند تا ثبات بلندمدت تضمین شود.

نتیجه‌گیری: منطقه‌ای در حال تغییر

تحولات اخیر در خاورمیانه پیچیدگی دینامیک منطقه را برجسته تر کرده است. سوریه، لبنان و غزه با چالش‌های بازسازی روبرو هستند، در حالی که درگیری بین ایران و اسرائیل ثبات منطقه را بیشتر تضعیف می‌کند. وضعیت انسانی فلسطینیان، بی‌ثباتی سیاسی در لبنان و سوریه و خطر تشدید بیشتر درگیری‌ها، مسائل مهمی هستند که اروپا و غرب نیز باید با آنها مواجه شوند. راه‌حل‌های بلندمدت نیازمند تلاش‌های هماهنگ بین‌المللی است. خاورمیانه همچنان به عنوان انباری از باروت آبستنتحولاتیست که نه تنها منطقه بلکه نظم جهانی را نیز در دراز مدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.

داوید پارسیان – وین (اتریش)                        David Parsian – Vienna/Austria, Dec. 2024

--