بهرام قبادی: بیشتر تصویر از خود تا هستی فدایی!

در تبیین تاریخی «فدایی خلق»، ملاک همانا پایبندی است بر حقیقت با تاکید بر بیان همه‌ی حقیقت.
بهرام قبادی گرامی در مصاحبه‌‌ای که چندی پیش با روزنامه‌ی «شرق» داشت، امکان یافت تا بعضی باورها و پندارهای دیرینه‌ی خویش پیرامون زایش و هستی جنبش فدایی خلق را با بینندگان رسانه‌‌ی مزبور در میان نهد و در جایی هم از این گفتگو اشاره‌وار به امر سیاست در پسا انقلاب بپردازد. مصاحبه‌ای که، برآمد تاریخی فدایی خلق را در شمایی به تصویر می‌کشد که می‌تواند تصور ناقص و قسماً خطایی از آن در اذهانی خالی الذهن بنشیند. انگیزه‌ی نوشتار حاضر، با حفظ احترام و علاقه به بهرام عزیز، درنگی بر پاره کژی‌ها در این مصاحبه و توضیحاتی در این باره‌ است‌.
بهرام قبادی عضو رسمی «گروه»ی بود که بعداً به چریک فدایی شهرت یافت؛ اما با این افزوده که متاثر از برادر بزرگش زنده یاد چنگیز و ناشی از زیست با‌ افراد حلقه‌ای از بنیانگزاران فدایی خلق، از همان آغاز شکل گیری «گروه» کمابیش در مباحث آن قرار ‌داشت. با اینهمه، آنچه که وی در این مصاحبه از برآمد تاریخی چریک فدایی و سیر تطورات فکری‌ آن‌ به دست می‌دهد، متاسفانه انطباق لازم با سیر تکوینی‌ این برآمد در هر مورد ندارد و هم‌خوانی ضرور با پدیده‌ای که جوهره‌اش و اگرچه نه همه جزئیاتش به بیان‌های مختلف و از سوی بسیارانی تشریح شده است نشان نمی‌دهد.
بهرام می‌گوید که «گروه» خود را «حزب طراز نوین طبقه کارگر» ‌نامید، بی آنکه کمترین برگه‌ی مدللی برای چنین ادعایی ارایه دهد و یا هیچ رفیق زنده مانده‌ از اعضای آن «گروه» این داعیه را تایید ‌کند. واقعیت اما اینست که رفقای آغازگر مبارزه‌ی چریکی، حرکت خود را در خدمت شکل‌‌گیری چنین حزبی می‌دانستند نه که خود را هسته‌ی اولیه‌‌ی آن تلقی کنند. بر اساس مجموعه شواهد و مبتنی بر فهم شرایط آن سال‌ها، این «گروه» همانند مشابه‌هایش طی دهه‌ی چهل، مسیر تشکیل «گروه‌های همجوار» برای رسیدن به حزب طبقه کارگر در آینده را می‌پیمود. درونمایه‌ی مطالعاتش هم طی سال‌های 46 تا 48، در اصل متوجه ارتقای شناخت پیرامون تحولات اقتصادی و سیاسی کشور بود تا بتواند به استراتژی انقلابی پاسخگوی وضعیت ایران دست یابد. (*)
در ادامه‌ی مباحث درون گروهی هم بود که امیر پرویز پویان اوایل سال 49 در جزوه‌ی موسوم به «بهار» با جمع‌بستی از واقعیت شکار گروه‌ها توسط ساواک، به ایده‌ی تعرض بخاطر بقا و رشد رسید و ضمن « رد تئوری بقا»، بر «ضرورت مبارزه‌ی مسلحانه» انگشت گذاشت. نوشتاری که تجمیع گروه‌های موازی بمنظور تشکیل حزب طبقه کارگر را در گرو بکارگیری سلاح چونان وسیله‌ی کارآ تبیین می‌کرد. نقش پیشاهنگی این «گروه» میان گروه‌های آن زمان نیز دقیقاً به همین ایده تبیینی و عمل به آن بود که پدیدایی و قد برافراشتن چریک‌های فدائی خلق ایران به دنبال آورد.
بهرام اما بر اینست که مرکزیت «گروه» در دام «حزب طراز نوین» شدن افتاد و چون قادر به جواب دادن به ایرادهای وی در مورد این نامگذاری نشد، انتقاداتش در این زمینه بی پاسخ ماند. وی البته پویان را ستوده و همچنان هم می‌ستاید منتهی به سبک خود و فقط هم از دریچه‌ی تز غلبه بر دو مطلق « قدرت دیکتاتوری» و «ترس توده» و خروج از این سیکل باطل که پویان پیش کشیده بود. تصادفی هم نیست که بهرام بعد از 55 سال با ماندن نظری در آن تبیین که از نظر ابداع کننده‌اش خصلت تحلیل مقطعی داشت، پایان دادن به هر دیکتاتوری را برای هر زمانی مبارزه مسلحانه می‌داند.
هم از اینرو لازم می‌آید از بهرام پرسید که او هیچ آیا خواسته است که درنگی بر تجارب متنوع در این پنج دهه‌ی جهانی مملو از انواع و اقسام گذار از استبداد و دیکتاتوری‌ چه به دمکراسی و چه دیکتاتوری نوع جایگزین بورزد تا دریابد که براندازی دیکتاتوری لزوماً در گرو مبارزه‌ی مسلحانه نیست؟ آیا نباید از او سئوال کرد که قاب کردن پویان - آن اندیشمند خلاق - در قالب تناقضات ذهنی خود و با نگاهی دگماتیک، نه ستایش از پویان بلکه عملاً انجماد اوست؟
در مورد مسعود احمد زاده هم گرچه خطاهایی از این دست به مسعود وارد است که در جزوه‌ی «پائیز»ی درون «گروه»ی به رژی دبره باز گشت، سلاح را از وسیله‌ی مبارزه به محوری بودن فرارویاند، «مبارزه مسلحانه هم استراتژی و هم تاکتیک» را شروع انقلاب دانست و بر پایان تئوری و فرارسیدن زمانه‌ی عمل انگشت نهاد؛ اما تصویری که بهرام از این متفکر مبتکر و نیز از کل «مرکزیت گروه» به دست می‌دهد، آیا چیز دیگری جز نمایش مواجهه‌ی شخصی همه‌دان با مسعود و «مرکزیت» است؟
نکته‌ی بدآموز و بسی گمراه کننده در مصاحبه‌ی بهرام اما اینست که او برآمد سیاسی مهم در تاریخ معاصر ایران به نام فدایی خلق را عملاً با عنصر عاطفه به تعریف برآمده است. آنجایی که می‌گوید به انگیزه‌ی علاقه به چنگیز بود که با مبارزه‌ی مسلحانه در آمیخت وگرنه از همان اول مشکل فلسفی و سیاسی با نگاه‌های «گروه» داشت. آیا گوینده‌ی این سخن متوجه است که با برجسته کردن چنین چیزی ولو حاوی حقایقی در حق خود بهرام قبادی و تا حدودی معتبر برای شخص خودش، چه برداشتی را از پیدایش چریک فدایی به مخاطب القاء می‌کند؟
آیا آن مشی متخذه،‌ جدا از هر قضاوتی که نسبت به آن بوده یا هنوز هم مطرح است، حاصل به صرافت افتادن‌های این یا آن عاطفه بوده است یا که مقدمتاً ناشی از تحمیل نظام دیکتاتوری وقت بر جوانان تغییرخواه؟ جنبشی که اگر هم غلط و درست بودن تن در دادنش به تحمیل رژیم شاه جای گفتگو دارد، اما هیچکس با هر نظری هم که داشته باشد نمی‌تواند نقشی که این جنبش در فضای سیاسی کشور ایفاء کرد را به پس پرده براند. بهرام هم که خود منطقاً بر همین باور است، چرا باید چنین سهل انگارانه آن انتخاب سیاسی را به انگیزه‌ی صرفاً عاطفی فروبکاهد و بنمایاند؟
اینکه رگه‌های جدی از طرز نگاه و نحوه عمل آنارشیک در «مبارزه مسلحانه چریک فدائی»‌ وجود داشته و نقدهای جدی در این زمینه اندک هم نبوده است‌،‌ جای کمترین شک ندارد. واقعیتی که، هنوز هم می‌توان سایه‌ی آن را در انواع تجلیات انارشیستی و گاه آلوده به نیهلیسم همچنان باقی سراغ گرفت و از جمله در همین مصاحبه‌ی بهرام عزیز.‌ درست همین هم است که آدمی را در داوری در باره‌ی این  مصاحبه با «شرق» به این باور می‌رساند که بهرام در این گفتگو بیشتر خود را به تصویر کشیده است تا عامیت هستی فدایی را.
بهرام قبادی مبتنی بر همین رویه‌ی پوچ انگاری است که در عین برکنار بودن از فعالیت سیاسی در طول همه‌ی 45 سال گذشته، امر مبارزه‌ی سیاسی طیف چپ ایران در پسا انقلاب را با ریختن در قالبی مطایبه‌آمیز عملاً به هیچ می‌گیرد. او را با شناخت فلسفه‌ی مبارزات طیف چپ در پس از انقلاب و بررسی کم و کیف و نیز درست و غلط در عملکردهای آن کاری نیست، فقط دلخوش به صدور حکم کنایه‌آمیزی است بمنظور واریز همه‌ی هستی مبارزاتی نیروی چپ به حساب این یا آن شخص. آخر کجای چنین برخوردی با جنبش چپ ایران، آنهم در فضای تحت سلطه‌ی رژیمی که صدها تن از مبارزان زمانی همدوش با بهرام را کشته و همچنان هم به کشتارهایش علیه اپوزیسیون ادامه می‌دهد، مسئولانه است؟
بر بهرام نمی‌توان ایراد گرفت که چرا از همان زندان شیراز تحرک سیاسی را ترک گفت، زیرا این تصمیم و گزینه‌‌ای بود اختیاری که حق طبیعی هر فرد به شمار می‌رود. اما دردمندانه و با همه‌ی تاسف، ناگزیر از ناگفته نگذاشتن این نکته هستیم که تحقیر مبارزه از پنجره‌ی خودستایی از سوی هر کس هم که باشد، کاری نارواست. بازخوانی روزگار گذشته اگر به شمار مشارکت کنندگان در آن متفاوت و متکثر است و لذا مجاز، اما حس مسئولیت کافی در قبال هر کلمه‌ حین روایت واقعیت‌ها، وظیفه‌ای است که نباید از قلم بیفتد و برعکس ‌باید که با حساسیت تمام رعایت هم بشود. از بهرام قبادی گرامی به حرمت همان عاطفه، انتظار رعایت دقت در بیان تاریخ دور و انصاف در حق تاریخ کمتر دور می‌رود.
بهزاد کریمی  10 آذر ماه 1403 برابر با 30 نوامبر 2024
______________
(*) از جمله مستندات در این باره، کتاب «بر بال‌های آرزو» از رفیق نقی حمیدیان است که در آن شکل گیری و فعل و انفعالات «گروه» چریک فدائی خلق به تفصیل تشریح شده است. مخصوصاً هم پی‌نوشت‌های جلد دوم این اثر که سیر تکوینی «گروه» و موضوع نام «گروه» را برمی‌رسد، جزئیات روشن‌گرانه‌ی بیشتری در این زمینه به دست می‌دهد.